Antykoncepcja hormonalna a choroby wątroby

Wątroba a antykoncepcja hormonalna

Wątroba to wielofunkcyjny nieparzysty gruczoł, zlokalizowany w okolicy prawego podżebrza. Bierze udział w syntezie czynników krzepnięcia krwi, produkcji i wydzielaniu żółci. Wpływa na metabolizm organizmu, głównie na gospodarkę węglowodanową, przekształcając węglowodany na glukozę, która jest stosunkowo łatwo przyswajalnym cukrem. Ponadto odpowiada za magazynowanie żelaza i witamin tj. A, D czy K, ale przede wszystkim neutralizuje toksyny. Prawidłowe funkcjonowanie wątroby może zostać zaburzone przez stosowanie doustnej antykoncepcji, zwłaszcza tabletek dwuskładnikowych (DTA).

Antykoncepcja hormonalna, w szczególności oparta na przyjmowaniu tabletek dwuskładnikowych, wiąże się z ryzykiem uszkodzenia wątroby. DTA to tabletka, w której skład wchodzą dwa rodzaje hormonów – estrogeny i gestageny. Ich działanie, mające na celu prewencję ciąży, polega na hamowaniu wydzielania hormonu folikulotropowego (FSH), tym samym nie dochodzi do wzrostu i dojrzewania pęcherzyków Graffa i rekrutacji komórek jajowych. Za sam proces uwolnienia komórki jajowej odpowiadają gestageny, które ponadto zmieniają śluz szyjki macicy na nieprzenikalny dla plemników.

Przeczytaj również: Progesteron – normy u kobiet, w ciąży i u mężczyzn

Diagnostyka laboratoryjna przed rozpoczęciem antykoncepcji hormonalnej

Każda kobieta przed rozpoczęciem antykoncepcji hormonalnej powinna wykonać badania laboratoryjne, mające na celu ocenę wydolności wątroby. Podobną diagnostykę należy powtórzyć po kilkumiesięcznym stosowaniu tej formy prewencji ciąży. Standardowy panel badań zakłada oznaczenie poziomu:

• bilirubiny;
• ASPAT (aminotransferaza asparaginianowa – obecna we krwi w śladowych ilościach, granice normy to 5-40 U/l, o znamiennym wzroście mówimy, gdy poziom aminotransferazy wzrasta do ponad 400 U/l i w pierwszej kolejności należy wykluczyć choroby wątroby, tj. wirusowe zapalenie wątroby, toksyczne uszkodzenie wątroby czy zapalenie dróg żółciowych. Nie należy jednak zapominać o innych sytuacjach klinicznych, które korelują ze wzrostem ASPAT, tj. zawał mięśnia sercowego czy reumatoidalne zapalenie stawów);
• ALAT (aminotransferaza alaninowa – wartości uznane za prawidłowe oscylują na poziomie 5-40 U/l, podwyższenie wartości ALAT rzędu 400 – 4000 U/l występuje przede wszystkim w przypadku wirusowego zapalenia wątroby, toksycznego uszkodzenia wątroby, ale także wiąże się z niewydolnością krążenia. Mniejsze stężenie ALAT (200-400 U/l) może sugerować marskość wątroby, mononukleozę zakaźną. Na poziom ALAT ma wpływ także farmakoterapia, zwłaszcza wysokie dawki salicylanów czy długotrwałe stosowanie fibratów);
• GGTP (parametr istotny w przypadku diagnostyki ostrych i przewlekłych chorób wątroby, dróg żółciowych czy trzustki. Podwyższenie stężenia tego parametru ma miejsce także w dynamicznie rosnących zmianach nowotworowych, przerzutach. Najczęściej GGTP wykorzystywany jest w diagnostyce choroby alkoholowej, a w trakcie terapii pozwala na kontrolę abstynencji pacjenta).

Przeciwwskazania do antykoncepcji hormonalnej

Antykoncepcja hormonalna jest przeciwwskazana w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w funkcjonowaniu wątroby, o czym w pierwszej kolejności będą świadczyć odchylenia w badaniach laboratoryjnych. Nie wszystkie choroby wątroby są procesami nieodwracalnymi.

Kobiety, u których wywiad jest dodatni w kierunku takich patologii jak wirusowe zapalenie wątroby, mononukleoza zakaźna czy zatrucia, a kontrolne badania diagnostyczne są w granicach normy, mogą kontynuować taką formę antykoncepcji.

Należy pamiętać o chorobach uwarunkowanych genetycznie, które stanowią bezwzględne przeciwwskazania do stosowania antykoncepcji hormonalnej. Mowa tu głównie o patologiach, które wiążą się z zastojem żółci w wątrobie (zespół Dubina-Johnsona, Rotora czy Criglera-Najjara typu II). Ponadto nie powinno się stosować preparatów hormonalnych w przypadku stłuszczenia wątroby, procesów nowotworowych, tj. gruczolak wątroby czy rak wątrobowokomórkowy.

Czytaj również: Kto nie może brać pigułek antykoncepcyjnych?

Choroby wątroby i dróg żółciowych a stosowanie antykoncepcji hormonalnej

Do najważniejszych chorób wątroby i dróg żółciowych, które obserwuje się zdecydowanie częściej u pacjentek stosujących tabletki antykoncepcyjne, zaliczamy:

• zapalenie pęcherzyka żółciowego,
• wirusowe zapalenie wątroby,
• marskość wątroby,
• łagodne/złośliwe zmiany nowotworowe.

Większość najczęstszych patologii stwierdzanych u pacjentek stosujących antykoncepcję hormonalną wynika z zastoju żółci, tzw. cholestazy. Estrogeny mają zdolność do gromadzenia się w hepatocytach, czyli komórkach wątroby, powodując znaczne zmniejszenie przepuszczalności błony komórkowej. Konsekwencją tego jest nieadekwatna hydratacja, czyli nawodnienie komórek, żółć staje się nadmiernie zagęszczona.

Jeżeli w składzie tabletek jest także progesteron, to zastój żółci wynika z upośledzonej kurczliwości dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego. Świąd skóry i żółtaczka to typowa manifestacja kliniczna cholestazy, nie należy ich bagatelizować. Długotrwałe problemy w opływie żółci prowadzą do rozwoju kamicy żółciowej.

Zwiększone ryzyko zmian nowotworowych pojawia się zwykle po 5 latach regularnego stosowania tabletek antykoncepcyjnych. Do najczęściej występujących zaliczamy: gruczolak wątroby, ogniskowy rozrost guzkowy wątroby czy rak wątrobowokomórkowy.

Badaniem pierwszego rzutu przy podejrzeniu guza wątroby jest USG jamy brzusznej. Objawy alarmujące to silne dolegliwości prawego nadbrzusza, powiększenie wątroby czy krwotok do jamy brzusznej. Zdecydowana większość zmian to rozrosty o łagodnym charakterze. Nie mniej jednak nie należy zapominać o nowotworach złośliwych, których dalsze leczenie jest uwarunkowane stopniem zaawansowania, ale głównie sprowadza się do resekcji fragmentu wątroby. Czasami konieczne jest przeszczepienie narządu.

Oprócz wyżej wymienionych patologii, należy pamiętać o chorobie zakrzepowo-zatorowej. Upośledzone funkcjonowanie wątroby przekłada się także na zmniejszoną produkcję substancji przeciwdziałającą tworzeniu zakrzepów. Jeżeli materiał zakrzepowy znajduje się w żyłach odprowadzających krew z wątroby, dochodzi do zastoju krwi w narządzie. W konsekwencji obserwuje się obrzęk wątroby i wodobrzusze, co określamy mianem zespołu Budda-Chiariego. Taka sytuacja kliniczna implikuje długotrwałą farmakoterapię lekami przeciwkrzepliwymi (pochodne kumaryny).

Czytaj również: Czy od pigułek antykoncepcyjnych się tyje?

Profilaktyka chorób wątroby przy stosowaniu tabletek antykoncepcyjnych

Wyżej wymienione choroby wątroby występują stosunkowo rzadko u pacjentek stosujących antykoncepcję hormonalną, aczkolwiek znamiennie częściej niż w populacji ogólnej. Istotne jest, aby być świadomym istniejącego ryzyka i przeprowadzać badania kontrolne w trakcie terapii hormonalnej. Kontrola parametrów laboratoryjnych pozwoli odpowiednio wcześnie odstawić przyjmowany preparat i zastosować środki prewencyjne, aby nie dopuścić do poważnych uszkodzeń.

Czytaj również: Śpiączka wątrobowa – co to jest? Przyczyny, objawy, leczenie, rokowania