Rak wątroby – przyczyny, pierwsze objawy, rokowanie, leczenie

Pierwotny rak wątroby (rak wątrobokomórkowy)

Wątroba jest narządem położonym w górnej części jamy brzusznej, z prawej strony pod żebrami. Jako narząd wątroba nie boli, a dolegliwości bólowe powodowane są wynikiem zmian w obrębie struktur otaczających ten narząd.

Wątroba pełni bardzo ważne funkcje w organizmie, takie jak np. neutralizacja toksyn, przemiany hormonalne, wytwarzanie czynników odpowiadających za prawidłowy przebieg procesu krzepnięcia krwi. Jakiekolwiek dysfunkcje, w tym proces nowotworowy toczący się w wątrobie niesie za sobą bardzo poważne konsekwencje dla całego organizmu. Wśród zmian występujących w wątrobie spotykamy nowotwory łagodne, które nie dają przerzutów i rosną powoli oraz złośliwe, czyli powodujące przerzuty do innych narządów. Te ostatnie charakteryzują się szybkim wzrostem i naciekaniem okolicznych tkanek.

Najczęściej diagnozowanym złośliwym nowotworem wątroby jest pierwotny rak wątroby (rak wątrobowokomórkowy). Oznaczany jest skrótem HCC od łacińskiej nazwy carcinoma hepatocellulare.

Jest to tzw. nowotwór pierwotny, tzn. wywodzi się bezpośrednio z komórek wątroby – hepatocytów. Jego przyczyną nie są przerzuty z innych narządów dotkniętych procesem nowotworowym. Rak pierwotny od początku rozwija się w wątrobie. Ten nowotwór wątroby jest guzem powstającym z hepatocytów. Jest jednym z najczęściej występujących nowotworów na świecie. Częściej występuje u mężczyzn. Długość życia z rakiem wątroby zależy od rozmiarów guza, tego czy są zaatakowane okoliczne węzły chłonne i czy są przerzuty.

Zobacz też: Ból z prawej strony pod żebrami – co może oznaczać?

Jakie są przyczyny raka wątroby?

Przyczyny raka wątrobowokomórkowego zależą przede wszystkim od czynników zewnętrznych. W dużym stopniu decyduje o nich styl życia, w tym stosowanie używek. Decydują także czynniki endogenne, czyli inne choroby. Carcinoma hepatocellulare rozwija się pod wpływem takich czynników jak:

• wirusowe zapalenie wątroby typu B i C,
• hemochromatoza,
• pierwotna żółciowa marskość wątroby,
• niedobór alfa1-antytrypsyny,
• marskość wątroby (w zależności od stopnia choroby pojawia się włóknienie wątroby; jej komórki przekształcają się i pokrywają bliznami),
• aflatoksyny,
• palenie papierosów.

Alkohol, doustne środki antykoncepcyjne oraz substancje zawarte w dymie tytoniowym także przyczyniają się do rozwoju raka. U kobiet przez wiele lat stosujących doustne środki antykoncepcyjne wzrasta ryzyko rozwoju gruczolaka wątrobowokomórkowego, nowotworu łagodnego, który jednak w około 13 proc. przypadków może ulec przemianie w raka wątroby. Mężczyźni stosujący środki anaboliczne (np. w celu zbudowania masy mięśniowej) również narażeni są na rozwój gruczolaka, który może ulec przemianie w nowotwór złośliwy wątroby.

Przeczytaj też: Jak leczyć ból nowotworowy?

Jednym z czynników rozwoju raka jest marskość wątroby czyli jej nadmierne włóknienie, które doprowadza w konsekwencji do nieodwracalnych zaburzeń w funkcjonowaniu narządu. Do rozwoju marskości może doprowadzić długotrwałe i nadmierne spożywanie alkoholu. Do przyczyn marskości zaliczamy także niedobór jednego z białek osocza krwi jakim jest alfa1-antytrypsyna. W przypadku osób, u których występuje jednocześnie kilka czynników, np. współistnieje marskość wątroby i zakażenie wirusem typu B czy C, ryzyko powstania nowotworu jest wyższe.

Rak wątroby a wirusy WZW

Najważniejszym czynnikiem powodującym raka wątroby jest wirusowe zapalenie wątroby typu B i C. Są to choroby wywołane zakażeniem wirusami WZW typu B i C (HBV i HCV). Jeśli zakażenie tymi wirusami utrzymuje się długotrwale, doprowadza do poważnych powikłań i zmian w wątrobie, takich jak marskość wątroby czy rak wątrobowokomórkowy. Szacuje się, że 15–40 proc. zakażonych HBV będzie miało raka.

Ryzyko rozwoju raka wątroby u chorych z przewlekłym zakażeniem HCV jest niższe i wynosi 5 proc. Do zakażenia może dojść przez kontakty seksualne lub przez kontakt z zakażoną krwią. Matka, nosicielka wirusa typu B, może zakazić dziecko w trakcie porodu. Innymi czynnikami mogącymi powodować rozwój tego raka są substancje chemiczne, takie jak aflatoksyny, czyli toksyny wytwarzane przez grzyby mogące znajdować się w produktach spożywanych pochodzenia roślinnego. Aflatoksyny działają toksycznie na wątrobę i są związkami rakotwórczymi.

Objawy raka wątroby

Pierwsze objawy raka wątroby są wyjątkowo trudne do zdiagnozowania. Choroby wątroby rozwijają się podstępnie. Dzieje się tak np. w wirusowym zapaleniu wątroby typu C (jedna z przyczyn nowotworu), stłuszczeniu wątroby. Zazwyczaj jest to ciągłe zmęczenie, pogorszenie się ogólnej kondycji organizmu. Pacjent skarży się na pobolewania brzucha, zwłaszcza po prawej stronie pod żebrami. Mogą dołączyć się problemy z trawieniem, nudności i wymioty, brak apetytu, uczucie obrzydzenia do jedzenia (zwłaszcza pokarmów tłustych). Czasami w wynikach badań pojawia się też powiększona wątroba.

Zaawansowany rak objawy daje dużo bardziej charakterystyczne i cięższe objawy. Oprócz ogólnego wyniszczenia organizmu pojawia się wodobrzusze i żółtaczka. Chora wątroba jest przyczyną obrzęków i zmian na skórze i świąd skóry. Pacjenci mają podwyższa temperaturę ciała lub gorączkę.

U chorych z marskością wątroby, u których do tej pory nie występowały wyżej wymienione objawy, pojawienie się któregoś może wskazywać na raka wątroby. Smoliste stolce mogą być wynikiem krwawienia z żylaków przełyku, powstających w przebiegu marskości wątroby. Wodobrzusze objawia się powiększeniem obwodu brzucha i jest stanem, w którym w otrzewnej gromadzi się płyn. Otrzewna to błona surowicza wyścielająca od wewnątrz narządy jamy brzusznej. Żółtaczka współistniejąca z HCC jest wyrazem upośledzenia wnikania bilirubiny (składowej żółci) do wątroby i wiązania jej z kwasem glukuronowym. Może także być spowodowana naciekaniem przez komórki nowotworowe przewodów żółciowych, którymi żółć odpływa z wątroby.

Rak wątroby – badania

Rozpoznanie raka wątroby stawia się na podstawie wyników badań obrazowych, takich jak USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny (MR) oraz badań krwi. Tomografia komputerowa i MR pozwalają na ostatecznie rozpoznanie raka.

W badaniach krwi stwierdza się wysokie stężenie alfa-fetoproteiny (AFP), czyli białka będącego markerem nowotworowym (wskaźnikiem toczącego się procesu nowotworowego).

Aby ustalić rozpoznanie, wykonuje się także biopsję wątroby, czyli nakłucie tkanki wątroby w celu pobrania komórek i zbadania ich pod kątem istnienia nowotworu.

Rak wątroby – leczenie

Można przyjąć pewne uproszczenie polegające na tym, że im radykalniejsze i szybciej podjęte leczenie, tym lepiej dla pacjenta. Jeżeli lekarz decyduje się usunąć guz wątroby, oznacza to, że nie zdążył naciec na pozostałe struktury.

Sposoby leczenia to: resekcja wątroby (usunięcie fragmentu, płata lub jego części wraz z guzem i marginesem zdrowych tkanek), przeszczep wątroby, wstrzykiwanie alkoholu do guza, kriochirurgia, termoablacja. Jedyną metodą, która może doprowadzić do wyleczenia jest operacja. Nie jest ona jednak możliwa u wszystkich chorych. Najskuteczniejszą metodą leczenia carcinoma hepatocellulare jest wspomniana resekcja wątroby. Często jednak zdarza się, że rak rozwija się na podłożu marskości wątroby. Wówczas nie zawsze można wyciąć dostateczną ilość narządu, a pozostawione fragmenty marskiej tkanki nadal stanowią czynnik rozwoju raka.

Inną metodą operacyjnego leczenia raka wątrobowokomórkowego jest przeszczep wątroby. Wykonuje się go u chorych, u których rozwój raka współistnieje z marskością wątroby, a którzy spełniają określone kryteria, tzn. w przypadku pojedynczego ogniska raka nie może być ono większe niż 5 cm lub nie mogą występować więcej niż 3 ogniska raka, a ich wielkość nie może przekraczać 3 cm. Po przeszczepie wątroby obserwuje się jednak wznowę raka u 5–20 proc. chorych. Po przeszczepieniu wątroby 5 lat ma szansę przeżyć około 80 proc. operowanych z tego powodu.

U chorych, którzy nie mogą być zakwalifikowani do operacji, stosuje się technikę wstrzykiwania do guza alkoholu. Metodę tę stosuje się jednak tylko w przypadku guzów nieprzekraczających rozmiaru 5 cm. U chorych tych, oprócz wstrzykiwania alkoholu, można zastosować kriochirurgię i termoablację. Kriochirurgia to niszczenie guza za pomocą użycia gazu, który schładza się do bardzo niskiej temperatury. Termoablacja to leczenie chirurgiczne polegające na użyciu prądu zmiennego. Do guza wprowadzana jest elektroda generująca powstawanie prądu o określonej częstotliwości. Prąd niszczy tkankę nowotworową. Zabieg wykonuje się pod kontrolą ultrasonografu lub tomografu komputerowego.

Rokowanie

Chorzy zadają sobie pytanie czy można wyleczyć raka wątroby. Lekarz skłaniany jest do udzielenia odpowiedzi - ''ile się żyje'', ''jakie mam szanse na przeżycie''. Osoby z zaawansowanym procesem nowotworowym pytają o to jaki jest czas przeżycia i jakie są rokowania. Bardzo wiele zależy od typu nowotworu, ale także od ogólnego stanu zdrowia pacjenta i wydolności pozostałych narządów i układów. Często przyjmuje się, że pacjenci poddani od razu leczeniu radykalnemu, czyli chirurgicznemu okują lepiej. Lekarze wycinając zmianę, czyli guz, robią to najczęściej wtedy, gdy ten nie nacieka na sąsiednie narządy.

Szacuje się, że chirurdzy doprowadzają do wyleczenia około 20–25 proc chorych. Terapia jest wówczas najczęściej skojarzona – po operacji włącza się chemioterpaię, radioterapię. Nawet połowa chorych poddanych terapii złożonej może wyzdrowieć.

Jak w przypadku każdego nowotworu, tak i tutaj, decydujące znaczenie ma stopień zaawansowania choroby. Zmiany w postaci rozrastającego się guza ocenia się w skali TNM. Opis taki można znaleźć w karcie chorego i na wypisie ze szpitala. Skrót ten pochodzi od pierwszych liter słów: Tumor – guz (pierwotny), Nodus – węzeł (chłonny), Metastases – przerzuty (odległe). T0 oznacza brak zmian o typie guza, a już T4 oznacza duży guz, najczęściej nieoperacyjny. Klasyfikacja N ocenia nie tylko to czy są przerzuty, ale także jak są odległe od źródła, czyli guza wątroby. Szacuje się, że jeżeli rak atakuje okoliczne węzły chłonne, przeżywa do 40 proc. chorych W rokowaniu z raku wątroby ważne jest także to czy są przerzuty. Te odległe oznaczane jako M1 i M2 rokują źle.

Jak zapobiegać?

Zależność od wirusów do dowód na to, że do choroby doprowadzają w dużej mierze czynniki zewnętrzne, modyfikowalne. Oznacza to, że przy stosowaniu odpowiedniego stylu życia, szczepień i unikaniu alkoholu można znacznie ograniczyć wystąpienie nowotworu wątroby.

Wirusowe zapalenie wątroby jest chorobą, której ilość przypadków rośnie z każdym rokiem. Na WZW typu B istnieje skuteczna szczepionki (3 dawki). Szczepionka na WZW C nie została wynaleziona. Ten typ zapalenie określany jest przez hepatologów (lekarz od wątroby) jaki chcicy zabójca. By uniknąć zarażenia należy unikać zabiegów doprowadzających do przerwania ciągłości tkanek – u kosmetyczek, w salonach tatuażu.

Alkohol a rak wątroby – o tą zależność pyta wiele osób zdających sobie sprawę z nadużywania mocnych trunków. Jedną z form zapobiegania rozwojowi nowotowru wątroby jest ograniczenie picia, a w grupie zagrozonych (np. chorych na WZW) nawet całkowita abstynencja.