Narządy prawego podżebrza
Jama brzuszna, ograniczona od góry żebrami oraz dolną powierzchnią przepony, mieści wiele istotnych dla życia narządów – zarówno organy wydzielania wewnętrznego (wątroba, trzustka), jak również część przewodu pokarmowego, która uczestniczy w trawieniu codziennie przyjmowanych pokarmów.
W okolicy prawego podżebrza znajduje się wątroba i pęcherzyk żółciowy, które wspólnie odpowiadają za wydzielanie i magazynowanie żółci niezbędnej do emulgowania i wchłaniania tłuszczów zawartych w pożywieniu. Ponadto wątroba to istotny organ detoksykacyjny, magazynujący oraz syntetyzujący m.in.: glukagon, czynniki krzepnięcia krwi, białka i cholesterol.
Całość jamy brzusznej to także pozostała część układu trawiennego i dwa najważniejsze odcinki, czyli jelito cienkie oraz jelito grube. To drugie na swojej znacznej długości nazywa się okrężnicą, w której przebiegu wyróżnia się zagięcie wątrobowe oraz śledzionowe w związku z bliską lokalizacją tych narządów. Patologie w obrębie tych struktur mogą wywoływać dolegliwości brzuszne o umiejscowieniu podżebrowym.
Przeczytaj również:
Ból z lewej strony pod żebrami – ból w lewym podżebrzu – przyczyny
Ból w prawym podżebrzu – przyczyny bólu w prawym boku
Skupiając się na budowie anatomicznej, wszelkie dolegliwości w okolicach podżebrowych wymagają wykluczenia dysfunkcji znajdujących się tam narządów. Ból w nadbrzuszu, a dokładniej ból pod żebrami z prawej strony lub jak mówią pacjenci – ból w prawym boku – może być objawem bardzo wielu chorób, ponieważ właśnie po tej stronie ciała umiejscowione są ważne życiowo narządy, takie jak: wątroba, pęcherzyk żółciowy czy okrężnica. Choć trzustka położona jest w górnej części jamy brzusznej, to jej ból może rzutować w różnych kierunkach, także do prawej strony.
- Ból w prawym podżebrzu może być powodowany przez choroby wątroby. Choć wielu pacjentów wskazuje lekarzowi na ból wątroby, to narząd ten sam w sobie nie daje dolegliwości bólowych, gdyż jest pozbawiony bólowych zakończeń nerwowych. Umowny ból wątroby pojawia się, gdy narząd ten ulegnie powiększeniu (hepatomegalia) i rozciągnie mechanicznie tzw. torebkę łącznotkankową, która otacza organ i jest bogato unerwiona. Do powiększenia wątroby prowadzić może: stłuszczenie wątroby, zapalenie wątroby o różnej etiologii (np. wirusowe zapalenie wątroby), zastój krwi wynikający z niewydolności serca, zespół Budda-Chiariego (zakrzepica żył wątrobowych), choroby hematologiczne, nowotwory wątroby oraz przerzutowe.
Przeczytaj również:
Ból żeber – przyczyny, objawy i leczenie
- Kolejną przyczyną bólu pod żebrami z prawej strony mogą być choroby pęcherzyka żółciowego. Ból pęcherzyka żółciowego związany jest zwykle z obecnością kamieni żółciowych w drogach żółciowych. Przyczyna ich gromadzenia się nie jest do końca wyjaśniona. Ból pojawia się zazwyczaj w momencie obciążenia układu trawiennego pokarmami o dużej zwartości tłuszczów, co wymaga produkcji zwiększonej ilości żółci i pobudza nadmiernie funkcję pęcherzyka żółciowego. Poza kamicą przyczyną bólu w prawym podżebrzu może być zapalenie pęcherzyka żółciowego.
- Jedną z przyczyn pojawienia się bólu w prawym podżebrzu są choroby jelit, szczególnie jelita grubego. Tu najczęściej jako przyczynę bólu pod żebrami wskazuje się patologie wokół tak zwanego zagięcia wątrobowego okrężnicy. Wszelkie stany chorobowe w obrębie jelita grubego, lokalizujące się od zastawki krętniczo-kątniczej Bauhina, wstępujące w kierunku wątroby oraz w miejscu zagięcia wątrobowego, mogą dawać niecharakterystyczne, niezwiązane ze spożyciem pokarmów objawy. Charakterystyczny jest też ból z prawej strony pod żebrami. Przyczyną może być proces zapalny toczący się w jelicie grubym (w przebiegu nieswoistych chorób zapalnych jelit lub zakażeń bakteryjnych) czy choroba uchyłkowa. W rzadkich przypadkach długotrwały ból z prawej strony pod żebrami i wzdęcia, zaparcia czy powiększenie objętości brzucha mogą wskazywać na zespół jelita drażliwego.
Przeczytaj również:
Ból trzustki – gdzie boli trzustka, jak boli trzustka?
Ostre i przewlekłe przyczyny bólu w prawym podżebrzu – tabela
Ból w prawym podżebrzu może mieć charakter ostry (nagły, silny, trwający krótko) albo przewlekły (utrzymujący się dłużej, nawracający epizodycznie). Poniżej zestawiono najczęstsze przyczyny ostrego i przewlekłego bólu w prawej okolicy podżebrowej:
| Ostre przyczyny (nagły, silny ból) | Przewlekłe przyczyny (długotrwałe lub nawracające bóle) |
|---|---|
| – Atak kolki żółciowej (kamica pęcherzyka żółciowego) – Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego – Ostre zapalenie dróg żółciowych (cholangitis) – Ostre wirusowe zapalenie wątroby (np. WZW A) – Ropień wątroby – Perforacja wrzodu trawiennego – Ostre zapalenie trzustki – Kolka nerkowa (kamień w nerce/moczowodzie) – Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerki – Zapalenie płuc (prawostronne, dolny płat) – Zatorowość płucna – Uraz brzucha lub złamanie żeber (urazowe uszkodzenie wątroby, śledziony) | – Przewlekła kamica żółciowa (nawracające kolki) – Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego – Przewlekłe zapalenie wątroby (WZW B, C), marskość wątroby – Niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD/NASH) – Nowotwory wątroby, dróg żółciowych (zaawansowane) – Przewlekłe zapalenie trzustki – Choroba wrzodowa żołądka/dwunastnicy (nawracające bóle) – Zespół jelita drażliwego (IBS) – Nieswoiste zapalenia jelit (Crohn, WZJG) – Przewlekłe zapalenie opłucnej (np. w gruźlicy) – Zastoinowa hepatopatia (wątroba w niewydolności serca) – Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa piersiowego (dyskopatia) – Neuralgia popółpaścowa (ból po półpaścu) |
Uwaga: Powyższa tabela nie wyczerpuje wszystkich możliwych diagnoz, ale wymienia najczęstsze przykłady. Dokładne rozpoznanie wymaga konsultacji lekarskiej.
Ból pod żebrami z prawej strony – diagnostyka i badania
Poza dokładną sugestią odnośnie narządów jamy brzusznej w odpowiedniej lokalizacji, bardzo istotne jest określenie rodzaju, charakteru oraz dokładnego promieniowania bólu. Każdy narząd jest unerwiony typowo dla siebie, stąd ból o charakterystycznej lokalizacji jest w stanie naprowadzić lekarza na prawidłowe rozpoznanie. Dlatego dobrze zebrany wywiad oraz dokładne badanie fizykalne niekiedy wystarcza do postawienia prawidłowej diagnozy.
Typowym bólem podżebrowym jest zwykle kolka wątrobowa, czyli ostry, napadowy ból pod żebrami, w pobliżu wątroby, niekiedy promieniujący do pleców. Jeśli w trakcie badania palpacyjnego (badanie dotykiem, uciskiem), lekarz stwierdzi objaw Chełmońskiego (ból po uderzeniu w okolicę wątroby), to z dużym prawdopodobieństwem może podejrzewać zapalenie pęcherzyka żółciowego, szczególnie, jeśli takie objawy pojawiały się już wcześniej.
W tym wypadku wskazane jest wykonanie dodatkowych badań laboratoryjnych – przede wszystkim tzw. parametrów cholestazy (zastoju żółci), do których należą: aminotransferaza alaninowa, GGTP, poziom bilirubiny oraz fosfataza alkaliczna. Pomocnym badaniem jest też USG jamy brzusznej, które pomoże uwidocznić złóg w drogach żółciowych oraz ocenić stopień zastoju żółci.
Jeśli ból z prawej strony pod żebrami nie wynika z chorób pęcherzyka żółciowego, w USG jamy brzusznej można ocenić również wygląd wątroby – jej wielkość, stłuszczenie, obecność nowotworów, torbieli i innych, które mogą być przyczyną dolegliwości. USG jamy brzusznej to także dobra metoda do oceny śledziony oraz trzustki.
Przeczytaj również:
Niedokrwienie jelit – przyczyny, objawy, leczenie
Ból z prawej strony pod żebrami po jedzeniu
Czy ból po prawej stronie pod żebrami pojawiający się po jedzeniu świadczy o jakiejś konkretnej chorobie? Rzeczywiście, czas występowania bólu względem posiłku jest dla lekarza cenną informacją diagnostyczną. Wiele dolegliwości w prawym podżebrzu nasila się po jedzeniu – zwłaszcza ciężkostrawnym.
Najbardziej typowy jest tutaj ból pęcherzyka żółciowego. Atak kolki żółciowej pojawia się zwykle 15–30 minut po tłustym, obfitym posiłku. Spożycie takiego jedzenia stymuluje bowiem intensywne wydzielanie żółci i skurcz pęcherzyka, co u osób z kamicą może spowodować zaklinowanie kamienia i nagły ból.
Jeśli bóle występują często po jedzeniu (szczególnie po smażonych potrawach, fast-foodach, tłustym mięsie) i ustępują po kilkudziesięciu minutach, warto przebadać pęcherzyk żółciowy. Doraźnie pomaga stosowanie diety lekkostrawnej z ograniczeniem tłuszczów – ale nie zastąpi to konsultacji lekarskiej.
Innym przykładem bólu związanego z posiłkami jest ból wrzodowy. W chorobie wrzodowej dwunastnicy ból najczęściej pojawia się 1–3 godziny po jedzeniu (czyli gdy częściowo strawiony pokarm przechodzi do dwunastnicy).
Pacjent odczuwa gniotący, piekący ból w nadbrzuszu lub okolicy prawego podżebrza, często towarzyszy mu uczucie pełności, odbijania czy zgaga. Taki ból bywa łagodzony przez zażycie leków zobojętniających sok żołądkowy lub zjedzenie lekkiej przekąski (pokarm na krótko neutralizuje kwas.
Charakterystyczne jest występowanie dolegliwości głównie na czczo i ich ustępowanie po posiłku – dlatego bóle w chorobie wrzodowej dwunastnicy nierzadko dokuczają w nocy lub nad ranem.
Warto zauważyć, że także w zespole jelita drażliwego posiłki potrafią wywoływać lub nasilać ból brzucha. Dzieje się tak zwłaszcza po ciężkostrawnych potrawach: tłustych, smażonych, powodujących wzdęcia (np. kapusta, rośliny strączkowe) czy bardzo pikantnych. Osoby z nadwrażliwością jelit często zgłaszają nasilenie objawów po obfitych posiłkach – pojawiają się skurcze jelit, przelewania, biegunka albo odwrotnie, zatrzymanie gazów i zaparcie, co może wywołać bóle również pod prawym żebrem.
Co ciekawe, badania wskazują, że stres może indukować reakcje, które sprawiają iż normalnie tolerowane pokarmy zaczynają wywoływać dolegliwości. Dowiedziono m.in., że silny stres może spowodować reakcję immunologiczną organizmu na dany pokarm, skutkującą nietolerancją – w efekcie przy kolejnym spożyciu tego pokarmu pojawią się bóle brzucha czy inne objawy, choć wcześniej dana potrawa nam nie szkodziła.
Dlatego ważne jest, aby zwracać uwagę nie tylko co jemy, ale również jak jemy – w pośpiechu, zdenerwowaniu czy pod presją czasu nasz układ trawienny funkcjonuje gorzej.
Przeczytaj również:
Brzuch stresowy – jak wygląda, jak się go pozbyć?
Stres a ból brzucha
Silne emocje i napięcie psychiczne potrafią wywoływać realne, fizyczne objawy w ciele – szczególnie często reaguje układ pokarmowy. Nie bez powodu mówimy o „ścisku w żołądku ze stresu” czy „bólach brzucha z nerwów”. Przewlekły stres wpływa na czynność jelit poprzez tzw. oś mózg–jelito, zaburzając ruchy perystaltyczne, wydzielanie soków trawiennych oraz skład flory bakteryjnej jelit. Mental stress od dawna łączono z zaostrzeniami chorób gastroenterologicznych, takich jak zespół jelita drażliwego (IBS).
Najnowsze badania zaczynają wyjaśniać mechanizmy tych zależności. Wykazano np., że u osób zestresowanych dochodzi do uwalniania określonych neuroprzekaźników i hormonów, które mogą zmieniać skład mikrobiomu jelitowego oraz zwiększać przepuszczalność bariery jelitowej, wywołując stan zapalny w ścianie jelit. To z kolei skutkuje nadwrażliwością trzewną i bólem brzucha.
U pacjentów z zespołem jelita drażliwego często obserwuje się, że czynniki psychologiczne (stres, lęk) mają większy wpływ na występowanie objawów niż sama dieta czy konkretne pokarmy. Oczywiście, nie oznacza to, że dieta nie ma znaczenia – jednak nawet najlepsza dieta może nie pomóc, jeśli chory żyje w ciągłym napięciu. Dlatego w terapii IBS i podobnych zaburzeń czynnościowych coraz większą rolę przykłada się do technik redukcji stresu (np. trening relaksacyjny, mindfulness, joga), psychoterapii, a nawet wsparcia farmakologicznego (np. krótkotrwałe stosowanie leków uspokajających lub przeciwdepresyjnych modulujących tzw. „bólową macierz” w mózgu).
Stres może też pośrednio wpływać na zaostrzenie przebiegu chorób organicznych. Przykładowo, długotrwały stres osłabia układ odpornościowy (utrudniając zwalczanie infekcji, np. H. pylori w żołądku), zwiększa wydzielanie kwasu solnego w żołądku (pogarszając refluks czy nadżerki), a także sprzyja mniej zdrowym wyborom stylu życia (sięganie po alkohol, papierosy, niezdrowe przekąski jako „radzenie sobie” ze stresem). Wszystko to może pośrednio nasilać dolegliwości bólowe.
Przeczytaj również:
Częste wzdęcia – co oznacza ciągle wzdęty brzuch? Jakie są przyczyny wzdęć?
Jak leczyć ból pod żebrami?
Leczenie bólu pod żebrami zależy od postawionego rozpoznania. Kolka wątrobowa wywołana zapaleniem pęcherzyka żółciowego może wymagać leczenia chirurgicznego. Należy jednak pamiętać, że przypadkowe stwierdzenie obecności kamicy pęcherzyka żółciowego – nie jest obecnie wskazaniem do profilaktycznego usunięcia pęcherzyka. W większości przypadków wystarcza leczenie objawowe – przeciwbólowe i rozkurczające. Powiększenie wątroby i śledziony wymaga pełniejszej diagnostyki oraz leczenia przyczynowego.
Potwierdzone przewlekłe zapalenie błony śluzowej jelita grubego (w zależności od przyczyny) leczone jest najczęściej zachowawczo. W przebiegu zapaleń nieswoistych jelit jest to farmakoterapia z zastosowaniem sterydów oraz sulfasalazyny i/lub mesalazyny o działaniu przeciwzapalnym.
Przeczytaj również:
Ból wątroby czy ból pęcherzyka – jak odróżnić dolegliwości?
Kiedy zgłosić się do lekarza z bólem w prawym boku?
Nie każdy epizod bólu brzucha wymaga od razu interwencji lekarskiej – np. krótkotrwałe pobolewanie, które minęło i nie wraca, prawdopodobnie nie świadczy o niczym groźnym. Są jednak sytuacje, w których nie wolno zwlekać z zasięgnięciem porady medycznej. Poniżej wymieniono objawy alarmujące – jeśli wystąpią wraz z bólem w prawym podżebrzu, należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem (a w razie ich znacznego nasilenia – wezwać pogotowie):
-
Wysoka gorączka (powyżej 38°C) i dreszcze towarzyszące bólowi – mogą świadczyć o poważnym stanie zapalnym (np. zapalenie pęcherzyka, dróg żółciowych, nerki, otrzewnej).
-
Żółtaczka – zażółcenie białek oczu i skóry, często z ciemnym moczem i odbarwionym stolcem – sugeruje ostry zastój żółci lub ostre zapalenie wątroby. Wymaga pilnej diagnostyki (to nie tylko „hepatoza”, ale potencjalnie groźna cholestaza).
-
Nasilone nudności i wymioty – szczególnie jeśli w wymiocinach pojawia się domieszka krwi lub treść o wyglądzie fusów kawy (świadcząca o krwawieniu z przewodu pokarmowego). Niepokojące są też wymioty uniemożliwiające nawodnienie – grożą odwodnieniem.
-
Ostry, narastający ból brzucha z wzdęciem i napięciem powłok – brzuch staje się twardy jak deska, silnie tkliwy – może to oznaczać podrażnienie otrzewnej (np. z powodu perforacji wrzodu, zapalenia otrzewnej). Taki stan jest nagły i bardzo niebezpieczny – wymaga natychmiastowej pomocy chirurgicznej.
-
Krwawienie z przewodu pokarmowego – każda domieszka krwi w stolcu (żywoczerwonej lub ciemnej) jest wskazaniem do pilnej konsultacji. Szczególnie groźna jest tzw. smolista biegunka (czarne, smoliste stolce o bardzo ostrym zapachu), świadcząca o krwawieniu z górnego odcinka przewodu pokarmowego.
-
Objawy wstrząsu lub niewydolności krążeniowo-oddechowej – do najważniejszych należą: duszność, bladość lub sinica, zimne poty, splątanie (dezorientacja) lub utrata przytomności, a także bardzo szybkie albo skrajnie wolne tętno. Jeśli ból w prawym boku pojawia się wraz z takimi objawami, może to wskazywać na zator tętnicy płucnej, pęknięcie narządu wewnętrznego lub zawał serca o nietypowej lokalizacji. To stany zagrożenia życia – dzwoń po pogotowie (112/999).
Poza powyższymi stanami nagłymi, do lekarza należy zgłosić się również wtedy, gdy ból w prawym podżebrzu utrzymuje się od dłuższego czasu (dni, tygodnie) lub nawraca epizodycznie. Przewlekłe dolegliwości – nawet o niewielkim nasileniu – mogą być pierwszym sygnałem rozwijającej się choroby (np. kamicy żółciowej, choroby wrzodowej, przewlekłego zapalenia wątroby). Nie warto czekać, aż ból „sam przejdzie”, jeśli powtarza się regularnie. Szczególnie ból po posiłkach albo ból, który z czasem staje się coraz częstszy lub silniejszy, powinien skłonić do wizyty u lekarza rodzinnego lub gastroenterologa.
Wizyta u lekarza w przypadku przewlekłych/nawracających bólów pozwoli wykonać podstawowe badania (morfologia, enzymy wątrobowe, USG jamy brzusznej) i często od razu ustalić przyczynę. Nawet jeśli wyniki wyjdą prawidłowe, pacjent zyskuje spokój ducha. W przeciwnym razie żyłby w niepewności lub – co gorsza – mógłby przeoczyć moment, gdy choroba jest we wczesnym, lepiej uleczalnym etapie.
Samodzielnie w domu można zastosować doraźnie kilka środków do czasu wizyty lekarskiej: lekkostrawną dietę (aby nie nasilać bólu związanego z trawieniem), unikanie wysiłku fizycznego (przy bólach mięśniowych – wręcz przeciwnie, oszczędzanie się pomaga), a w razie potrzeby przyjęcie dostępnego bez recepty leku rozkurczowego lub przeciwbólowego (np. butylscopolaminy, drotaweryny lub paracetamolu). Należy jednak pamiętać, że to tylko tymczasowe środki – jeśli ból nie ustępuje lub powraca, konieczna jest diagnostyka medyczna.
Przeczytaj również:
Ból wątroby – przyczyny, badania, leczenie
Ból z prawej strony pod żebrami – najczęściej zadawane pytania
- Czy ból w prawym podżebrzu to zawsze wątroba?
Nie. Ból odczuwany z prawej strony pod żebrami nie zawsze świadczy o chorobie wątroby – w rzeczywistości sama wątroba rzadko bywa bezpośrednim źródłem bólu (nie jest unerwiona czuciowo). Owszem, schorzenia wątroby (zapalenie, zastój, nowotwór) mogą powodować dyskomfort w prawym boku, ale dzieje się tak dopiero, gdy narząd się powiększy i rozciągnie swoją torebkę. Znacznie częściej ból w prawym podżebrzu wynika z problemów z pęcherzykiem żółciowym (np. kamica, zapalenie), drogami żółciowymi, trzustką, jelitami czy nawet mięśniami. Pacjenci potocznie nazywają każdy ból z prawej strony „bólem wątroby”, jednak w praktyce tzw. ból wątroby to raczej ból pochodzący z okolicznych struktur (wątroba „boleć” zaczyna dopiero w zaawansowanym stadium choroby, gdy pojawi się np. żółtaczka, obrzmienie wątroby, wodobrzusze, a torebka wątrobowa ulega napięciu).
- Czy ból po prawej stronie może być od kręgosłupa?
Tak, zdarza się, że ból odczuwany w prawym podżebrzu ma podłoże neurologiczne i pochodzi od kręgosłupa. Ucisk lub podrażnienie nerwu rdzeniowego na poziomie piersiowym (np. na skutek dyskopatii, zmian zwyrodnieniowych) może wywoływać tzw. ból korzeniowy, promieniujący wzdłuż żeber ku przodowi ciała. Pacjent odczuwa wtedy ból opasujący klatkę piersiową niczym półpas, który może lokalizować się także pod żebrami z przodu. Ból „od kręgosłupa” często bywa ostry, piekący, nasila się przy ruchach tułowia, długim siedzeniu, kaszlu lub kichaniu. Często towarzyszą mu parestezje – drętwienie, mrowienie skóry na przebiegu danego dermatomu. Jeśli więc ból w prawym boku pojawia się niezależnie od posiłków, za to np. po wysiłku, przy zmianie pozycji czy w określonej pozycji ciała – warto rozważyć przyczynę kręgosłupową. W diagnostyce pomocne może być RTG lub rezonans kręgosłupa piersiowego oraz konsultacja u neurologa czy ortopedy. Leczenie takiego bólu opiera się na rehabilitacji i lekach przeciwbólowych; czasem konieczne jest leczenie specjalistyczne (np. ostrzyknięcie korzenia nerwowego sterydem, operacyjne usunięcie przepukliny dysku – zależnie od przyczyny).
- Kiedy z bólem po prawej stronie pod żebrami iść do lekarza?
Jeżeli ból jest silny, nagły lub gwałtownie narastający – należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem, zwłaszcza jeśli towarzyszą mu objawy takie jak wysoka gorączka, dreszcze, nasilone wymioty, zażółcenie oczu/skóry, krwawienie z przewodu pokarmowego, duszność czy omdlenie. Wymienione symptomy mogą świadczyć o ostrym stanie (np. zapalnym lub zagrażającym życiu), w którym czas reakcji jest kluczowy. Natomiast w przypadku nawracającego lub przewlekłego bólu – nawet o umiarkowanym nasileniu – również zaleca się wizytę u lekarza pierwszego kontaktu. Powtarzające się dolegliwości warto zdiagnozować, aby wykluczyć rozwijającą się chorobę (np. kamicę, chorobę wrzodową, zapalenie wątroby). Wczesna diagnostyka pozwala na mniej inwazyjne leczenie i zapobieganie powikłaniom. Podsumowując: do lekarza należy udać się zawsze, gdy ból budzi Twój niepokój – czy to z powodu dużego nasilenia, czy długiego utrzymywania się. Lepiej skontrolować nawet pozornie błahą dolegliwość, niż przegapić początki poważnej choroby. Zwłaszcza gdy ból w prawym podżebrzu występuje po każdym posiłku lub stopniowo się nasila, nie zwlekaj z konsultacją. Lekarz zleci podstawowe badania (krew, USG), ustali prawdopodobną przyczynę i dobierze odpowiednie leczenie albo skieruje Cię do specjalisty. Dzięki temu pozbędziesz się bólu skutecznie i – co równie ważne – bezpiecznie.
współpraca: redakcja Wylecz.to
