Uszkodzenie wątroby – przyczyny, objawy, leczenie

Zdrowa wątroba – dlaczego jest ważna i jakie pełni funkcje?

Wątroba pełni wiele różnych funkcji i decyduje o szeregu procesów metabolicznych. Wszystkie wchłonięte z przewodu pokarmowego węglowodany, tłuszcze, aminokwasy, witaminy, mikroelementy w pierwszej kolejności transportowane są do wątroby.

• W komórkach wątrobowych, zwanych hepatocytami, odbywa się proces magazynowania glukozy w postaci glikogenu, który – w zależności od potrzeb energetycznych ustroju – może być ponownie rozkładany do glukozy.
• Wątroba bierze udział w gospodarce lipidowej organizmu.
• Wątroba ma zdolność przekształcania glukozy i białek w tłuszcze.
• Syntetyzuje lipoproteiny LDL, HDL i cholesterol wykorzystywany do produkcji kwasów żółciowych oraz fosfolipidy niezbędne do budowy błon komórkowych.
• Około 85% białek jest wytwarzanych właśnie w wątrobie. Są to głównie albuminy, protrombina, fibrynogen, niektóre czynniki krzepnięcia krwi (VII, IX, X).
• Wątroba jest miejscem wytwarzania żółci niezbędnej w trawieniu tłuszczów.
• W wątrobie magazynowane są zapasy witaminy A, D, B₁₂ i żelaza.
• W wątrobie dochodzi do rozkładu zużytych hormonów, enzymów, produktów rozpadu hemoglobiny, leków, toksyn, resztek komórek ustrojowych oraz do wydalania ich wraz z żółcią.
• W wątrobie obecne są tzw. komórki Browicza-Kupffera mające zdolność pochłaniania i niszczenia bakterii, wirusów, wielu substancji antygenowych i toksycznych. Dzięki nim wątroba stanowi rodzaj filtru nieprzepuszczającego tych szkodliwych substancji do reszty organizmu.

Co szkodzi wątrobie?

Cechą charakterystyczną komórek wątrobowych jest ich duża zdolność do regeneracji i naprawy po jednorazowym zadziałaniu jakiegoś szkodliwego bodźca.

Sytuacja wygląda zupełnie inaczej, jeżeli czynnik uszkadzający (nawet o niedużym natężeniu) będzie działał przez dłuższy czas. Wówczas możliwości regeneracyjne wątroby stają się niewystarczające. Nowo powstałe hepatocyty nie tworzą już tak regularnych struktur.

W wyniku uszkodzenia wątroby wytwarza się tkanka łączna, pojawiają się komórki zapalne, dochodzi do przebudowy, zwłóknienia wątroby i upośledzenia jej funkcji.

Istnieje cała grupa przyczyn przewlekłej choroby wątroby prowadzących do trwałej degradacji jej komórek. Mogą to być:

• wrodzone defekty enzymatyczne,
• choroby autoimmunologiczne,
• stany z upośledzoną przemianą miedzi (choroba Wilsona) i żelaza (hemochromatoza),
• porfirie,
• pierwotne marskości żółciowe,
• zakażenia wirusowe (wirusowe zapalenia wątroby).

Jednak głównymi sprawcami dolegliwości wątrobowych okazujemy się my sami. Najczęstszymi przyczynami uszkodzenia i niewydolności wątroby są:

• nadużywanie alkoholu,
• niezdrowe odżywianie się – spożywanie dużych ilości węglowodanów i tłuszczów, a małych porcji białka,
• przejadanie się,
• stosowanie leków i łączenie ich z alkoholem, co prowadzi do polekowego uszkodzenia wątroby.

Alkohol, leki – co uszkadza wątrobę?

Alkohol jest najczęstszą przyczyną stłuszczenia wątroby. Rozwija się ono przy przekroczeniu dobowej ilości alkoholu etylowego ustalonej na 60 g u mężczyzn i 20 g u kobiet. Do rozkładu alkoholu potrzebna jest większa ilość tlenu, a jego niedobór prowadzi do niedotlenienia i obumierania zrazików wątrobowych.

Ponadto powstający przy rozpadzie aldehyd octowy jest o wiele bardziej toksyczny od samego etanolu. W następnym etapie rozwija się tłuszczowe zapalenie wątroby, a w końcu może dojść do marskości, która jest procesem nieodwracalnym.

Dużym obciążeniem dla wątroby mogą być stosowane przewlekle leki, zwłaszcza przeciwbólowe, salicylany, antybiotyki, leki przeciwgrzybicze, tuberkulostatyki, leki immunologiczne, preparaty obniżające poziom cholesterolu, niektóre leki antyarytmiczne.

Bardzo szkodliwe dla wątroby jest zatrucie paracetamolem. Hepatotoksyczne są takie substancje chemiczne, jak czterochlorek węgla, chloroform, fosfor, metale ciężkie, środki ochrony roślin. Ilość ich stale wzrasta w związku z zanieczyszczeniem środowiska i zwiększaniem się udziału chemii w codziennym życiu.

Dodatkowym czynnikiem mogącym prowadzić do uszkodzenia wątroby są choroby innych narządów. Wątroba ulega dysfunkcji m.in. w:

• przewlekłej niewydolności krążenia,
• cukrzycy,
• kamicy pęcherzyka żółciowego i zapaleniach dróg żółciowych,
• przewlekłych zapaleniach trzustki,
• mukowiscydozie,
• chorobach niezapalnych.

Wątroba powiększa się i bywa bolesna w różnych chorobach bakteryjnych i wirusowych (jako wyraz odczynowych zmian zapalnych).

Jakie są objawy uszkodzenia wątroby?

Choroby wątroby rozwijają się bardzo podstępnie. Nawet przez wiele lat mogą nie dawać żadnych objawów, a te, które się pojawiają, kojarzone są najczęściej z niegroźną dysfunkcją przewodu pokarmowego. Zdarza się, że objawy uszkodzenia wątroby pojawiają się bardzo późno. Dzieje się tak np. przy wirusowym zapaleniu wątroby typu C. Choroba bywa wykrywana bardzo późno, kiedy dojdzie już do nieodwracalnych zmian w wątrobie.

Objawem uszkodzenia wątroby może być:

• dyskomfort lub ból w prawym podżebrzu,
• bóle brzucha,
• niesmak w ustach,
• odbijanie po spożyciu niektórych pokarmów, szczególnie uznanych za ciężkostrawne, jak groch, kapusta, kalafiory, grzyby, jajka, śmietana, tłuste smażone mięsa,
• bóle głowy,
• stany podgorączkowe,
• uczucie przewlekłego zmęczenia,
• nadmierna senność, ospałość, zaburzenia koncentracji, pogorszenie pamięci.

Badania w chorobach wątroby

Większe uszkodzenie wątroby, a konkretnie jej komórek jest przyczyną powiększenia i bolesności tego narządu. Jeżeli dojdzie do marskości, mogą pojawić się:

• zmiany skórne,
• pajączki naczyniowe,
• świąd skóry,
• żółtaczka,
• niedokrwistość,
• zaburzenia hormonalne,
• bóle stawowe,
• zaburzenia krzepnięcia krwi,
• wodobrzusze.

O tym, w jakim stanie jest narząd, czy wątroba jest uszkodzona, możemy przekonać się na podstawie kilku badań laboratoryjnych. Podwyższone wartości aminotransferaz AlAT i AspAT oraz gamma-glutamylotransferazy GGT świadczą o uszkodzeniu komórki wątrobowej.

Z kolei na zaburzenia funkcji wskazują wysokie wartości fosfatazy zasadowej, amoniaku, obniżone stężenia białka, albumin, czynników krzepnięcia. W zależności od podejrzewanej choroby wątroby możliwe jest oznaczanie jeszcze wielu innych bardziej specjalistycznych parametrów.

Z badań obrazowych podstawowym i szeroko dostępnym badaniem jest USG wątroby, które określa wielkość, budowę i zmiany w strukturze tego narządu. Jest to możliwe także przy użyciu tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego, scyntygrafii czy biopsji wątroby.

Regeneracja wątroby

Wspólnym mianownikiem wszystkich czynników, które prowadzą do uszkodzenia wątroby jest niszczenie błon komórkowych hepatocytów. Tworzą je głównie fosfolipidy, z których prawie połowę stanowi fosfatydylocholina. Proces odbudowy polegający na syntezie wewnątrzustrojowej tych związków jest bardzo energochłonny i czasem wymaga stosowania leków na wątrobę.

Na regenerację wątroby sprawdzą się fosfolipidy dostarczane wraz z dietą lub w postaci tabletek. Pracę komórki wątrobowej, szczególnie w oczyszczaniu z amoniaku, wspomagają także pochodne niektórych aminokwasów, jak asparaginian czy ornityna.

Ustąpienie dolegliwości wątrobowych można uzyskać poprzez zmianę nawyków żywieniowych, wyeliminowanie alkoholu, ograniczenie tłuszczów, zwalczanie otyłości, korygowanie zaburzeń metabolicznych (poziomu cukru, cholesterolu, trójglicerydów).

Od dawna znane i stosowane są zioła na wątrobę. Leki roślinne ułatwiają proces odtruwania wątroby, działają przeciwzapalnie, mają właściwości żółciotwórcze i żółciopędne. Usprawniają pracę nie tylko wątroby, ale i całego przewodu pokarmowego. Najbardziej popularne z nich to dziurawiec, mięta, jaskółcze ziele, korzeń cykorii, ostropest plamisty.