Zawał serca – przyczyny, objawy, postępowanie, leczenie, dieta, skutki

Zawał serca – jakie są przyczyny?

Przyczyną zawału serca jest nagłe zamknięcie przynajmniej jednej z tętnic wieńcowych, czyli naczynia doprowadzającego krew (która przenosi m.in. tlen i dostarcza składniki odżywcze) do narządu. Najczęściej do tego stanu prowadzi pęknięcie blaszki miażdżycowej, znajdującej się w naczyniu zaopatrującym serce w krew.

Następstwem tego jest uruchomienie wielu procesów i przemian, przede wszystkim w układzie krzepnięcia krwi, prowadzących w efekcie do wykrzepiania w świetle naczynia, a w końcu do jego zamknięcia.

To nagłe zamknięcie tętnicy wieńcowej powoduje przerwę w dostawie krwi, a z nią m.in. tlenu do obszaru mięśnia sercowego unaczynionego przez tę tętnicę.

Przeczytaj również: Ból pod mostkiem – możliwe przyczyny

W sytuacji, gdy wcześniej omówione niedokrwienie, a tym samym niedotlenienie serca, przedłuża się i trwa zbyt długo, może doprowadzić do śmierci kardiomiocytów (czyli komórek budujących mięsień sercowy), czego efektem jest martwica mięśnia sercowego w obszarze zbudowanym z tych niedotlenionych kardiomiocytów.

Z uwagi na to, w przypadku samego już podejrzenia zawału serca, leczenie powinno zostać podjęte jak najszybciej. Zawsze należy dążyć do zminimalizowania tego czasu, ponieważ jest to bardzo ważny czynnik rokowniczy. Decyduje on nie tylko o samym przeżyciu, ale także o późniejszej jakości życia osoby dotkniętej zawałem serca.

Kilkuletnie obserwacje pokazują, że najwięcej incydentów zawału mięśnia sercowego ma miejsce między godziną 4 rano a 12 w południe – prawdopodobnie jest to związane z fizjologią człowieka i zachodzącymi w organizmie procesami uzależnionymi od pory dnia (wzmożona aktywność płytek krwi oraz pobudzenie układu nerwowego występujące w godzinach porannych).

Zawał może wystąpić zarówno u osoby wcześniej chorującej na chorobę niedokrwienną serca (czyli osobę objawową – odczuwającą sporadycznie bóle w klatce piersiowej, często związane z aktywnością/wysiłkiem fizycznym), jak i u osoby dotychczas niechorującej (a raczej niezdiagnozowanej) na chorobę wieńcową (niedokrwienną) serca.

Do innych możliwych przyczyn zawału serca należą: skurcz tętnicy wieńcowej, wrodzona wada naczyń wieńcowych, kardiomiopatia przerostowa, wady zastawek serca, przedawkowanie środków psychoaktywnych (np. amfetaminy).

Zobacz również: Pieczenie w klatce piersiowej – przyczyny

Objaw zawału serca to ból w klatce piersiowej

Najczęstszym i najbardziej charakterystycznym objawem zawału mięśnia sercowego jest ból w klatce piersiowej, który występuje u znacznej większości chorych.

Ból jest zlokalizowany za mostkiem, ma charakter gniotący, dławiący i piekący. Trwa dłużej niż 20 minut, a chory często manifestuje go przykładając pięść do klatki piersiowej. Ból zawałowy promieniuje do żuchwy, lewego ramienia, łokcia, nadgarstka, a także palców (powodując np. ich drętwienie) lub nadbrzusza.

Pacjenci zgłaszają przedłużony (czyli taki, który trwa dłużej niż 30 minut) ból i dyskomfort w klatce piersiowej, nieustępujący po zaprzestaniu wysiłku ani po przyjęciu leków z grupy nitratów (np. nitrogliceryna).

Przeważnie nie jest on wyraźnie zlokalizowany, przez co chory nie jest w stanie wskazać dokładnie miejsca odczuwanych dolegliwości. Pacjenci raczej opisują go jako uczucie: ucisku, ściskania czy też rozpierania i bólu za mostkiem.

Osoby cierpiące na chorobę niedokrwienną serca często odczuwają bóle w klatce piersiowej, są to tzw. bóle dławicowe. Ustępują one po przyjęciu dawki nitrogliceryny.

Ból przy zawale serca nie ustępuje po zażyciu nitrogliceryny ani innych leków z grupy nitratów. Co ważne, osoby starsze, kobiety, a także chorujący na cukrzycę mogą słabiej odczuwać ból, co może być przyczyną późnego rozpoznania lub nawet przeoczenia zawału serca we wczesnym stadium.

Zawał serca – objawy

Możemy mieć do czynienia zarówno z bezobjawowym zawałem serca, jak i manifestującym się bardzo silnymi objawami.

W niektórych przypadkach nietypowymi objawami zawału serca (tzw. „maska zawału” lub brzuszna maska zawału serca). Dzieje się tak zwłaszcza w sytuacjach, gdy zawał dotyczy ściany dolnej serca – mogą mu towarzyszyć dolegliwości, takie jak ból brzucha lub dyskomfort w nadbrzuszu, złe samopoczucie, nudności, wymioty.

Innymi objawami zawału serca są:

• duszność (opisywana przez pacjentów jako „uczucie braku powietrza”),
• bladość,
• zimny, lepki pot,
• zawroty głowy,
• spadek lub wzrost ciśnienia tętniczego,
• nieregularny puls,
• silny lęk o własne życie,
• pobudzenie bądź osłabienie psycho-ruchowe,
• kaszel.

Czasami zdarza się również całkowicie bezobjawowy zawał (tzw. niemy zawał) – ma on często miejsce u chorych na cukrzycę (choroba ta jest związana ze zmniejszoną wrażliwością na ból) oraz osób starszych.

Zdarza się też, niestety, że zawał serca objawia się w sposób najbardziej dramatyczny, jakim jest nagłe zatrzymanie krążenia, w wyniku czego dochodzi do zgonu.

Zawał serca – postępowanie – co robić?

Pierwsza pomoc w zawale serca polega na wezwaniu kwalifikowanej pomocy i stałej obserwacji chorego. Chory z podejrzeniem zawału bezwzględnie nie powinien wykonywać jakiejkolwiek aktywności fizycznej, nie powinien sam schodzić po schodach, poruszać się.

Należy skłonić pacjenta, aby usiadł w pozycji wygodnej dla siebie. Jeżeli pacjent przyjmie pozycję, którą uzna za właściwą, np. oprze się o stół lub parapet, powinien być pod stałą asekuracją.

Osoba, u której wcześniej rozpoznano chorobę wieńcową (chorobę niedokrwienną serca) i przepisano jej nitroglicerynę (do doraźnego znoszenia bólu wieńcowego), w razie wystąpienia bólu w klatce piersiowej powinna zaprzestać wszelkiego wysiłku i przyjąć jedną dawkę nitrogliceryny na serce w sprayu bądź jedną tabletkę pod język.

Nie wolno podawać jakichkolwiek leków przeciwbólowych – będą maskować prawdziwy obraz choroby. Chorego należy uspokoić, nawiązywać z nim ciągły kontakt.

W momencie utraty przytomności należy ułożyć pacjenta w pozycji bezpiecznej ustalonej. Jeżeli dojdzie do zatrzymania krążenia, należy rozpocząć pośredni masaż serca (pierwsza pomoc przy zawale serca).

W miejscach publicznych należy głośno wezwać pomoc i upewnić się czy nie ma osoby przeszkolonej do użycia zewnętrznego defibrylatora (najczęściej dochodzi do migotania komór, jedynym sposobem, by przerwać nieskoordynowaną pracę mięśnia serca, jest zadziałanie prądem elektrycznym).

W przypadku, gdy występuje ciśnienie skurczowe poniżej 90 mm/Hg, bladość, zimne poty (objawy mogące wskazywać na wstrząs), nie należy podawać nitrogliceryny, gdyż grozi to dalszym spadkiem ciśnienia.

Jeśli – mimo podania leku (z grupy nitratów) – w ciągu 5 minut promieniujący ból w klatce piersiowej nie ustąpi albo ulegnie nasileniu, należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe (tel. 999 lub 112). Chorego z podejrzeniem zawału serca należy przewieźć do szpitala karetką pogotowia.

Jeśli nie ma przeciwwskazań (chory nie jest uczulony na kwas acetylosalicylowy, nie choruje na astmę aspirynową ani sam wcześniej nie przyjął kwasu acetylosalicylowego), należy podać 160–325 mg kwasu acetylosalicylowego (np. aspirynę) w postaci tabletki, którą chory powinien rozgryźć.

Pacjenta należy posadzić w pozycji półleżącej (tułów wyżej niż kończyny dolne) i zadbać, by miał pod plecami stabilne oparcie. Taka pozycja ułatwia oddychanie.

Zawał serca – leczenie – operacja czy leki?

Leczenie zawału serca obejmuje zazwyczaj postępowanie operacyjne, które wspomaga się terapią farmakologiczą. Wykonywana jest angioplastyka tętnic wieńcowych lub, rzadziej, zabieg pomostowania aortalno-wieńcowego (popularne by-passy, bajpasy). Pierwszych zabieg polega na wprowadzeniu do serca cewnika zakończonego balonem, który pod wpływem wysokiego ciśnienia, rozciąga zwężone naczynie. By-passy z kolei umożliwiają odpowiednie dotlenienie serca. Dzięki pomostowaniu krew omija zwężenie spowodowane blaszką miażdżycową i bez problemu dociera do narządu. Stosuje się także zabieg wszczepiania stentów po zawale. To małe "sprężynki", które wprowadza się do naczynia przy pomocy cewnika. Stenty, poszerzając naczynie, zapewniają lepszy przepływ krwi.

Kardiolog włącza też leki po zawale, które zawierają kwas acetylosalicylowy (aspirynę), ale także heparyny. Wymienione środki wykazują działanie przeciwzakrzepowe. Aby obniżyć wysoki poziom cholesterolu, stosowane są z kolei statyny. Inne leki wdrażane do terapii po zawale mięśnia serca to inhibiory konwertazy angiotensyny, a także beta-blokery.

Dieta po zawale – co jeść, jak gotować, co z alkoholem?

Z diety po zawale serca należy wyeliminować przede wszystkim tłuste i smażone potrawy obfite w cholesterol. Dobrze jeśli na co dzień zostanie ograniczona ilość spożywanej soli (zastąpić ją można sokiem z cytryny czy ziołami). Pacjent powinien natomiast uwzględnić w jadłospisie źródła kwasów omega-3 (tu np. tłuste ryby morskie) i zdrowych tłuszczów roślinnych (oliwa z oliwek). Warto jeść chude mięso. W diecie osoby po zawale nie powinno zabraknąć czosnku, który usprawnia przepływ krwi dzięki zawartości siarkowodoru.

Należy unikać cukrów prostych i produktów o wysokim indeksie glikemicznym. W diecie powinny przeważać węglowodany złożone, które znajdują się w takich produktach, jak: brązowy ryż, kasze (gryczana, pęczak, jęczmienna), razowe makarony czy płatki owsiane. Po zawale należy sięgać po razowe i pełnoziarniste pieczywo.

Najlepszą techniką obróbki termicznej dań będzie gotowanie na parze i pieczenie w folii lub rękawie. Unikać należy obsmażania.

Wielu pacjentów pyta, czy picie alkoholu po zawale jest dozwolone. Najlepiej w ogóle zrezygnować z trunków. Unikać trzeba przede wszystkim piwa, które jest bardzo kaloryczne. Co jakiś czas można sięgnąć po lamkę czerwonego, wytrawnego wina.

Zawał serca – skutki – wstrząs kardiogenny

W trakcie zawału mięśnia sercowego może dojść do wstrząsu kardiogennego, czyli stanu niewydolności mięśnia sercowego, wywołanego upośledzeniem funkcji skurczowej i wyrzutowej serca (czyli do upośledzenia zdolności wyrzucania krwi z serca na obwód), dlatego u pacjenta z zawałem serca absolutnie nie wolno stosować pozycji stosowanej przy wstrząsie wywołanym krwotokiem czy omdleniem (czyli nie wolno kłaść go płasko, z uniesionymi do góry nogami).

Można także otworzyć okno (jednocześnie nie dopuszczając do wychłodzenia organizmu) i starać się ograniczyć choremu wszelkie ruchy, by niepotrzebnym wysiłkiem nie zwiększać zapotrzebowania serca na tlen.

W sytuacji, gdy u chorego nastąpi zatrzymanie krążenia, należy przeprowadzić reanimację, stosując schemat 30:2. Polega on na zewnętrznym masażu serca 30 uciśnięciami środka klatki piersiowej na głębokość 4–5 cm z prędkością 100/min, przerywanymi 2 wdechami, których wykonywanie nie jest bezwzględnym obowiązkiem osoby udzielającej pomocy.