Powiększenie wątroby – co to oznacza kiedy wątroba jest powiększona?

• Co to oznacza, że wątroba jest powiększona?

Wątroba jest dużym narządem położonym w jamie brzusznej pod prawą kopułą przepony. Jej większa część chroniona jest przez prawy łuk żebrowy, a jej dolny brzeg w tzw. linii sutkowej leży u dorosłych zdrowych osób tuż poniżej linii żeber. Dlatego też objawy wątroby kojarzone są głównie z bólem z prawej strony pod żebrami. Wątroba pełni rozmaite funkcje, w tym zwłaszcza:

• metaboliczne – uczestniczy w procesie trawienia, wchłaniania i "przerabiania" składników pokarmowych; bierze udział w kontroli stężenia glukozy i tłuszczów we krwi, unieszkodliwia substancje toksyczne;
• wydalnicze – część niepotrzebnych składników osocza usuwana jest razem z żółcią;
• wewnątrzwydzielnicze – uwalnia do krwi i metabolizuje wiele substancji o aktywności hormonów;
• produkcji czynników krzepnięcia krwi;
• rezerwuaru krwi (około 25% krwi przepływa w każdej minucie przez wątrobę).

Przeczytaj też: Ból pod lewą łopatką – przyczyny, jak leczyć?

Powiększenie wątroby, czyli hepatomegalia nie jest chorobą samą w sobie, a jedynie objawem, o wielu możliwych przyczynach i dość często spotykanym w praktyce.

Wyróżnia się kilka kryteriów, których spełnienie upoważnia do stwierdzenia powiększenia wątroby. W przypadku osób dorosłych rozpoznaje się je podczas badania brzucha dotykiem, gdy lekarz wyczuwa dolny brzeg wątroby w odległości większej niż 2 cm od łuku żebrowego. W terminologii fachowej stan taki określa się mianem hepatomegalia.

Objawem powiększenia wątroby może być wodobrzusze i obrzęki kończyn, ból w okolicy górnej prawej części brzucha, żółtaczka, jednoczesne powiększenie śledziony, przewlekłe zmęczenie, hirsutyzm (nadmierne owłosienie) i wiele innych, zależnych od przyczyn i stopnia uszkodzenia narządu.

Przeczytaj również: Dlaczego bolą żebra?

Jakie są możliwe przyczyny powiększenia wątroby?

Rozpatrując przyczyny hepatomegalii, trzeba brać pod uwagę nie tylko rozmaite zaburzenia pracy samej wątroby. Objaw ten wynika bowiem często z chorób mających źródło w innych częściach organizmu, pośrednio wpływających na funkcję wątroby. Sztandarowym przykładem jest powiększenie wątroby w niewydolności prawej komory serca, gdy zaleganie krwi w części żylnej układu krążenia powoduje przekrwienie tego narządu.

Do głównych przyczyn powiększenia wątroby należą ponadto:

• stłuszczenie wątroby (prowadzące często do włóknienia wątroby) – wstępna, zwykle odwracalna faza uszkodzenia wątroby o różnych możliwych przyczynach (np. w wyniku nadużywania alkoholu) lub gromadzenie tłuszczu w wątrobie związane z niehigienicznym stylem życia; otłuszczona wątroba to najczęstsza przyczyna powiększenia wątroby;
• alkoholowa choroba wątroby – powiększenie wątroby po alkoholu może pojawić się w zaawansowanej fazie, po rozwoju marskości, narząd może być mniejszy niż normalnie;
• zastój krwi w wątrobie – poza wspomnianą wyżej niewydolnością prawej komory serca, zastój krwi spowodowany może być kilkoma innymi chorobami utrudniającymi przepływ krwi przez wątrobę, np. tzw. zakrzepicą żył wątrobowych (zespół Budda-Chiariego);
• zapalenie wątroby – zapalne choroby wątroby, w tym wirusowe zapalenia wątroby wywołane zakażeniem WZW typu A, B, C lub E oraz innymi tzw. wirusami hepatotropowymi, np. wirusem mononoukleozy zakaźnej;
• niewydolność wątroby – spowodowana toksycznym działaniem leków (polekowe powiększenie wątroby);
• łagodne guzy wątroby – nowotworowe, np. naczyniak na wątrobie, a także torbiele wątroby;
• przerzuty nowotworowe do wątroby lub (znacznie rzadziej) nowotwory pierwotne wątroby, np. rak wątrobowokomórkowy;
• choroby dróg żółciowych – w przypadku zastoju żółci charakterystyczny jest ból w prawej górnej części brzucha promieniujący do prawej łopatki, obecny zwłaszcza po tłustym posiłku.

Rzadsze przyczyny obejmują ogniska zakaźne w wątrobie (np. ropnie), choroby uwarunkowane genetycznie, związane z nieprawidłowym metabolizmem wątrobowym, czy niektóre choroby ogólnoustrojowe (np. amyloidoza, niektóre choroby autoimmunologiczne).

U dzieci powiększenie wątroby jest rzadkie i zawsze niepokojące – często świadczy bowiem o obecności nowotworu.

W jaki sposób diagnozuje się przyczyny powiększenia wątroby?

Powiększenie wątroby jest objawem, który zawsze budzi niepokój. Mimo że zazwyczaj związane jest ze względnie łagodnymi zaburzeniami, trzeba zawsze pamiętać o możliwych poważnych jego przyczynach.

Diagnostykę utrudnia fakt, że choroby wątroby, dzięki ogromnej rezerwie funkcjonalnej tego narządu, przebiegają bezobjawowo lub jedynie z niecharakterystycznymi objawami – do momentu osiągnięcia znacznego stopnia zaawansowania.

Z tego względu hepatomegalię wykrywa się najczęściej przez przypadek, podczas badania lekarskiego lub badań diagnostycznych wykonywanych z innych przyczyn.

Kluczowym etapem poszukiwania przyczyn powiększenia wątroby jest dogłębny wywiad lekarski. Znaczenie mają wszelkie informacje dotyczące stanu zdrowia i stylu życia, w tym na temat towarzyszących powiększeniu objawów, obecności chorób współistniejących, przyjmowanych leków, ilości spożywanego alkoholu, rodzaju diety i poziomu aktywności fizycznej, zachowań seksualnych czy chorób wątroby w rodzinie.

Informacje te dopełnia się badaniem przedmiotowym, które pozwala wstępnie ocenić stopień uszkodzenia narządu – poszukuje się cech niewydolności wątroby (w tym wymienione wcześniej wodobrzusze, żółtaczka, obrzęki, ale również pajączki naczyniowe, zaczerwienione ręce, poszerzenie żył w okolicy pępka i odbytu, jednoczesne powiększenie śledziony itd.).

Dobór badań dodatkowych zależy od charakteru powiększenia i podejrzewanych przyczyn. Dostępny jest cały szereg badań laboratoryjnych oceniających różne aspekty czynności wątroby – niektóre z nich to poziom tzw. aminotransferaz, fosfataza zasadowa, GGTP, poziom albumin, parametry krzepnięcia czy poziom markerów wirusowych.

Szczególnie przydatnym badaniem, zwłaszcza w obecności zmian ogniskowych, jest USG wątroby (jamy brzusznej), które pozwala dokładnie obejrzeć cały narząd. W razie potrzeby mogą być wykonane badania jeszcze bardziej precyzyjne, jak tomografia komputerowa czy angiografia wątroby (naczyń).

Jeśli podejrzenie pada na poważną chorobę, konieczne może być nakłucie wątroby i pobranie materiału do badania histopatologicznego (biopsja). Dopiero ustalenie przyczyn powiększonej wątroby pozwala wdrożyć prawidłowe leczenie.

Jak leczyć powiększoną wątrobę?

Skoro powiększenie wątroby jest objawem, a nie chorobą samą w sobie, zniknąć może jedynie po usunięciu czynnika sprawczego. Leczenie różnych chorób wątroby i chorób ogólnoustrojowych przebiegających z jej powiększeniem może różnić się znacznie, zależnie od ostatecznej diagnozy.

W przypadku niektórych zaburzeń (np. stłuszczenia wątroby) wystarczy jedynie zmiana stylu życia, w przypadku innych natomiast całkowite wyleczenie na obecnym etapie wiedzy medycznej jest niemożliwe (m.in. w przypadku chorób autoimmunologicznych, niektórych infekcji wirusami zapalenia wątroby czy nowotworów w wysokim stopniu zaawansowania).

W niektórych przypadkach poprawę może przynieść jedynie leczenie operacyjne, w tym polegające na usunięciu fragmentu narządu lub jego przeszczepie (typowym przykładem jest ostra niewydolność wątroby po zjedzeniu muchomora sromotnikowego).

Poza główną linią leczenia powiększonej wątroby, niezwykle ważne jest zapobieganie dalszemu uszkodzeniu wątroby – zalecana jest całkowita abstynencja od alkoholu, stosowanie zbilansowanej diety, opartej na zasadach zdrowego żywienia (tzw. diety wątrobowe nie mają udowodnionej w badaniach naukowych skuteczności) oraz dbałość o odpowiedni poziom aktywności fizycznej.

W przypadku przyjmowania leków toksycznych dla wątroby może istnieć konieczność innego ich dawkowania lub zmiany leków na inne (zawsze w porozumieniu z lekarzem). Pamiętajmy ponadto, że organizm jest jedną całością – nie należy zapominać o odpowiednim leczeniu chorób współistniejących.