Powiększona wątroba (hepatomegalia) – jak rozpoznać i jakie są przyczyny?

Powiększona wątroba – przyczyny hepatomegalii

Powiększenie objętości brzucha, swędzenie skóry, dolegliwości bólowe określane jako ból wątroby, mdłości i wymioty mogą być objawem powiększenia wątroby (hetapomegalii). Z uwagi na niezwykle istotne funkcje wątroby, dolegliwości tych nie należy lekceważyć. Przyczyny powiększonej wątroby są bardzo zróżnicowane. Powodem zmiany wielkości narządu bywają różne schorzenia i stany patologiczne. Jakie choroby sprawiają, że wątroba się powiększa? Hepatomegalię wywołują:

• wirusowe zapalenie wątroby, w tym WZW typu A, B i C,
• mononukleoza,
• stłuszczenie wątroby, powstałe w wyniku działania alkoholu, leków lub substancji toksycznych,
• niealkoholowe stłuszczenie wątroby (powiększona wątroba i śledziona)
• zakażenia bakteryjne, grzybicze i pasożytnicze (infekcja pasożytnicza jest częstą przyczyną powiększonej wątroby u dziecka),
• autoimmunologiczne zapalenia wątroby.

Zobacz też: Ból z prawej strony pod żebrami – co może oznaczać?

Co jeszcze oznacza powiększająca się wątroba?

Powiększenie się wątroby może wskazywać także na wczesny okres marskości wątroby (najczęściej dochodzi do powiększenia wątroby po alkoholu, jeśli jest on nadużywany; u pacjentów można obserwować wówczas jednoczesne powiększenie wątroby i śledziony).

Za powiększenie wątroby może odpowiadać także sarkoidoza, marskość żółciowa czy choroby spichrzeniowe, takie jak skrobiawica, hemochromatoza, glikogenoza, lipidoza czy choroba Wilsona – wszystkie związane z odkładaniem dodatkowych związków lub substancji w tkankach wątroby. Także ropień, torbiel lub guz na wątrobie (pierwotny lub przerzut z innej lokalizacji) może być przyczyną powiększonej wątroby. Objawy obejmujące zmianę wielkości narządu występują także w przypadku nacieku szpiczakowego lub białaczkowego.

Wśród wymienionych czynników zdecydowanie najczęstszą przyczyną powiększenia wątroby są alkoholowa choroba wątroby oraz wirusowe zapalenia wątroby typu A, B i C.

Przeczytaj też: Ból brzucha po alkoholu

Badanie wątroby – jak rozpoznać, czy wątroba jest powiększona?

Wątroba jest narządem, który albo jest w ogóle niedostępny podczas badania fizykalnego brzucha, albo też osoba badająca wyczuwa jej dolny brzeg tuż poniżej prawego łuku żebrowego. Cała masa narządu jest niejako schowana za żebrami, przylegając ściśle do przepony. Dlatego też problemy z wątrobą, np. powiększenie narządu, stwierdza się po wyczuciu jej brzegu 2 lub więcej centymetrów poniżej łuku żebrowego.

Inną metodą pozwalającą sprawdzić, czy wątroba jest powiększona, jest tak zwana metoda opukowa. Lekarz opukując palcami brzuch od dołu do góry, określa miejsce tak zwanego stłumienia wątrobowego, czyli tym samym granicę narządu. Jeśli wynik fizykalnego badania wątroby budzi wątpliwości, dokładniejszymi metodami pozwalającymi stwierdzić powiększanie wątroby są USG jamy brzusznej czy tomografia komputerowa.

USG jamy brzusznej i próby wątrobowe – ocena funkcji wątroby

Rozpoznanie powiększonej wątroby powinno być potwierdzone w badaniu obrazowym, ponieważ zdarzają się rozpoznania fałszywie dodatnie. Dzieje się tak np. przy niskim położeniu wątroby, kiedy jej rozmiary są w zakresie normy, a mimo to granice wyczuwa się pod łukiem żebrowym. Zdarza się także, że mylnie stwierdza się powiększenie wątroby w ciąży, u osób otyłych lub u pacjentów, z ranami i zmianami skórnymi w obrębie brzucha, które uniemożliwiają wiarygodne badanie.

Inne badania uzależnione są od potencjalnej pierwotnej choroby wątroby i mogą obejmować np. badanie poziomu nadciśnienia wrotnego, badania naczyń krwionośnych i serca w kierunku ich dysfunkcji o cechach zastoinowej niewydolności krążenia, ocenę drożności dróg żółciowych, oznaczanie markerów nowotworowych, badania metaboliczne, biopsję wątroby i ogólne badania laboratoryjne, w tym immunologiczne, w celu wykluczenia lub potwierdzenia stanu zapalnego. Konieczne jest także oznaczenie poziomu bilirubiny i enzymów wątrobowych (oznaczane są próby wątrobowe, takie jak aminotransferaza, cholestaza, dehydrogenaza), które stanowią wykładnik uszkodzenia wątroby (hepatocytów) i mogą także wskazywać na potencjalną przyczynę powiększania się wątroby.

Powiększenie wątroby – kiedy do lekarza?

Niekoniecznie powiększenie obwodu brzucha wynika z powiększenia wątroby. Z reguły jego przyczyną jest niegroźne i często występujące wzdęcie lub otyłość. Wątroba, nawet o wymiarach wykraczających poza normę, nie powoduje znamiennego uwypuklenia brzucha.

Dlatego też, dopiero dłużej trwający ból czy kłucie w prawym boku, wrażenia powiększenia wątroby po jedzeniu lub zaburzenia trawienia i procesów krzepnięcia powinny skłonić do wizyty u lekarza (lekarz od wątroby to hepatolog). Jedynym natomiast przypadkiem faktycznie związanym z patologią wątroby i jednocześnie brzuchem jak balon jest obecność wodobrzusza, ale taki stan pojawia się w zaawansowanej niewydolności wątroby i towarzyszy mu szereg innych objawów.

Warto także wiedzieć, że paradoksalnie ból wątroby nie istnieje – wątroba nie boli, ponieważ nie jest bowiem unerwiona czuciowo. Powiększenie wątroby powoduje jednak rozciągnięcie torebki otaczającej narząd i ucisk sąsiednich struktur, jak żołądek, jelita, drogi żółciowe zewnątrzwątrobowe. Dopiero w tym mechanizmie dochodzi do odczuwania dyskomfortu lub bólu po prawej stronie brzucha.

Leczenie powiększonej wątroby uzależnione jest od pierwotnej przyczyny, niemniej jednak zwykle jednym z jego elementów jest odpowiednia dieta wątrobowa oraz całkowite wyeliminowanie czynnika uszkadzającego, np. alkoholu lub leków.