Wirusowe zapalenie wątroby jest ostrą chorobą zakaźną, dla której charakterystyczne jest pierwotne uszkodzenie narządu przez wirusy hepatotropowe. Dieta we wszystkich przypadkach WZW (A, B, C, D, E, G, TTV, SENV) oraz wszelkie ograniczenia żywieniowe związane są z przebiegiem choroby i aktualnym stanem narządu. Jeżeli chodzi o wirusowe zapalenie wątroby, dieta powinna być przede wszystkim lekkostrawna i ograniczać tłuszcze.
Wirusowe zapalenie wątroby – dieta – co jeść, a czego unikać w diecie przy WZW?
Spis treści
- Wirusowe zapalenie wątroby – co to jest, jak można się zarazić?
- Zapalenie wątroby – dieta – zasady
- Ostre wirusowe zapalenie wątroby – co jeść, czego unikać?
- Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby – jaka dieta przy WZW?
- Wirusowe zapalenie wątroby – dieta – lekkostrawna?
- Zioła na wątrobę w diecie na WZW – jakie stosować?
Wirusowe zapalenie wątroby – co to jest, jak można się zarazić?
Wirusowe zapalenie wątroby (WZW) powodowane może być przez zakażenie wirusem typu A (HAV; żółtaczka pokarmowa), B (HBV), C (HCV), D (HDV), E (HEV), G (HGV), TTV oraz SENV. Są to wirusy pierwotnie hepatotropowe – wykazujące powinowactwo do komórek wątrobowych.
Odpowiadają za około 80 proc. przypadków wirusowego zapalenia wątroby. Jednak ze względu na wywoływanie przewlekłego zapalenia, a także w związku z następstwami zakażenia wirusem (marskość wątroby oraz pierwotny rak wątroby), najważniejsze znaczenie mają wirusy HBV oraz HCV.
Szacuje się, że w Polsce liczba przewlekle zakażonych wirusem HBV wynosi około 700 tys. Zakłada się, że podobna liczba osób cierpi z powodu przewlekłego zakażenia HCV. Większość nie jest nawet świadoma swojej choroby. A do jej wykrycia dochodzi przypadkowo lub w końcowym stadium zakażenia, kiedy rozwija się już niewydolność wątroby. Wirusy HAV oraz HEV są przenoszone przede wszystkim drogą pokarmową.
Jednak poza wywoływaniem ostrych zapaleń wątroby, zazwyczaj nie prowadzą one do następstw przewlekłych. Wirus HDV związany jest z zakażeniem HBV. Prowadzone na szeroką skalę szczepienia ochronne przeciwko HBV w znacznym stopniu przyczyniły się jednocześnie do znacznego spadku zakażeń HDV.
Z kolei wirusy HGV, TTV oraz SENV zostały odkryte stosunkowo niedawno i nie są jeszcze dobrze poznane. Przenoszone są one przez krew. Ich konsekwencją może być rozwój przewlekłego zapalenia wątroby, marskość wątroby lub nawet pierwotny rak wątroby.
Dla ostrych wirusowych zapaleń wątroby charakterystyczne są rozwijające się szybko zmiany martwicze oraz zapalne powodowane przez wirusy. Zazwyczaj do rozwoju przewlekłego zapalenia wątroby prowadzi przebycie ostrego zapalenia. Jednak przewlekłe zapalenie może być także powodowane przez inne czynniki, między innymi: toksyczne, immunologiczne oraz metaboliczne. Co jeść na wątrobę?
Wirusowe zapalenie wątroby – jak można się zarazić?
Wyróżniamy kilka możliwych sposobów przeniesienia wirusa zapalenia wątroby pierwotnie hepatotropowego:
- droga fekalno-oralna – charakterystyczna dla zakażenia wirusami HAV i HEV, czyli wirusowego zapalenia wątroby typu A i E, nazywanymi z tego powodu "chorobami brudnych rąk”; źródłem zakażenia są najczęściej zanieczyszczone produkty spożywcze oraz woda;
- droga pozajelitowa – dotyczy wirusów zapalenia wątroby typu B, C oraz D; przeniesienie następuje w sytuacjach wiążących się z naruszeniem ciągłości skóry, np. podczas iniekcji, zabiegów operacyjnych, akupunktury, wykonywania tatuażu czy piercingu;
- droga kontaktów seksualnych – niesie zagrożenie zakażenia wirusem HBV oraz HCV;
- zakażenie wertykalne – oznacza przeniesienie wirusa z matki na nienarodzone dziecko; dotyczy głównie HBV, HCV, HDV.
Okres wylęgania tej choroby wątroby jest bardzo zmienny. Wynosi od 15 dni do nawet 6 miesięcy.
WZW – objawy wirusowego zapalenia wątroby
Bardzo często zakażenie wirusami hepatotropowymi przebiega bezobjawowo. Dotyczy to szczególnie zakażenia HCV, o którym pacjent niekiedy dowiaduje się po kilkunastu latach – w momencie wykrycia powikłań, takich jak marskość wątroby.
Do najczęściej występujących objawów zapalenia wątroby należą objawy przypominające niestrawność – brak apetytu, wymioty, biegunka, a także grypopodobne, takie jak: bóle mięśni i stawów oraz ogólne osłabienie.
Ponadto pacjenci mogą odczuwać ból z prawej strony pod żebrami (zlokalizowany pod prawym łukiem żebrowym) wynikający z powiększenia wątroby, która napina unerwioną czuciowo torebkę. Sporadycznie ból jest tak nasilony, że może przypominać atak kolki żółciowej.
W okresie ustępowania objawów rzekomogrypowych może (ale nie musi) pojawić się żółtaczka. Zażółcenie skóry oraz twardówek wbrew powszechnie panującej opinii nie jest często występującym objawem. Nie jest również konieczne do postawienia rozpoznania. Według niektórych danych żółtaczka dotyczy zaledwie 10 proc. pacjentów z wirusowym zapaleniem wątroby. Towarzyszy jej ściemnienie (ciemny) mocz i odbarwienie stolca.
Zdecydowanie rzadziej obserwuje się różnorodne objawy skórne, najczęściej związane z zakażeniem HBV. Wysypki mogą mieć charakter plamisty, plamisto-grudkowy, pokrzywkowy, a nawet krwotoczny. Zakażeniu HBV oraz HCV może także towarzyszyć kłębuszkowe zapalenie nerek, występujące częściej u dzieci.
Wirusowe zapalenie wątroby – markery wątrobowe
Postawienie diagnozy zapalenia wątroby typu wirusowego opiera się na: dokładnie zebranym wywiadzie, przeprowadzeniu badania przedmiotowego oraz potwierdzeniu zakażenia za pomocą badań laboratoryjnych. Podczas wizyty należy poinformować o: ryzykownych kontaktach seksualnych, iniekcjach, przeprowadzonych zabiegach operacyjnych czy kosmetycznych oraz podróżach. Istotna będzie także informacja o osobach z otoczenia pacjenta, które chorują na wirusowe zapalenie wątroby bądź są nosicielami HBV, HCV lub HDV.
Badania laboratoryjne najczęściej wykazują istotny wzrost stężenia aminotransferaz (markerów wątrobowych) – asparaginowej i alaninowej, nazywanych skrótowo AspAT i AlAT (ewentualnie AST i ALT). Są to enzymy występujące między innymi wewnątrz hepatocytów, czyli komórek wątroby. Podczas zapalenia, gdy dochodzi do martwicy, błony komórkowe zwiększają swoją przepuszczalność i pozwalają na przedostanie się enzymów do krwi. Obserwuje się wtedy stężenia w surowicy przekraczające kilka lub nawet kilkadziesiąt razy normę.
Ponadto dla potwierdzenia zakażenia wykonuje się wirusologiczne badanie wątroby wykazujące obecność materiału genetycznego wirusa, jego pojedynczych antygenów lub swoistych przeciwciał wytworzonych przez organizm.
Przykładowo dla wirusa HBV najczęściej wykonuje się badanie na obecność antygenu Hbs oraz przeciwciał anty-Hbc klasy IgM. Natomiast dla wykluczenia lub potwierdzenia zakażenia HCV przydatne jest wykazanie obecności przeciwciał anty-HCV oraz stwierdzenie metodą PCR obecności RNA wirusa.
Wirusowe zapalenie wątroby – leczenie WZW
Wirusowe zapalenia wątroby (WZW) są chorobami często ustępującymi samoistnie. Konieczność zastosowania ewentualnego leczenia zależy od typu wirusa wywołującego chorobę oraz czasu, jaki minął od momentu zakażenia. Ogólne zalecenia skierowane do pacjentów są niezależne od tego, jaki czynnik etiologiczny wywołał zapalenie. W leczeniu WZW zwraca się uwagę na oszczędzający tryb życia, czyli taki, który zapewni dużo odpoczynku. Nie trzeba koniecznie spędzać całej doby w łóżku, ale warto pamiętać, że pozycja leżąca wpływa pozytywnie na ukrwienie wątroby i przyspiesza proces leczenia. Istotne również jest stosowanie odpowiednio skomponowanej, lekkostrawnej diety.
W początkowym okresie choroby pacjenci z reguły nie mają apetytu i nie należy ich zmuszać do jedzenia. Prawidłowe łaknienie powinno powrócić wraz z ustępowaniem klinicznych objawów wirusowego zapalenia wątroby i poprawą samopoczucia. W początkowym okresie należy stosować dietę na wątrobę dostarczającą pacjentowi około 2000 kcal na dobę, z czego 70 proc. energii powinno pochodzić z węglowodanów, 10–20 proc. z tłuszczów i 10 proc. z białek.
Podczas leczenia wirusowego zapalenia wątroby posiłki powinny opierać się na: mleku i jego przetworach, białym, czerstwym pieczywie, potrawach mącznych, białym, gotowanym mięsie, ryżu, kaszy, warzywach (poza grochem, fasolą i kapustą), dżemie czy też miodzie. Z czasem jadłospis można uzupełnić o chude ryby oraz jajka na miękko. W okresie rekonwalescencji należy stopniowo zwiększać kaloryczność potraw (do około 3000 kcal na dobę) oraz podaż białka aż do 1,5 g/kg wagi ciała na dobę. Przez pierwsze pół roku kategorycznie nie należy pić alkoholu, w następnym półroczu dopuszcza się spożycie umiarkowanych ilości.
Zapalenie wątroby – dieta – zasady
Poleca się spożywanie 5–6 niewielkich posiłków w ciągu dnia – zaleca się jeść mniej, a częściej. Jadłospis powinien się składać z produktów łatwostrawnych, które nie obciążają zbytnio układu pokarmowego.
Z diety na zapalenie wątroby wykluczyć należy produkty zawierające duże ilości błonnika. Powinien on pochodzić z delikatnych, młodych warzyw, z dojrzałych owoców i lekkiego pieczywa pszennego. Trzeba zrezygnować z ostrych przypraw oraz produktów wzdymających. Większość chorych źle toleruje cebulę oraz ogórki. Z menu trzeba usunąć alkohol.
W diecie na chorą wątrobę konieczne jest ograniczenie ilości spożywanego tłuszczu oraz wykluczenie z diety tłuszczów zwierzęcych, takich jak: smalec, słonina, boczek, a także parówek, konserw mięsnych, tłustych wędlin, kaszanek oraz mielonek.
Jeżeli chodzi o wirusowe zapalenie wątroby, dieta powinna uwzględniać również przygotowywanie posiłków poprzez gotowanie tradycyjne lub na parze, duszenia bez wcześniejszego obsmażania czy pieczenia w folii. Zakazane jest spożywanie potraw smażonych, zapiekanych, z zasmażkami oraz odsmażanych. Posiłki powinny być spożywane w spokojnej atmosferze, bez pośpiechu, w niewielkich porcjach o temperaturze umiarkowanej (pokojowej).
Ostre wirusowe zapalenie wątroby – co jeść, czego unikać?
Podstawą terapii ostrego wirusowego zapalenia wątroby, niezależnie od przyczyny, jest odpowiednia dieta, która ma na celu oszczędzanie chorego narządu, a także odpoczynek zarówno psychiczny, jak i fizyczny. Dieta w każdym typie wirusowego zapalenia wątroby oraz wynikające z niej ograniczenia zawsze związane są z przebiegiem choroby i stanem narządu.
Gdy objawy u chorych narastają, występuje zła tolerancja tłuszczów. W związku z tym polecana jest dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczów do około 10–20 proc. ogólnej ilości energii. Dlatego podstawę diety powinny stanowić węglowodany – około 70 proc. Natomiast około 10 proc. przypada na białka. Kaloryczność diety powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb chorego.
Ilość tłuszczu w diecie uzależniona jest od jego tolerancji przez osobę chorą. W przypadku gdy tłuszcz jest dobrze tolerowany, chory nie musi obniżać jego ilości w diecie w sposób drastyczny. Polecane jest jednak spożywanie nie więcej niż 1 g tłuszczu na kilogram należnej masy ciała.
Najlepiej tolerowane są tłuszcze takie jak masło czy oleje roślinne, zdecydowanie gorzej tłuszcze zwierzęce. Wykluczyć należy przede wszystkim smalec, tłuszcz barani czy gęsi. Przy występowaniu biegunek tłuszczowych konieczne jest większe ograniczenie tego składnika w diecie.
Podczas rekonwalescencji w przypadku chorej wątroby, w czasie jej wydolności polecana jest dieta łatwostrawna, wysokobiałkowa, z ograniczoną ilością tłuszczu. W celu uzyskania efektu ochronnego w stosunku do komórek wątroby (hepatocytów) polecane jest spożywanie około 1,2–1,5 g/kg masy ciała na dobę przez okres 6–12 miesięcy. Oznacza to, że osoba o masie ciała 60 kg powinna spożywać 72–90 g białka dziennie.
Do niedawna po przebyciu wirusowego zapalenia wątroby zakazywano spożywania alkoholu przez okres roku. Obecnie jednak coraz częściej wskazuje się na konieczność stosowania diety dostosowanej do konkretnego przypadku oraz odchodzenie od sztywnych reguł. Niektórzy specjaliści są zdania, że wypicie kieliszka czerwonego wina nie wpływa negatywnie na rekonwalescencję po wirusowym zapaleniu wątroby.
Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby – jaka dieta przy WZW?
Dietoterapia w przypadku przewlekłych wirusowych zapaleń wątroby zawsze powinna być dobierana indywidualnie. Leczenie żywieniowe jest wówczas uzależnione od czasu trwania choroby, od jej zaawansowania, a także od obecności powikłań.
Leczenie dietetyczne w przypadku przewlekłego wirusowego zapalenia wątroby ma przede wszystkim na celu dostarczenie wszelkich niezbędnych składników pokarmowych, wyrównanie obecnych niedoborów oraz dostarczenie do organizmu wszelkich substancji niezbędnych do regeneracji komórek wątrobowych.
Dieta w przewlekłym zapaleniu wątroby powinna być dobierana do stanu wątroby chorego. Różne są zalecenia w zależności do tego, czy u chorego występują zaburzenia wydzielania żółci, czy też doszło już do nadciśnienia wrotnego. Dlatego wyróżnić można dwa sposoby żywienia – w okresie wyrównania oraz przy niewyrównaniu i marskości.
Istotnym problemem w przypadku przewlekłych chorób wątroby jest niedożywienie białkowo-kaloryczne (dotyczy niemal 70 proc. chorych). W konsekwencji niedożywienie takie prowadzi do szeregu powikłań, między innymi do krwawienia z żylaków przełyku, hipoalbuminemii, samoistnego zapalenia otrzewnej, a także do śpiączki wątrobowej.
W praktyce dieta stosowana w przewlekłym wirusowym zapaleniu wątroby powinna uwzględniać odpowiednią do stanu chorego podaż energii oraz składników odżywczych. Umożliwi to uzupełnienie niedoborów witamin i minerałów oraz wzbogacanie diety w substancje o działaniu hepatoprotekcyjnym, np. w wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3.
Wirusowe zapalenie wątroby – dieta – lekkostrawna?
Dieta lekkostrawna (łatwostrawna) z ograniczeniem tłuszczów jest polecanym sposobem żywienia w ostrych oraz przewlekłych zapaleniach wątroby. Polega ona na ograniczeniu spożycia tłuszczu do około 45–50 g dziennie, co jest konieczne przez wzgląd na upośledzenie trawienia oraz wchłaniania.
W diecie wątrobowej z ograniczeniem tłuszczów konieczne jest całkowite wyeliminowanie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, takich jak: boczek, smalec, słonina czy łój. Dozwolone jest jedynie masło, oliwa z oliwek, olej słonecznikowy, rzepakowy i sojowy lub (w mniejszej ilości) miękkie margaryny niskotłuszczowe o wysokiej jakości.
W związku z tym, że w diecie znajdują się niewielkie ilości tłuszczu, może ona dostarczać zbyt mało witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Dlatego należy pamiętać o odpowiedniej ilości warzyw w jadłospisie, przede wszystkim czerwonych i żółtych, które bogate są w β-karoten (np. dynia czy marchew).
Warzywa powinny być spożywane gotowane i rozdrobnione ze świeżym masłem. Poleca się przede wszystkim: ziemniaki, buraki, szpinak, kalafiora, kabaczka oraz młodą fasolkę szparagową.
W postaci surowej spożywać można sałatę, przetartą marchew z jabłkiem, pomidory bez skórki oraz cykorię. Przyjmować należy także produkty bogate w witaminę C i wielonienasycone kwasy tłuszczowe, które stymulują układ immunologiczny. Owoce powinny być spożywane w postaci dojrzałej, bez skórki oraz pestek, zaleca się soki oraz przeciery. Poleca się przede wszystkim jabłka, pomarańcze i brzoskwinie.
Zakazane jest spożywanie śmietanki, pełnotłustego mleka czy żółtka jaja (dozwolone jest jedynie białko). Dopuszcza się jednak produkty mięsne. Polecane są chude gatunki mięs, przede wszystkim drób (bez skóry), mięso z królika, cielęcina czy wołowina.
Z ryb polecany jest dorsz, leszcz, mintaj, okoń i sandacz oraz chude kiełbasy szynkowe i wędliny – szynka, polędwica. Zaleca się spożywanie odtłuszczonego mleka i przetworów mlecznych – jogurtów, kefirów, maślanek, twarogów oraz odtłuszczonych serków homogenizowanych.
Z produktów zbożowych dozwolone jest jasne pieczywo, czasami dobrze tolerowane jest pieczywo typu graham. Chory może spożywać sucharki, biszkopty, bułki, drobne kasze, przede wszystkim kaszę manną, jęczmienną łamaną, kuskus, a także ryż, drobne makarony oraz pozostałe kasze przecierane.
Chory powinien zrezygnować z kawy, mocnej herbaty, mocnego kakao, napojów gazowanych i napojów typu cola. Poleca się natomiast spożywanie wody mineralnej niegazowanej, słabych herbat, rozcieńczonych soków owocowych i warzywnych oraz kompotów owocowych (zakazane są owoce pestkowe).
Z deserów można spożywać budynie na chudym mleku, galaretki, kisiele oraz miód pszczeli. Zakazane są wszelkie wyroby cukiernicze – czekolady, batony, ciasta, torty, a także lody i kremy.
Z przypraw stosować można oregano, bazylię, koper, pietruszkę, majeranek, kminek, wanilię oraz cynamon. Zdecydowanie wykluczyć należy wszelkie majonezy i musztardy, a także pieprz, curry i papryczkę chili.
Zioła na wątrobę w diecie na WZW – jakie stosować?
W ziołolecznictwie znaleźć można szereg substancji wspomagających funkcjonowanie wątroby oraz wykazujących działanie hepatoprotekcyjne. Jedną z podstawowych, wykorzystywanych w terapii chorób narządu jest sylimaryna. To zespół flawonolignanów, które znaleźć można w owocach ostropestu plamistego.
Zioło to, dzięki zawartości sylimaryny, posiada właściwości przeciwzapalne i regenerujące. Chroni organ przed działaniem czynników toksycznych. Badania dowodzą, że suplementacja sylimiaryną wpływa na poprawę stanu chorych z ostrymi oraz przewlekłymi zapaleniami wątroby.
Kolejną rośliną o działaniu hepatoprotekcyjnym jest karczoch zwyczajny. Liczne testy potwierdzają działanie antyoksydacyjne ekstraktu z liści karczocha. Wyciąg ten charakteryzuje się właściwościami żółciotwórczymi i żółciopędnymi. Znajdujące się w karczochu flawonoidy posiadają istotny, ochronny wpływ na komórki wątrobowe.
Stosowanie preparatów z karczocha jest polecane w schorzeniach wątroby, przede wszystkim w połączeniu z wyciągiem z nasion ostropestu plamistego (działanie synergistyczne). Substancją, która przede wszystkim odpowiada za działanie ochronne w stosunku do wątroby jest cynaryna, będąca głównym składnikiem wielu preparatów zawierających wyciągi z karczocha. Wiele badań dowodzi, że cynaryna istotnie przeciwdziała toksycznemu stłuszczeniu wątroby, obniża stężenie cholesterolu w osoczu, a także jego zawartość w komórkach wątrobowych.
Miód, a w większym stopniu także jego połączenie z roślinami leczniczymi, wykazuje pozytywny wpływ leczniczy oraz profilaktyczny w chorobach wątroby, w tym w WZW. Prowadzone badania kliniczne wskazują na korzystne działanie ziołomiodów, szczególnie rumiankowych i pokrzywowych.
Zaobserwowano, że podstawowa terapia lecznicza w połączeniu z leczeniem wspomagającym za pomocą miodu wspiera odnowę tkanki wątrobowej, normalizuje przepływ żółci, a także wpływa na obniżenie poziomu bilirubiny. Zanotowano również pozytywny wpływ propolisu.
współpraca: lek. Marta Maruszak
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Bujko J., Ogólna charakterystyka diet objętych systemem dietetycznym [w:] Bujko J. (red.), Podstawy dietetyki, Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2006, s. 21–43.
- Gajewska D., Ostre i przewlekłe wirsowe zapalenia wątroby [w:] Bujko J. (red.). Podstawy dietetyki. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2006, s. 96–106.
- Gertig H., Charakterystyka podstawowych diet stosowanych w profilaktyce i leczeniu [w:] Gertig H., Przysławski J. (red.), Bromatologia – zarys nauki o żywności i żywieniu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006, s. 380–383.
- https://dieta.mp.pl/diety/diety_w_chorobach/72098,zywienie-w-chorobach-watroby
- Jarosz M., Pol K., Ostre i przewlekłe zapalenie wątroby [w:] Jarosz M. (red.), Praktyczny podręcznik dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, s. 262–268.
- Juszczyk J. i wsp., Choroby wątroby [w:] Szczeklik A. (red.), Choroby wewnętrzne. Kraków 2005, s. 901–974.
- Kędzia B., Hołderna-Kędzia E., Miód i surowce roślinne w leczeniu chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego. Postępy Fitoter., 2017, 18, 1: 42–26.
- Kędzia B., Hołderna-Kędzia E., Wykorzystanie propolisu i miodu w zakażeniach. Postępy Fitoter., 2007, 4: 202–206.
- Kulza M. i wsp., Karczoch zwyczajny – lek roślinny. Przegląd Lekarski, 2012, 69, 10: 1122–1126.
- Plauth M., Kunecki M., Leczenie żywieniowe w chorobach wątroby [w:] Sobotka L. (red.) Podstawy żywienia klinicznego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007, s. 321–326.
- Ptasznik A.: Rola sylimiaryny w zapobieganiu i leczeniu chorób wątroby. Postępy Fitoter., 2004, 3: 189–190.
- Sawczuk R., Ostropest plamisty – stare/nowe panaceum. Gazeta Farmaceutyczna, 2016: 22–24.
Opublikowano: 19.01.2018;
aktualizacja: 21.01.2018
Oceń:
4.3
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Diana Chmielowiec
Dietetyczka
Absolwentka Technologii Żywności i Żywienia Człowieka oraz Bezpieczeństwa Żywności w Łańcuchu Żywnościowym Warszawskiej SGGW. Ukończyła również Poradnictwo dietetyczne w Instytucie Żywności i Żywienia. Przez 3 lata pracowała jako dietetyk specjalizujący się w alergiach pokarmowych. Obecnie zajmuje się jakością i bezpieczeństwem żywności.
324
Komentarze i opinie (1)
opublikowany 15.09.2022