Cholestaza – przyczyny, objawy, badania, leczenie, powikłania, dieta na zastój żółci

Co to jest cholestaza?

Cholestaza (cholestasis, zastój żółci) to problem, w którym dochodzi do mechanicznego zablokowania jej przepływu (np. wskutek niedrożności dróg żółciowych) albo do upośledzonego wytwarzania żółci i jej uwalniania do dwunastnicy przez wątrobę.

W skład żółci wchodzą przede wszystkim: różne kwasy żółciowe, fosfolipidy, cholesterol oraz barwniki żółciowe (jak np. bilirubina). Wydzielina ta produkowana jest przez wątrobę, z której dostaje się ona – drogą przewodów żółciowych – do pęcherzyka żółciowego. W tym właśnie narządzie żółć jest magazynowana i w razie potrzeby wydzielana do dwunastnicy.

Rolą żółci jest przede wszystkim udział w trawieniu oraz wchłanianiu różnych substancji tłuszczowych z przewodu pokarmowego – to właśnie spożycie posiłku bogatego w tłuszcze stanowi podstawowy bodziec stymulujący uwalnianie żółci z pęcherzyka żółciowego.

To też może Cię zainteresować: Zielony mocz – przyczyny

Cholestaza – przyczyny zastoju żółci

W prawidłowych warunkach żółć produkowana jest w ilościach zaspokajających potrzeby organizmu i jest wydzielana do jelit. Inaczej dzieje się wtedy, kiedy pojawiają się jakieś nieprawidłowości dotyczące czy to przepływu żółci, czy też jej produkowania (takie jak np. zastój w żółci w wątrobie czy zatkane przewody żółciowe) – wtedy właśnie dochodzić może do cholestazy. Ogólnie wyróżnia się dwie główne przyczyny problemu: mowa tutaj o zaburzeniach zewnątrzwątrobowych oraz wewnątrzwątrobowych (cholestaza wątrobowa).

Zastój żółci – jakie są przyczyny?

Cholestaza zewnątrzwątrobowa związana jest z zaburzeniami czynności przewodów żółciowych. W jej przypadku objawy cholestazy pojawiają się u pacjentów w związku z tym, iż istnieją u nich jakieś przeszkody, które uniemożliwiają prawidłowy przepływ żółci.

Jako przykłady zewnątrzwątrobowych przyczyn zastoju żółci można podać: kamicę żółciową, atrezję, czyli inaczej zarośnięcie, dróg żółciowych (te schorzenie jest jedną z możliwych przyczyn cholestazy u noworodków), zarostowe zapalenie dróg żółciowych, zaburzenia przepływu żółci spowodowane uciskiem dróg żółciowych przez różne patologiczne zmiany (takową może być np. guz trzustki).

Przyczyny cholestazy – problemy z chorą watrobą

Druga grupa potencjalnych przyczyn cholestazy – czyli czynniki wewnątrzwątrobowe – jest zdecydowanie liczniejsza. Tutaj bowiem jako przyczyny zastoju żółci wymieniane są takie problemy, jak:

• infekcyjne choroby wątroby (np. wirusowe, ale i bakteryjne – cholestaza może wystąpić np. w przebiegu zajęcia wątroby w przebiegu gruźlicę),
• choroby metaboliczne (takie jak np. mukowiscydoza, niedobór alfa-1-antytrypsyny, tyrozynemia czy galaktozemia),
• wrodzone choroby przebiegające z zastojem żółci (takową jest m.in. postępująca rodzinna cholestaza wewnątrzwątrobowa),
• polekowe uszkodzenia wątroby (do zastoju żółci może doprowadzić naprawdę wiele różnych leków – problem może występować u osób zażywających zarówno antybiotyki, jak i niesteroidowe leki przeciwzapalne czy preparaty przeciwpadaczkowe).

Powyżej wymieniono zjawiska, które mogą stanowić przyczyny cholestazy u pacjentów obojga płci. Istnieją jednak pewne specyficzne dla kobiet przyczyny zastoju żółci – tutaj mowa o cholestazie u kobiet, która może się pojawić u pacjentek stosujących doustne środki antykoncepcyjne, a także o zastoju żółci, który może wystąpić u ciężarnych (stan ten określa się jako cholestaza ciążowa).

Jakie są objawy cholestazy?

Dolegliwości, spotykane w przebiegu zastoju żółci, są dość charakterystyczne. Objawy cholestazy obejmują przede wszystkim problemy skórne. Mowa tutaj o występującej żółtaczce, a także o – nierzadko wyjątkowo nasilonym – świądzie skóry (świąd cholestatyczny). W przypadku cholestazy wysypka na skórze nie pojawia się.

Wymienić można jednak i inne objawy zastoju żółci, którymi mogą być:

• bóle brzucha,
• mdłości i nudności,
• zmiana zabarwienia stolca (typowo stają się one zdecydowanie jaśniejsze i odbarwione – zmiany te wynikają ze zmniejszenia ilości żółci w kale),
• ciemny mocz.

Powyżej opisane zostały problemy, które pojawiają się w związku z samymi zaburzeniami przepływu żółci. Poza nimi u pacjentów występować mogą jednak również i inne dolegliwości – jakie takowymi będą, to już uzależnione jest bezpośrednio od przyczyny cholestazy. Chociażby w przypadku wirusowych zapaleń wątroby możliwe jest, iż u chorego dojdzie do powiększenia tego narządu.

Cholestaza u dzieci objawia się podobnie jak u dorosłych. Pojawia się żółtaczka (zażółcenie skóry i oczu), wzrasta poziom bilirubiny we krwi, a niekiedy dochodzi do powiększenia wątroby (hepatomegalii). Zmianie ulega kolor kału (obecność żółci w stolcu), a mocz staje się ciemniejszy.

Cholestaza – badania laboratoryjne

Badania krwi na cholestazę wykonywane są przede wszystkim w celu oznaczenia kilku parametrów laboratoryjnych bezpośrednio związanych z czynnością wątroby.

Jeżeli chodzi o cholestazę, wyniki badań, które są istotne w diagnozowaniu to:

• ALT i AST (aminotransferazy alaninowa oraz asparaginowa, czyli tzw. enzymy wątrobowe),
• ALP (fosfataza alkaliczna),
• GGT (gamma-glutamylotransferaza).

U pacjenta z cholestazą stwirdzany jest wysoki poziom bilirubiny (hiperbilirubinemia).

W przypadku cholestazy, jeśli znamy już wyniki krwi, konieczne jest jeszcze przeprowadzenie innych analiz, dzięki którym możliwe będzie wykrycie przyczyny zaburzeń. W tym celu u pacjenta zlecone może być np. badanie USG jamy brzusznej czy, przy podejrzeniu infekcyjnej etiologii cholestazy, badania serologiczne (np. w kierunku wirusowego zapalenia wątroby).

Powikłania zastoju żółci – jakie są skutki cholestazy?

Żółć, jak już wspominano, jest substancją potrzebną do procesów trawienia różnych substancji pokarmowych, przede wszystkim tłuszczów. Kiedy jej przepływ jest zablokowany i nie dociera ona do jelit, tłuszcze z dostarczane z pokarmem nie są w odpowiedni sposób trawione i ostatecznie są one w zdecydowanie mniejszej ilości wchłaniane do krwi.

Taka sytuacja doprowadza nie tylko do tego, że mniejsza ilość substancji odżywczych dociera do krwiobiegu. Skutkiem cholestazy może być również niedobor różnych witamin. Takie z nich, jak witaminy: A, D, E i K, są rozpuszczalne w tłuszczach oraz w sytuacji, kiedy tłuszcze nie są wchłaniane z przewodu pokarmowego, to również przyswajanie tychże witamin ulega zaburzeniu. Ostatecznie pacjent może doświadczać niedoborów tych cennych mikroelementów.

Cholestaza – leczenie – produkty i leki żółciopędne

Zasadniczo sama cholestaza nie jest chorobą, a tak naprawdę objawem jakiegoś schorzenia. To właśnie dlatego aż tak ważne jest wykrycie przyczyny zastoju żółci u pacjenta – to ku niej skierowane są oddziaływania terapeutyczne.

Czasami, w uzasadnionych przypadkach – np. wtedy, kiedy u chorego występuje wyjątkowej intensywności świąd skóry – stosowane są preparaty czy leki żółciopędne zawierające kwas ursodeoksycholowy.

Jeżeli chodzi o cholestazę, leczenie domowe może obejmować stosowanie leków ziołowych, które umożliwiają usprawnienie przepływu żółci w przewodzie pokarmowym. Zawierają one różne substancje, w skład części z nich wchodzi np.: karczoch, kurkuma czy kardamon, mięta oraz rozmaryn (zioła żółciopędne). Wymienione produkty pobudzające wydzielanie żółci warto dodawać do przygotowywanych dań.

Czytaj również: Zielony stolec – co oznacza zielony kał u dorosłych i dzieci?

Cholestaza – dieta – co jeść na zastój żółci?

Najistotniejsze w diecie przy cholestazie jest usunięcie przyczyny jej wystąpienia, niektórzy jednak pacjenci – szczególnie ci, którzy cierpią na przewlekłe schorzenia, sprzyjające zastojowi żółci – mogą zastanawiać się nad tym, czy powinni oni stosować jakąś specjalną dietę. U takich chorych rzeczywiście wskazane jest stosowanie odpowiedniego schematu żywienia.

Otóż przede wszystkim należy pamiętać o tym, iż tłuszcze mają znaczący udział wśród wszystkich dostarczanych do organizmu substancji energetycznych. Z tego właśnie powodu przy zastoju żółci – w którego przebiegu dochodzi do zmniejszonego wchłaniania związków tłuszczowych – należy pamiętać o zwiększeniu kaloryczności przyjmowanych posiłków.

Pacjenci muszą również pamiętać o spożywaniu większej niż zwykle ilości pokarmów, które zawierają witaminy, na których niedobory są oni narażeni. Mowa tutaj chociażby o produktach bogatych w witaminę D (takowymi są np. ryby, sery czy jajka) czy witaminę K (w tę witaminę bogate są m.in. zielone warzywa, wątróbka oraz ziemniaki).

Źródła:

• Interna Szczeklika2016/2017, red. P. Gajewski, wyd. Medycyna Praktyczna.
• Zollner G., Trauner Mechanisms of Cholestasis, Clin Liver Dis 12 (2008) 1-26, Elsevier Saunders.
• Nazer H., Cholestasis, Aug 09 2017, Medscape.
• https://www.healthline.com/health/cholestasis.