Czynniki krzepnięcia – białka od których zależy krzepnięcie krwi

Czym są czynniki krzepnięcia krwi?

Czynniki krzepnięcia krwi należą do grupy białek biorących udział w procesie krzepnięcia krwi. W wyniku przerwania ciągłości tkanek np. poprzez zranienie się dochodzi do wypływu krwi z naczyń krwionośnych. Miejsce wypływu krwi zostaje zlokalizowane przez płytki krwi, które ulegają zlepianiu i przyleganiu do ściany naczynia krwionośnego. Zostają wówczas wydzielone substancje chemiczne, które rozpoczynają kaskadę krzepnięcia. Poszczególne czynniki krzepnięcia zostają wzajemnie aktywowane, aby finalnie stworzyć trwały skrzep krwi stabilizowany siecią włókien fibryny.

Produkcja czynników krzepnięcia zachodzi w wątrobie. Do ich uwolnienie dochodzi w momencie przerwania ciągłości Btkanek. Wtedy są aktywowane w odpowiedniej ilości. Brak, nieprawidłowe stężenie lub patologiczne działanie któregokolwiek czynnika krzepnięcia może się przyczynić do niekontrolowanych krwawień lub przedłużonego czasu hamowania wypływu krwi z uszkodzonego naczynia krwionośnego.

Do produkcji niektórych czynników krzepnięcia niezbędna jest witamina K. Jej brak prowadzi do upośledzonej aktywacji czynników co przekłada się na pojawienie się u pacjenta krwawienia. Krwawienie to przedłuża się, a niekiedy pojawia się istotny problem z jego zahamowaniem.

Proces prowadzący do zahamowania krwawienia z naczynia krwionośnego nazywany jest inaczej hemostazą.

W kaskadzie krzepnięcie biorą udział następujące osoczowe czynniki krzepnięcia:

• I – fibrynogen,
• II – protrombina,
• V – proakceleryna,
• VII – prokonwertyna,
• VIII – czynnik antyhemofilowy A,
• IX – czynnik antyhemofilowy B
• X – czynnik Stuarta – Prowera,
• XI – czynnik antyhemofilowy C
• XII – czynnik Hagemana,
• XIII – czynnik stabilizujący fibrynę.

Badanie czynników krzepnięcia krwi

Pacjent do oznaczenia stężenia czynników krwi nie musi zgłaszać się na czczo. Aby przeprowadzić badanie mające określić poziom czynników krwi należy pobrać od pacjenta próbkę krwi. Najczęściej wykonuje się wkłucie do naczynia żylnego zlokalizowanego w dole łokciowym kończyny górnej. Zabieg ten wykonuje doświadczona osoba w specjalnie przygotowanym do tego celu gabinecie. Po uzyskaniu materiału biologicznego do badania należy przekazać próbkę krwi do oznaczenia.

W laboratorium czynnik I, czyli fibrynogen oznacza się w specjalnych automatycznych analizatorach. Wykonuje się pomiar czasu krzepnięcia próbki po dodaniu do niej jonów wapnia oraz trombiny.

Oznaczenie aktywności pozostałych czynników krzepnięcia (II, V, VII, VIII, IX, X, XI, XII, XIII) wykonuje się przy użyciu metod:

• stanowiących modyfikację czasu krzepnięcia krwi dla czynników V, VII, X albo APTT dla czynników VIII, IX, XI. Do oznaczenia stosuje się specjalne odczynniki zawierające wszystkie potrzebne czynniki za wyjątkiem oznaczanego, który znajduje się w badanej próbce.
• spektrofotometrycznych – czulsze oznaczenie pozwalające na oznaczenie czynników krzepnięcia w dużych rozcieńczeniach. Dzięki temu unika się wpływu innych czynników na wynik.

Stężenie poszczególnych czynników krzepnięcia wykonuje się za pomocą metod immunohistochemicznych.

Normy czynników krzepnięcia

Norma dla fibrynogenu wynosi 1,5–3,5 g/l. Większe wartości stężenia fibrynogenu występują u osób starszych oraz otyłych.

Norma dla pozostałych czynników jest przedstawiona w wartości procentowej:

• dla czynników V, VI, IX, X, XI, XII – 70–130% normy;
• dla czynnika VIII – 50–150% normy;
• dla czynnika XIII nie ma określonej normy, jest ona zależna od metody, którą zastosowano do oznaczenia.

Wysoki i niski firbynogen

Fibrynogen pod wpływem trombiny zostaje zamieniony w fibrynę. Ta z kolei ulega reakcji z czynnikiem XIII co prowadzi do wytworzenia specjalnej sieci włókien, która jest stabilizatorem skrzepu. Fibrynogen produkowany jest przez wątrobę.

Wartości poniżej normy dla fibrynogenu spotyka się w przypadku:

• zespołu rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego – DIC.
• ciężkiej choroby wątroby – prowadzącej do spadku syntezy fibrynogenu,
• chorób genetycznych – wrodzonej afibrynogemii, hipofibrynogenemii, dysfibrynogemii,

Wartości fibrynogenu powyżej normy mogą wystąpić u pacjentów:

• starszych,
• z cukrzycą,
• z miażdżycą tętnic,
• ze stanem zapalnym, zakażeniem lub urazem – białko ostrej fazy,
• palących tytoń,
• kobiet w ciąży,
• z ostrym zespołem wieńcowym,
• ze świeżą zakrzepicą żylną lub zatorem tętnicy płucnej.

Czynniki krzepnięcia II, V i VII

• Czynnik II, protrombina również jest syntetyzowany w wątrobie. Do jej wytworzenia niezbędna jest witamina K. Protrombina podczas uruchomionego procesu krzepnięcia zostaje zamieniona w trombinę (wtedy nazywa się ją czynnikiem IIa). Funkcją trombiny jest przemiana fibrynogenu w fibrynę.
• Czynnik V, proakceleryna służy do przyspieszenia przemiany protrombiny do trombiny. Wartości poniżej normy mogą wystąpić w chorobie genetycznej – parahemofiliach oraz jako niedobór nabyty związany z DIC oraz ciężkimi chorobami wątroby.
• Czynnik VII, prokonwertyna określany również czynnikiem stabilnym. Ważną funkcje odgrywa on w zewnątrzpochodnym szlaku krzepnięcia krwi.
  • Zmniejszona aktywność czynnika VII występuje w niedoborach wrodzonych, chorobach wątroby, a także przy niedostatecznej ilość witaminy K.
  • Zwiększona aktywność czynnika VII pojawia się u kobiet w ciąży, w trakcie stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych, u osób starszych, a także z otyłością oraz podwyższonym poziomem cholesterolu.

Czynniki krzepnięcia VIII, IX i X

Czynnik VIII, inaczej czynnik antyhemofilowy A pełni istotną rolę w układzie wewnątrzpochodnym krzepnięcia krwi, zwłaszcza w początkowej jego fazie. Jest również zaliczany jest do białek ostrej fazy.

Zmniejszenie aktywność czynnika VIII pojawia się w przebiegu:

• hemofilii, w zależności od stopnia aktywności czynnika VIII wyróżnia się hemofilię łagodną, umiarkowaną lub ciężką.
• niektórych chorób autoimmunizacyjnych,
• alergii na leki.

Zwiększenie aktywności czynnika VIII może wystąpić w przebiegu:

• ciąży,
• ćwiczeń aerobowych,
• zakrzepicy żylnej oraz tętniczej, stanowi czynnik ryzyka zakrzepicy.

Czynnik IX, czynnik antyhemofilowy B jest zależny od witaminy K. Zmniejszenie aktywności może pojawić się w:

• chorobach dziedzicznych np. hemofilii B,
• chorobach z niedoboru witaminy K,
• chorobach wątroby,
• zespole nefrytycznym,

Do zwiększenia aktywności czynnika IX dochodzi;

• wraz z wiekiem,
• podczas stosowania doustnych środkach antykoncepcyjnych,

Czynnik X, czynnik Stuarta–Prowera zwiększenie jego aktywności spowodowane jest ciążą u kobiet albo stosowaniem doustnych środków antykoncepcyjnych.

Zmniejszenie aktywność czynnika X zachodzi w:

• dziedzicznym niedoborze czynnika,
• w przebiegu amyloidozy,
• leczeniu przeciwzakrzepowym środkami z kumaryną,
• niedoborach witaminy K.

Czynniki krzepnięcia XI, XII, XIII

• Czynnik XI, czynnik antyhemofilowy C - zmniejszenie jego aktywności jest związane z dziedzicznym niedoborem czynnika.
• Czynnik XII, czynnik Hagemana krąży w postaci nieaktywnej. Jest on aktywowany przez kolagen lub krążące płytki. Zamienia się wówczas w czynnik XIIa, który finalnie tworzy fibrynę.
• Czynnik XIII, czynnik stabilizujący fibrynę. Jego niedobór może być spowodowany:

• dziedzicznym niedoborem czynnika,
• chorobami wątroby,
• ostrą białaczką szpikową.

Kiedy bada się czynniki krzepnięcia?

Do wskazań oznaczenia czynników krzepnięcia zalicza się wszelakie zaburzenie hemostazy. O oznaczeniu czynników krzepnięcia należy pomyśleć otrzymując nieprawidłowe wyniki czasu protrombinowego oraz aPTT o nieustalonej przyczynie. Jeżeli przedłużone czasy nie są wywołane przez znaną przyczynę należy oznaczyć czynniki.

Oznaczenie czynników krzepnięcia wykonuje się w przypadku podejrzenia u pacjenta skazy krwotocznej, a także u pacjentów z podejrzeniem wrodzonego krzepnięcia krwi. Przy podejrzeniu genetycznych przyczyn zaburzeń hemostazy u pacjenta oznaczenie czynników krzepnięcia krwi wykonuje się u najbliższej rodziny.