Czym są białka ostrej fazy i po co się je bada?

Białko ostrej frazy – co to jest?

Białka ostrej fazy to niejednorodna grupa białek syntetyzowanych przez wątrobę w odpowiedzi na stan zapalny. Zakażenia bakteryjne czy wirusowe, urazy mechaniczne lub termiczne tkanek, procesy nowotworowe oraz niedokrwienie tkanek, aktywują kaskadę reakcji określanych mianem ostrej fazy.

Znajduje to odbicie w zmianie szybkości syntezy niektórych białek osocza. Tym, co bez wątpienia wyróżnia białka ostrej fazy na tle innych markerów laboratoryjnych, jest skrajnie różny kierunek zmian ich stężeń. Dodatnie białka ostrej fazy reagują wzrostem stężenia, zaś ujemne białka ostrej fazy – spadkiem. Poza CRP, większość białek ostrej fazy nie jest wykorzystywana w diagnostyce stanów zapalnych, są jednak doskonałymi markerami innych schorzeń. Pora przyjrzeć się im bliżej.

Brak jest jednoznacznej odpowiedzi, kiedy oznaczać białka ostrej fazy. Białka ostrej fazy to grupa białek surowicy krwi, która znalazła zastosowanie w diagnozowaniu ostrych i przewlekłych stanów zapalnych, a także niektórych wrodzonych schorzeń genetycznych, chorób reumatycznych, schorzeń wątroby. Białko CRP to także doskonałe narzędzie do oszacowania ryzyka wystąpienia wielu chorób oraz czynnik prognostyczny w zawale serca, nowotworach czy w stanach pooperacyjnych. Duży potencjał tkwiący w białkach ostrej fazy wróży im coraz większą rolę jako markerów laboratoryjnych wielorakich schorzeń.

Białko CRP – najważniejsze białko ostrej fazy

Białko CRP (białko C-reaktywne) to białko ostrej fazy o największym zastosowaniu w diagnostyce laboratoryjnej. Norma CRP zależy od czułości metody, najczęściej przyjmowane są wartości do 5 mg/l. Podwyższone CRP można zaobserwować w stanach zapalnych: stany łagodne to stężenia rzędu 10–40 mg/l, stany ostre 40–200 mg/l.

CRP to bardzo ważny czynnik prognostyczny ryzyka choroby wieńcowej czy udaru – stężenia nie przekraczające 1 mg/l to niskie ryzyko, zaś powyżej 3 mg/l – wysokie. Wzrost CRP odnotowywany jest także w nowotworach, po zabiegach operacyjnych, urazach czy zawale serca.

Kiedy oznaczać CRP? Gdy podejrzewany jest ostry stan zapalny, podczas monitorowania leczenia chorób przebiegających ze stanem zapalnym oraz w celu oszacowania ryzyka sercowo-naczyniowego. Tzw. hs CRP (wysokoczułe CRP) wraz z oznaczeniem cholesterolu i trójglicerydów stanowi marker ryzyka zawału serca i miażdżycy.

Dodatnie białka ostrej fazy

• α-1-antytrypsyna to najsilniejszy inhibitor proteaz, zwłaszcza elastazy neutrofilii; elastaza ta degraduje komórki pęcherzyków płucnych, stąd wrodzony niedobór α-1-antytrypsyny i brak jej działania hamującego względem elastazy, prowadzi do rozwoju rozedmy płuc. Analogicznie działa dym tytoniowy, znosząc ochronne działanie tego białka, co u palaczy także prowadzi do rozwoju rozedmy. Wrodzony niedobór α-1-antytrypsyny należy podejrzewać przy chorobach wątroby pojawiających się we wczesnym dzieciństwie, zapaleniu wątroby, rozedmie płuc u dzieci oraz przewlekłym zapaleniu trzustki. Te stany patologiczne charakteryzują się niskim stężeniem α-1-antytrypsyny i określają jej rolę jako markera wspomnianej wady genetycznej. A kiedy obserwujemy wzrost stężenia i wysoką α-1-antytrypsyny? Dzieje się tak w stanach zapalnych, nowotworach oraz ciąży i podczas stosowania doustnej antykoncepcji (przy wysokich stężeniach estrogenów). Norma α-1-antytrypsyny to 85–213 mg/ dl.
• Ceruloplazmina – białko transportujące miedź oraz utleniające jony żelaza; norma ceruloplazminy w surowicy to 27–37 mg/ dl, wzrost stężenia obserwowany jest w stanach zapalnych, w ciąży, stosowaniu antykoncepcji hormonalnej oraz w stanach cholestazy, czyli zastoju żółci. Obniżone stężenie ceruloplazminy wskazuje na chorobę Wilsona- nadmierną kumulacje jonów miedzi w miąższu wątroby, co prowadzi do uszkodzenia wątroby. Oznaczanie ceruloplazminy przeprowadza się wraz z oznaczeniem miedzi.
• α-2-makroglobulina – w surowicy przyczyny wzrostu stężenia tego białka nie są znane, natomiast jego detekcja w moczu świadczy o obecności pełnej krwi w moczu, jako następstwa mechanicznego urazu nerek czy dróg moczowych;
• Fibrynogen to kluczowe białko kaskady krzepnięcia krwi. Jako białko ostrej fazy, stanowi obok CRP wskaźnik stanu zapalnego, czulszy niż OB. Wzrost stężenia powyżej normy, wynoszącej 1, 8–3, 5 g/l, towarzyszy operacjom, urazom, stanom zapalnym, ciąży, otyłości i nadciśnieniu oraz zawałowi serca i nowotworom. Obniżone stężenie fibrynogenu wskazuje na choroby wątroby, zespół wykrzepiania śródnaczyniowego oraz towarzyszy leczeniu przeciwzakrzepowemu.

Ujemne białka ostrej fazy

Poza dodatnimi białkami ostrej fazy, istnieją również ujemne białka ostrej fazy, które na stan zapalny reagują spadkiem stężenia (a ściślej – jest to konsekwencją spadku syntezy tych białek w wątrobie). Najważniejsze ujemne białka ostrej fazy to:

• Albumina to białko ostrej fazy utrzymujące odpowiednie ciśnienie onkotyczne krwi, stąd oznaczenie albuminy pomocne jest w diagnozowaniu przyczyn obrzęków; norma w surowicy to 3, 5–5 g/ l, a w moczu < 20 mg/ l. W diagnostyce ma znaczenie obniżone stężenie albuminy w surowicy (stany zapalne, choroby wątroby, dziedziczna analbuminemia, niedożywienie) oraz podwyższone stężenie albuminy w moczu (wskazujące na uszkodzenie miąższu nerek); bardziej specjalistyczne badania oznaczające poziom albuminy w płynie mózgowo-rdzeniowym pozwalają określić ciągłość bariery krew- mózg.
• Transferyna to białko transportujące żelazo; oznaczanie transferryny wykorzystywane jest do diagnostyki różnicowej niedokrwistości: wzrost stężenia transferyny powyżej 480 mg/dl wskazuje na niedokrwistość z niedoboru żelaza, a spadek poniżej 240 mg/dl – niedokrwistość chorób przewlekłych.