Polekowe uszkodzenie wątroby

Żółtaczka polekowa – przyczyny

Określenie „żółtaczka” nie jest nazwą jednostki chorobowej, ale jedynie objawem patologicznych procesów dotykających wątrobę, zaburzających jej funkcje i strukturę. Pojawia się ona w momencie wzrostu stężenia bilirubiny ponad wartości normatywne. Bilirubina pochodzi z rozkładu hemoprotein (w tym hemoglobiny) i jest metabolizowana w wątrobie poprzez sprzęganie oraz transportowana drogami żółciowymi do dwunastnicy.

Następnie jest transformowana w przewodzie pokarmowym (z pomocą bakterii) do sterkobilinogenu, wchłanianego częściowo z powrotem do krwi. Patologie mające miejsce na którymś z wyżej wymienionych procesów prowadzą do akumulacji bilirubiny i jej pochodnych w organizmie. Następuje zażółcenie powłok skóry, błon śluzowych oraz białkówek oczu.

Wyróżnia się trzy rodzaje żółtaczki:

• mechaniczną (przemiany bilirubiny w wątrobie są prawidłowe, zablokowany jest odpływ żółci do dwunastnicy),
• hemolityczną (nadmierny rozpad hemoglobiny prowadzi do wzrostu stężenia bilirubiny przedwątrobowej),
• miąższową (zaburzony jest etap wątrobowy wnikania, sprzęgania i wydalania bilirubiny w wątrobie).

Polekowe uszkodzenie wątroby

Żółtaczka polekowa jest rodzajem toksycznego uszkodzenia wątroby poprzez działanie samych leków i ich metabolitów na miąższ wątroby. Zalicza się zatem do grupy żółtaczek miąższowych. Istnieje wiele substancji egzogennych, które mają działanie hepatotoksyczne. Należą do nich również leki, jednak nie u każdego pacjenta dany farmaceutyk wywoła tak poważne działania niepożądane. Zależy to od jego predyspozycji genetycznych, stanu ogólnego, innych chorób wątroby.

Uszkodzenie wątroby może być wynikiem za dużej dawki łącznej leku, reakcji alergicznej lub procesu idiosynkrazji (osobniczej podatności). Jednym z istotniejszych czynników jest aktywność cytochromu P-450, który jest odpowiedzialny za przemiany biochemiczne substancji egzogennych. Wiele reakcji toksycznych po lekach wynika z nieprawidłowości jego funkcjonowania.

Polekowe uszkodzenie wątroby – przyczyny

Wśród czynników predysponujących do wystąpienia polekowego uszkodzenia wątroby zalicza się stosowanie leków o wysokim potencjale hepatotoksycznym. Należą do nich:

• niektóre antybiotyki (kloksacylina, amoksycylina),
• chemioterapeutyki (trimetoprim, sulfametoksazol, sulfonamidy),
• paracetamol,
• niesteroidowe leki przeciwzapalne (diklofenak),
• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne,
• statyny.

Wśród innych czynników wyróżnia się:

• wiek powyżej 50 roku życia,
• płeć żeńską,
• choroby wątroby w wywiadzie,
• choroby ogólne, metaboliczne,
• predyspozycje genetyczne.

Polekowe uszkodzenie wątroby – powikłania

Pod względem przebiegu i długości trwania choroby wyróżnia się następujące postaci klinicznego polekowego uszkodzenia wątroby:

• ostra (trwa do 3 miesięcy),
• przewlekła (trwa powyżej 3 miesięcy),
• ciężka (oprócz wzrostu ALT – aminotransferazy alaninowej, ALP – fosfatazy zasadowej i bilirubiny pojawiają się: żółtaczka, zaburzenia krzepnięcia, encefalopatia wątrobowa),
• piorunująca (wystąpienie skrajnych zaburzeń w przeciągu 1–30 dni).

Ze względu na przebieg kliniczny wyróżnia się kilka postaci choroby, od łagodnych po zagrażające życiu i zdrowiu. Dość częste, czasami nieuchwytne z racji braku dolegliwości u pacjenta, jest przejściowe zwiększenie aktywności aminotransferaz.

Kolejnym przykładem jest ostre cholestatyczne uszkodzenie wątroby, polegające na występowaniu cholestazy wewnątrzwątrobowej oraz zapaleniu wątroby. Istnieje również następny rodzaj ostrego procesu, mianowicie ostre uszkodzenie wątrobowokomórkowe, ustępujące w około miesiąc po odstawieniu leku. Wyróżnia się też postać przewlekłą polekowej choroby wątroby. Zalicza się do niej wszelkie długofalowe działania niepożądane farmaceutyków. Przykładami mogą być:

• gruczolaki wątroby po stosowaniu estrogenów,
• ogniskowy rozrost guzkowy,
• choroba zarostowa żył wątrobowych,
• zanikanie przewodzików żółciowych.

Polekowe uszkodzenie wątroby – badania

Celem rozpoznania uszkodzenia wątroby należy wykonać badania biochemiczne. Chorobę sugerują: dwukrotnie podwyższony, izolowany wzrost ALT, izolowane zwiększenie stężenia bilirubiny lub jednoczesny wzrost wszystkich parametrów ALT, ALP i bilirubiny. Aby wykluczyć inne przyczyny niewydolności wątroby, czasami wykonuje się biopsję. Istotne jest wykazanie związku między przyjęciem danych leków a wystąpieniem objawów. W tym celu ocenia się:

• czy objawy pojawiły się w ciągu 3 miesięcy od pierwszego zastosowania leku?
• czy objawy pojawiają się ponownie po zastosowaniu danego leku po raz kolejny?
• czy po odstawieniu leku objawy i podwyższone enzymy wątrobowe normalizują się?
• czy kolejne podanie leku wpływa na wzrost ALT lub ALP?

Polekowe uszkodzenie wątroby – objawy

Zaburzenie pracy wątroby poprzez polekowe uszkodzenie wątroby może objawiać się w różnoraki sposób. Oczywiście jedną z podstawowych dolegliwości jest wystąpienie żółtaczki polekowej. Ponadto może rozwinąć się szereg objawów i powikłań związanych z niewydolnością narządu (obecność wszystkich wymienionych tutaj objawów zależy od ciężkości przebiegu choroby, jego rodzaju; nie muszą one występować wszystkie, a w przypadku łagodnych uszkodzeń mogą nie pojawić się wcale):

• wodobrzusze,
• zaburzenia krzepnięcia,
• encefalopatia,
• śpiączka,
• powiększenie i tkliwość wątroby,
• świąd skóry (wpływ wzrostu stężenia kwasów żółciowych),
• ból pod prawym łukiem żebrowym.

Ostatecznością jest ostra niewydolność narządu lub jego marskość. Niektóre postaci polekowego uszkodzenia wątroby mogą prowadzić do konieczności jej przeszczepienia, aby ratować życie ludzkie.

Podstawą leczenia jest odstawieniu leku hepatotoksycznego. Ponadto stosuje się specjalistyczne leczenie niewydolności wątroby i jej powikłań.