Niedrożność jelit – przyczyny, objawy, badania, leczenie, dieta, powikłania

Co to jest niedrożność jelit?

Niedrożne jelita (ileus) to stan, w którym dochodzi do upośledzenia pasażu przewodu pokarmowego, czyli transportu treści jelitowej przez jelito cienkie i grube. Czynniki predysponujące do wystąpienia niedrożności jelit to m.in.: stan po zabiegu chirurgicznym, proces nowotworowy w obrębie jamy brzusznej, stany zapalne, obecność ciała obcego, w tym pasożytów układu pokarmowego.

Niedrożność jelit nie jest pojęciem jednorodnym – biorąc pod uwagę przyczynę, wyróżnia się niedrożność mechaniczną i czynnościową, ze względu na lokalizację – wysoką i niską. Pod względem szybkości narastania objawów dzielona jest z kolei na ostrą i przewlekłą. Wyróżnia się również niedrożność całkowitą oraz niecałkowitą.

Dolegliwość ta nie dotyka wyłącznie dorosłych. Niekiedy mamy do czynienia z niedrożnością jelit u dzieci. Przyczyną są tu najczęściej zaparcia powstające na skutek nieprawidłowej diety małego pacjenta. Chore jelita u dziecka wymagają szybkiej interwencji lekarskiej.

Zobacz też: Na czym polega hemikolektomia?

Mechaniczna niedrożność jelit

Z niedrożnością mechaniczną (potocznie „skrętem” kiszek) mamy do czynienia wtedy, gdy na pewnym odcinku jelita dojdzie do powstania mechanicznej przeszkody. W większości przypadków mamy do czynienia z niedrożnością jelita cienkiego. Wyróżnia się dwa mechanizmy jej powstania.

Obturacyjna niedrożność jelit

W tym przypadku dochodzi do zatoru w jelicie, czyli zamknięcia jego światła np. przez masę nowotworu lub kamień żółciowy.

Niedrożność jelit strangulacyjna (zadzierzgnięcie jelita)

Związana jest ona z uciskiem naczyń krwionośnych zaopatrujących jelita i – w konsekwencji – niedokrwieniem, co może wiązać się z poważnymi konsekwencjami pod postacią martwicy jelita, perforacji i następczego zapalenia otrzewnej. Niedrożność strangulacyjna może wystąpić w związku z obecnością zrostów pooperacyjnych w obrębie jamy brzusznej, przepuklin, czy na skutek skrętu jelita.

Mechaniczna niedrożność jelit – przyczyny

Często dochodzi do niedrożności jelit po operacji, której powikłaniem są zrosty wewnątrzotrzewnowe. Do istotnych przyczyn schorzenia zalicza się również: uwięźnięcie przepuklin jamy brzusznej, skręt pętli jelitowych, wgłobienie jelita, proces nowotworowy (najczęstsza przyczyna niedrożności mechanicznej jelita grubego), obecność kamieni żółciowych lub kałowych oraz ciał obcych i pasożytów.

Procesy zapalne toczące się w obrębie jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zapalenie uchyłków) również mogą prowadzić do powstania zwężeń jelit, a w konsekwencji – do wystąpienia problemu niedrożnych jelit.

Niedrożność porażenna i spastyczna

Czynnościowa niewydolność jelit jest skutkiem ustania ruchów perystaltycznych odpowiadających za przesuwanie treści jelitowej przez przewód pokarmowy. Wyróżnia się dwie odmiany niedrożności czynnościowej: niedrożność porażenną jelit (częstszą) oraz niedrożność jelit spastyczną.

Czynnościowa niedrożności jelit – przyczyny

Porażenie motoryki jelit może być spowodowane wieloma czynnikami. Zaliczamy do nich: zapalenie otrzewnej, nieprawidłowe ukrwienie jelita, inne czynniki oddziałujące na sploty nerwowe jelit (również operację chirurgiczną).

Niedrożność jelit czynnościowa może być poza tym skutkiem patologii dotyczących innych narządów, takich jak:

• kamica nerkowa,
• kamica żółciowa,
• ostre zapalenie trzustki,
• zapalenie wyrostka robaczkowego,
• pęknięcia torbieli jajnika,
• obecność krwiaka w obrębie jamy brzusznej,
• urazy.

Patologie mające wpływ na wiele narządów, jak np. odwodnienie, zaburzenia elektrolitowe, posocznica, śpiączka cukrzycowa, zatrucia lub zażywanie określonych leków mogą również skutkować rozwojem niedrożności.

Jakie są przyczyny spastycznej niedrożności jelit?

Z kolei spastyczna niedrożność spowodowana jest skurczem warstwy mięśni w ścianie jelita. Może ona pojawić się samoistnie, a także pod wpływem: zatruć, mocznicy, zaburzeń psychiatrycznych, urazów, obecności ciał obcych w świetle jelita.

Jakie są objawy niedrożności jelit?

Do objawów niedrożności jelit należą: bóle brzucha – kolkowe lub tępe, nawracające lub występujące stale, zatrzymanie stolca i oddawania gazów, wzdęcia. U osób szczupłych i starszych rozdęte pętle jelitowe mogą być widoczne przez powłoki brzuszne (tzw. „stawianie się jelit”).

Początkowo dochodzi do wzmożenia ruchów perystaltycznych, co daje się słyszeć jako kruczenia w jamie brzusznej. W przypadku, gdy dochodzi do zatrzymania pracy jelit, perystaltyka słabnie i uprzednio wymienione zjawiska osłuchowe zanikają – pojawia się tzw. „cisza w brzuchu”.

Objawem zatoru jelit, zależnym od tego, na jakim odcinku przewodu pokarmowego dojdzie do powstania niedrożności, są wymioty. Chorzy są odwodnieni, a co za tym idzie – występuje u nich przyspieszenie akcji serca, a skóra i język są suche.

Długotrwałe wymioty, a w konsekwencji poważne odwodnienie z utratą ważnych dla organizmu pierwiastków, prowadzą do zaburzeń gospodarki kwasowo-zasadowej, wodno-elektrolitowej, a nawet wstrząsu.

Czytaj również: Skręt jajnika – przyczyny, objawy, rozpoznanie, leczenie

Niedrożność układu pokarmowego – badania

Zebranie wywiadu z pacjentem i badanie fizykalne są pierwszym etapem diagnostycznym. Badaniem stosowanym z wyboru przy podejrzeniu niedrożności jelit jest wykonanie przeglądowego zdjęcia RTG w pozycji stojącej lub na boku. Ukazuje ono rozdęte pętle jelitowe oraz charakterystyczne poziomy płynów w pętlach jelitowych. Niejednokrotnie pozwala na uwidocznienie przeszkody w świetle jelita (np. ciało obce lub kamień żółciowy).

Badaniem dodatkowym jest tomografia komputerowa, która pozwala na określenie, na jakim poziomie przewodu pokarmowego doszło do powstania niedrożności, oraz rozpoznanie przyczyny (np. obecność guza nowotworowego czy uchyłków jelita).

USG jamy brzusznej, mimo ograniczonego zastosowania, często wykonywane jest jako badanie przesiewowe. Metodami, które mogą uwidocznić miejsce niedrożności są badanie endoskopowe (czasami, w pewnym stopniu, może również usprawnić pasaż treści jelitowej) oraz badanie kontrastowe przewodu pokarmowego. Istotne jest również wykonanie badań laboratoryjnych – morfologii krwi, gazometrii, stężenia elektrolitów, mocznika, kreatyniny, amylazy i glukozy.

Niedrożność jelit – dieta

W diecie na jelita w przypadku niedrożności powinna znaleźć się np. kapusta czy ogórki kiszone. Produkty te zawierają bakterie kwasu mlekowego. Dzięki nim nie dochodzi do rozwoju nadmiaru bakterii gnilnych odpowiedzialnych za wzdęcia brzucha. Pacjentom poleca się również spożywanie jogurtów czy kefirów, które stanowią źródło bakterii probiotycznych, zalecanych w przypadku biegunek czy zapalenia jelit.

Aby usprawnić pracę jelit, do diety można włączyć również suszone owoce, np. śliwki czy morele, które zawierają błonnik. Należy jednak pamiętać, że owoce te zawierają spore ilości cukru, który – przyjmowany w nadmiarze – prowadzi do powstawania wzdęć.

Dieta na niedrożność jelit powinna uwzględniać także produkty pełnoziarniste, takie jak otręby, brązowy ryż czy kasze. Zapobiegają one zaparciom ze względu na dużą zawartość błonnika. Pomagają również zachować właściwe pH jelit.

Leczenie zachowawcze czy operacja, powikłania

Leczenie niedrożności jelit mechanicznej opiera się na przeprowadzeniu zabiegu chirurgicznego, ponieważ konieczne jest usunięcie „przeszkody” blokującej pracę przewodu pokarmowego. Przed wykonaniem operacji podawane są płyny oraz antybiotyki dożylnie. Treść żołądkowa może być odessana przez specjalną rurkę (zgłębnik). Zadzierzgnięcie pętli jelitowych („zapchane ” jelita) wymaga pilnego wykonania operacji, ze względu na ryzyko martwicy.

Jeśli przeszkodę stanowi guz (najczęściej rak jelita grubego), trzeba usunąć część jelita (resekcja). Niekiedy konieczne jest również oczyszczenie jamy brzusznej. Płukanie wykonuje się w przypadku, kiedy treść z jelit wyleje się do jamy brzusznej.

Zabieg chirurgiczny nie jest wykonywany w przypadku czynnościowej niedrożności jelit, stosowane jest wtedy leczenie zachowawcze. Pacjentowi podaje się: elektrolity, leki przeciwbólowe i antybiotyki (dożylnie). Stosowane są również wlewy z soli fizjologicznej czy doodbytnicze podawanie powietrza.

Leczenie jelit jest istotne, ponieważ nieleczone schorzenie prowadzi do poważnych konsekwencji dla zdrowia, a czasem nawet życia. Wśród możliwych powikłań niedrożności jelit wymienia się m.in. zapalenie otrzewnej. Dochodzi do niego, gdy treść jelitowa wyleje się do jamy brzusznej na skutek perforacji (przedziurawienia) ściany jelita.

Inne powikłania niedrożnych jelit to:

• kwasica,
• odwodnienienie,
• sepsa, inaczej posocznica (gdy bakterie z jelita przedostaną się do krwi).

Powikłaniem niedrożności przewodu pokarmowego może być również niewydolność krążenia czy nerek.