Zespół Retta – przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Czym jest zespół Retta?

Zespół Retta jest neurologiczną chorobą uwarunkowaną genetycznie. Dotyczy prawie zawsze płci żeńskiej i występuje z częstotliwością 1 : 20 000 żywych urodzeń. Choroba często mylona jest z autyzmem bądź dziecięcym porażeniem mózgowym, gdyż charakteryzuje się bardzo podobnymi objawami. Niektórzy badacze włączają zespół Retta do spektrum autyzmu, ale prawidłowo należy on do grupy całościowych zaburzeń rozwojowych.

Nie wiadomo, jaka jest długość życia osób z zespołem Retta, jednak można przypuszczać, że niewiele się ona różni od przeżywalności osób zdrowych. Oczywiście wpływ na to ma stopień zaawansowania choroby, a dokładniej problemy zdrowotne wynikające z zaburzeń funkcjonowania poszczególnych układów (problemy z oddychaniem, dużego stopnia skolioza).

Pomimo widocznej niepełnosprawności osoby cierpiące na zespół Retta, ale podlegające stałej terapii, potrafią na miarę własnych możliwości uczestniczyć w życiu publicznym. Badania dowodzą, że 2–15% kobiet z tym schorzeniem funkcjonuje całkowicie samodzielnie.

Przyczyny zespołu Retta

Za wszystkie objawy zespołu Retta odpowiedzialny jest uszkodzony gen MECP2 zlokalizowany na chromosomie X. Gen ten warunkuje formowanie się innego genu – BDNF, który koduje białko biorące bezpośredni udział w regulacji rozwoju układu nerwowego. Przyczyną uszkodzenia jest mutacja (błąd w strukturze genu), która zachodzi tutaj najczęściej de novo, czyli nie jest wynikiem dziedziczenia.

Rodzinne występowanie zdarza się niezwykle rzadko i wówczas nie wynika z mutacji genu MECP2, a z innych, o wiele bardziej skomplikowanych nieprawidłowości DNA. Bardzo rzadko lekarze genetycy donoszą o mutacjach innych genów dających identyczne objawy, jak w zespole Retta.

Co ważne, zespół Retta dotyczy tylko dziewczynek. Mutacja obecna na chromosomie X (dziedziczonym od matki) dla płodów płci męskiej jest letalna, tzn. prowadzi do obumarcia ciąży bądź zgonu tuż po urodzeniu. Niekiedy chłopcy posiadający tę mutację dożywają do 2. roku życia, jednakże są głęboko upośledzeni. Dłuższa przeżywalność chłopców wiąże się z łagodniejszą formą nieprawidłowości w genie MECP2 i diagnozą mózgowego porażenia dziecięcego.

Objawy zespołu Retta

Pierwszy raz zaburzenia nazwane później zespołem Retta zaobserwował w 1965 roku austriacki pediatra, Andreas Rett, którego nazwiskiem nazwano zespół opisanych potem objawów. Pewnego dnia do gabinetu Retta przyszły dwie niespokrewnione matki z dziećmi, które zachowywały się całkowicie identycznie, a mianowicie wykonywały charakterystyczne ruchy rękami i specyficznie zaplatały palce dłoni. W ciągu kolejnych lat lekarz spotkał jeszcze kilkanaście przypadków dziewczynek z podobnymi objawami, aż w końcu – w 1984 roku – podano oficjalne kryteria diagnozy zespołu Retta, uzupełniane z biegiem lat.

Wśród nich niezbędne do stwierdzenia choroby to:

• płeć żeńska,
• wczesny rozwój prawidłowy do 6.–18. miesiąca życia (pierwsze objawy zespołu Retta pojawiają się najwcześniej po 6. miesiącu życia),
• regresja zachowania (społeczna),
• upośledzenie psychomotoryczne, łącznie z dysfunkcją komunikowania się i nieprawidłowym chodem,
• apraksja ruchowa (niemożność wykonywania ruchów celowych przy braku niedowładu),
• ataksja (zaburzenie koordynacji ruchowej),
• normalny obwód główki przy urodzeniu, po czym spowolnienie przyrostu obwodu główki w wieku od 3. miesiąca do 4. roku życia,
• powtarzające się ruchy dłoni obejmujące jedną lub więcej form, np. mycie, klepanie, klaskanie, ugniatanie, wkładanie rąk do ust, manipulowanie rączkami (ruchy te służą ciągłemu przebudzaniu),
• potrząsanie tułowiem i kończynami (szczególnie jako wyraz niezadowolenia u dzieci z zespołem Retta).

Symptomy, które nie są wymagane dla diagnozy zespołu Retta, ale często występują, to:

• zaburzenia oddychania, problemy z oddechem – zatrzymanie oddechu z bezdechem oraz szybki oddech (hiperwentylacja) i połykanie powietrza,
• padaczka,
• sztywność bądź przykurcze mięśni (objaw wzmaga się wraz z wiekiem),
• skolioza (skrzywienie boczne kręgosłupa),
• zgrzytanie zębami (bruksizm),
• opóźnienie wzrostu,
• zmniejszone napięcie mięśniowe,
• częste napady furii,
• trudności w żuciu i/lub połykaniu.

Zdecydowanie najtrudniejszy jest okres pomiędzy 1. a 4. rokiem życia, kiedy to objawy regresji manifestują się najwyraźniej.

Leczenie zespołu Retta

W zespole Retta, podobnie jak w przypadku innych schorzeń uwarunkowanych genetycznie, nie ma żadnej skutecznej metody leczenia przyczynowego. Celem terapii jest podniesienie komfortu życia dziewczynek i kobiet dotkniętych chorobą (a także ich rodzin) oraz zapobieganie progresji choroby.

Obecnie trwają intensywne prace nad terapiami genowymi, które mogą pomóc w leczeniu choroby, a mianowicie skorygować obniżony wskutek choroby poziom prawidłowego białka MECP2. Jak informuje prof. dr hab. Olga Haus z Katedry Genetyki Klinicznej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu: