Badania na wątrobę – jak rozpoznać czy wątroba jest chora?

Dlaczego warto badać wątrobę?

Wątroba to największy organ w ciele człowieka, pełniący liczne funkcje – metaboliczne, odtruwające, odpornościowe, magazynowe, enzymatyczne i wiele, wiele innych.

Całkowita niewydolność wątroby, czyli wyłączenie wszystkich jej funkcji, prowadzi nieuchronnie do śmierci. Niestety, w Polsce choroby wątroby znajdują się, obok nowotworów i chorób układu sercowo-naczyniowego, w ścisłej czołówce potencjalnych przyczyn zgonu.

Najpoważniejsze i – niestety – dominujące wśród nich to: niealkoholowe i alkoholowe stłuszczenie wątroby, a także wirusowe zapalenia wątroby (WZW). Tak wysoka zapadalność na schorzenia wątroby wynika prawdopodobnie z nadużywania w populacji polskiej alkoholu, niezdrowej, tłustej diety, szeroko rozpowszechnionej otyłości, nadużywania leków przeciwbólowych, a także faktu, że duży odsetek osób dorosłych wciąż nie został zaszczepiony przeciwko WZW typu C (wirusowe zapalenie wątroby typu C).

W przebiegu wielu chorób wątroby bardzo ważne dla rokowania pacjenta jest to, na jakim etapie zaawansowania proces zostanie wykryty, oraz kiedy włączone zostanie leczenie. Dlatego też tak ważne jest, aby wątrobę badać przede wszystkim w ramach profilaktyki, czyli zapobiegania chorobom, a nie jedynie w procesie diagnostycznym istniejących już objawów choroby.

Które badania krwi na wątrobę są najważniejsze?

Osoby dorosłe powinny wykonywać podstawowe profilaktyczne badania na wątrobę raz w roku. Obejmują one badania laboratoryjne z krwi, które są niedrogie, proste i nie wymagają wcześniejszego przygotowania.

Zaliczamy do nich oznaczenie poziomu bilirubiny we krwi oraz tak zwanych enzymów wątrobowych:

• ALT (ALAT, aminotransferaza alaninowa),
• AST (AspAT) aminotransferaza asparaginianowa),
• GGTP (gamma-glutamylotranspeptydaza).

Są to tak zwane próby wątrobowe. Jeżeli są za wysokie lub podwyższone, należy wdrożyć dodatkową diagnostykę.

Te cztery podstawowe badania z dużym prawdopodobieństwem mogą potwierdzić, czy wątroba jest chora. Dzięki nim możliwa jest diagnostyka takich problemów z wątrobą, jak zapalenie wątroby i schorzenia dróg żółciowych. Idealnie, jeśli do badań tych dołączy się oznaczenie poziomu przeciwciał anty-HCV oraz antygenu HBs. Ujemne wyniki wykluczają wirusowe choroby wątroby, potocznie określane jako żółtaczkę, czyli WZW typu B i C.

Aby jednak mieć pełen obraz kondycji, w jakiej jest wątroba, konieczne jest interpretowanie wyników wątrobowych badań laboratoryjnych w połączeniu z wynikami badań obrazowych. Najprostszym i jednocześnie najlepszym z nich – badaniem przesiewowym – jest badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej.

Inne badania laboratoryjne potwierdzające problemy z wątrobę to:

• poziom białka całkowitego, parametry krzepnięcia krwi, morfologia z OB, poziom amoniaku i mocznika we krwi;
• markery nowotworów wątroby: alfa-fetoproteiny (AFP), antygen karcinoembrionalny (CEA);
• markery chorób autoimmunologicznych wątroby – przeciwciała przeciwjądrowe typu ANA 1 i ANA 2;
• badanie ogólne moczu.

USG wątroby i inne badania wątrobowe

USG wątroby pozwala ocenić strukturę miąższu, unaczynienie żylne i tętnicze, a także przebieg dróg żółciowych. To najważniejsze badanie ujawniające takie zmiany jak guzy na wątrobie, naczyniaki, torbiele wątroby, kamienie żółciowe w pęcherzyku oraz oceniające ewentualne stłuszczenie wątroby.

Wykonywanie oznaczenia enzymów wątrobowych wraz z USG wątroby stanowi prosty sposób, aby nie przeoczyć żadnej groźnej zmiany lub ewentualnie wykryć ją na wczesnym etapie. W przypadku osób cierpiących już na dolegliwości ze strony wątroby, badania należy wykonywać częściej, co najmniej raz na pół roku, a w niektórych przypadkach nawet co 2 miesiące.

W diagnostyce chorób wątroby zastosowanie znajdują także:

• tomografia komputerowa,
• rezonans magnetyczny,
• scyntygrafia wątroby,
• angiografia wątroby,
• biopsja wątroby z badaniem histopatologicznym pobranego wycinka.

Wszystkie te badania należą do technik specjalistycznych i wykonuje się je tylko we wskazanych przypadkach na zlecenie lekarza.

Badania na wątrobę – kto i kiedy powinien badać wątrobę?

O tym, jak często i jakie badania na wątrobę należy wykonywać, decyduje lekarz na podstawie indywidualnej oceny stanu pacjenta.

Z pewnością częściej niż raz w roku powinny je wykonywać osoby z grupy ryzyka schorzeń wątroby, a więc pacjenci otyli lub z nadwagą, chorzy na cukrzycę, nadużywający alkoholu, tatuujący się lub wykonujący inne ryzykowne zabiegi z naruszeniem powłok skórnych (ryzyko zakażenia WZW C), przyjmujący często leki przeciwbólowe oraz hormonalne, stosujący długotrwale antykoncepcję hormonalną (w przypadku kobiet), u których bliskich krewnych występowały nowotwory wątroby.

U osoby zdrowej, bez dolegliwości nie ma konieczności przeprowadzać tak skomplikowanej diagnostyki – opisany powyżej zestaw podstawowych badań jest w zupełności wystarczający. Przeprowadzenie diagnostyki w kierunku chorób wątroby jest konieczne, gdy pojawią się takie dolegliwości jak:

• ból wątroby, czyli ból z prawej strony pod żebraki i w prawym boku (nieco inaczej boli wątroba i woreczek żółciowy),
• ciemny mocz,
• żółte zabarwienie skóry,
• nagłe powiększenie obwodu brzucha,
• nudności, ból brzucha, ciągłe zmęczenie, swędzenie skóry,
• zaburzenia psychiczne lub zmiany w zachowaniu,
• zaburzenia krzepnięcia krwi.

Lekarz na początku zbierze wywiad i zapyta dokładnie o początek i charakter dolegliwości, a następnie przeprowadzi badanie fizykalne.

Badanie wątroby palpacyjne (czyli poprzez dotyk) wątroby jest ważnym elementem diagnostyki. Już podczas dotykania brzucha i okolicy prawego łuku żebrowego lekarz może stwierdzić powiększenie wątroby, ocenić jej spoistość, zbadać objawy wskazujące na kamicę żółciową, wykluczyć wodobrzusze czy cechy ucisku na żyłę wątrobową.

Następnie zleca badania laboratoryjne oraz zwykle USG jamy brzusznej. Dalsza diagnostyka zależy od wyników badań podstawowych oraz podejrzenia konkretnej jednostki chorobowej.