Nudności i wymioty – na jakie choroby mogą wskazywać?

Mechanizm powstawania nudności i wymiotów

Nudności są jedną z najczęstszych i najmniej specyficznych dolegliwości, na którą skarżą się pacjenci. Mogą być związane z nawykami żywieniowymi i stanowić niewielki problem, ale również mogą towarzyszyć wielu chorobom układu pokarmowego, których nie wolno lekceważyć. Określa się je jako nieprzyjemne uczucie potrzeby zwymiotowania. Odczucie to jest indywidualne i może przebiegać z różnym nasileniem. Nudnościom może towarzyszyć zwiększone wydzielanie śliny, szybsze bicie serca, nadmierne pocenie się i blednięcie skóry. Po nudnościach mogą wystąpić wymioty, czyli gwałtowne wyrzucenie treści żołądka na zewnątrz organizmu.

Przeczytaj też: Apteczka na wakacje – co powinno się w niej znaleźć?

Nudności i wymioty mogą powstawać w naturalnym odruchu pobudzenia ośrodka wymiotnego (w rdzeniu przedłużonym) bądź strefy chemoreceptorowej (w układzie komorowym mózgu). Sygnał podrażnienia może pochodzić z narządów jamy brzusznej, ośrodków korowych mózgu i narządu przedsionkowego w uchu wewnętrznym. Do pobudzenia dochodzi również w momencie zadziałania czynników patologicznych, czyli zakłócających działanie organizmu.

Ponad 50% kobiet w ciąży cierpi na te dolegliwości, które wynikają ze zmiany gospodarki hormonalnej i osobistej podatności. Zwykle pojawiają się one około 4–6 tygodnia ciąży i zanikają samoistnie po 16–20 tygodniach ciąży.

Czytaj również: Leki na wymioty – jakie wybrać?

Nudności i wymioty a choroby układu pokarmowego

Nudności i wymioty są jednym z objawów występujących w przebiegu chorób przewodu pokarmowego. Lekarz podczas wywiadu zawsze spyta o charakterystykę dolegliwości. Ważne jest, aby zaobserwować, jakim okolicznościom towarzyszą nudności i mogące po nich następować wymioty oraz jaka jest ich treść. Jest to ważne, aby nakierować lekarza na prawdopodobną przyczynę i szybką diagnostykę.

O co zapyta lekarz?

• Jak długo trwają wymioty i czy pojawiły się nagle?
• Czy pacjent wiąże wystąpienie wymiotów z jakąś czynnością, zjedzeniem pokarmu?
• Czy wystąpiła gorączka?
• Czy podczas wymiotów zaobserwowano krew albo żółć?
• Czy pojawiła się krwista biegunka?
• Czy w ostatnim czasie chory stracił na wadze, wystąpiły bóle brzucha?
• Jakie leki były przyjmowane w ostatnim czasie?
• W przypadku kobiet, kiedy była ostatnia miesiączka i czy pacjentka jest w ciąży?

Jakie są przyczyny powstawania nudności i wymiotów? Wśród przyczyn powstawania nudności i wymiotów należy na pierwszym miejscu wymienić leki, gdyż są to najczęstsze objawy niepożądane ich stosowania. Są to np.:

• antybiotyki stosowane w infekcjach bakteryjnych i grzybiczych,
• środki przeciwbólowe, np. niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), opioidy,
• leki stosowane w chorobach układu krążenia, np. przy przekroczeniu stężenia digoksyny powyżej 1 ng/ml,
• leki stosowane w chemioterapii, np. cisplatyna, dakarbazyna.

Przeczytaj: Wymiotowanie żółcią – co oznacza?

Zatrucia a nudności i wymioty

Zatrucia pokarmowe to ostre dolegliwości żołądkowo-jelitowe spowodowane spożyciem substancji toksycznych dla organizmu. Zwykle objawiają się nudnościami, gwałtownymi wymiotami, bólami brzucha, biegunką, podwyższoną temperaturą ciała (w przypadku zatruć bakteryjnych i wirusowych), złym samopoczuciem.

W konsekwencji może dojść do groźnego dla życia odwodnienia i zaburzeń gospodarki elektrolitowej. Występują w ciągu kilku godzin od spożycia zakażonej żywności. Niebezpiecznymi dla zdrowia są zakażenia bakteryjne wywołane m.in. przez bakterie lub ich toksyny: Salmonella, E. coli, Shigella, Staphylococcus aureus. Dla dzieci, a w szczególności niemowlaków, najgroźniejsze są zakażenia spowodowane przez rotawirusy, ponieważ w krótkim czasie doprowadzają do odwodnienia.

Zatrucie alkoholowe spowodowane nadużyciem napojów alkoholowych jest częstą przyczyną hospitalizacji pacjentów w szpitalnych oddziałach ratunkowych. Nudnościom i wymiotom towarzyszy bełkotliwa mowa, zaburzenia równowagi, początkowo pobudzenie psychoruchowe i obniżony krytycyzm, w ostateczności może dojść do przymroczenia, zniesienia odruchów i śpiączki.

Dodatkowe spożycie leków może doprowadzić do nasilenia zaburzeń oddychania. Bardzo ważne jest zabezpieczenie pacjenta przed wyziębieniem i zachłyśnięciem się własnymi wymiocinami, które mogą spowodować groźne w konsekwencjach zachłystowe zapalenie płuc.

Czytaj również: Szpitalne zapalenie płuc (SZP) – przyczyny, leczenie, rokowanie

Choroby żołądka a wymioty

W zapaleniu błony śluzowej żołądka i chorobie wrzodowej (w których dochodzi do zmian zapalnych, ubytków i nadżerek błony śluzowej) wymioty pojawiają się około 30–40 min po posiłku. Zazwyczaj jest to niestrawiony pokarm. Pojawia się też ból brzucha o charakterze kłucia bądź pieczenia, odbijanie, zgaga.

W raku żołądka wymioty pojawiają się głównie w wyniku zablokowania przejścia treści pokarmowej do jelit, może być obecna krew, dodatkowo pacjenci skarżą się na chudnięcie, brak apetytu, stały ból brzucha, odbijanie i uczucie pełności.

Krwawienie do górnego odcinka przewodu pokarmowego objawia się obecnością krwistych lub przypominających fusy po kawie wymiotów, ostrego bólu brzucha, ogólnym osłabieniem, niedokrwistością. W chorobach przebiegających ze zwężeniem układu pokarmowego (np. w zwężeniach odźwiernika) wymioty są obfite, chlustające, lecz przynoszą znaczną ulgę.

Choroby jelit a nudności i wymioty

Wymioty treścią żółciową występują w zablokowaniu przejścia treści pokarmowej na granicy dwunastnicy i jelita czczego w chorobach nowotworowych, guzach, zwężeniach i zrostach jelit.

W celiakii, chorobie spowodowanej nietolerancją glutenu oprócz częstych wymiotów pojawia się ból brzucha, przewlekła biegunka i objawy spoza układu pokarmowego, np. niedokrwistość, zaburzenia dojrzewania, niski wzrost.

W zespole jelita drażliwego oprócz nudności i wymiotów pojawia się naprzemienna biegunka z zaparciem, wzdęcia brzucha, zgaga. Ból brzucha może występować stale lub okresowo, nasilać się po spożytym posiłku. Często ustępuje po wypróżnieniu.

Bardzo niebezpieczne dla życia jest niedokrwienie jelit, gdzie częstym wymiotom towarzyszy biegunka z domieszką krwi, silny ból w śródbrzuszu oraz niedrożność jelit, W zależności od miejsca jej wystąpienia wymioty mogą zawierać częściowo stawiony pokarm lub treścią kałową, pojawia się silny ból brzucha, zatrzymanie wiatrów i stolca.

W zapaleniu wyrostka robaczkowego nudnościom i wymiotom towarzyszy utrata apetytu, ból brzucha, podwyższona temperatura.

Nudności i wymioty są także częstym objawem choroby lokomocyjnej, chorób układu nerwowego (m.in. migreny, guzów i nowotworów ośrodkowego układu nerwowego), schorzeń trzustki, wątroby i dróg żółciowych. Czasami mogą występować jako niespecyficzne objawy zawału serca, ostrej niewydolności serca, kolki nerkowej i wielu innych.

Zobacz też: Choroba morska – przyczyny, objawy, leczenie

Leczenie nudności i wymiotów

W każdym przypadku należy leczyć chorobę wywołującą nudności i wymioty albo usunąć przyczynę powodującą te nieprzyjemne dolegliwości. Diagnostyka jest różnorodna i zależy od postaci schorzenia. Mogą być potrzebne specjalistyczne badania, które pomogą ustalić powód, np.:

• gastroskopia,
• USG jamy brzusznej,
• RTG jamy brzusznej.

W przypadku zatruć wirusowych typowym leczeniem jest zapobieganie powikłaniom poprzez odpowiednie nawadnianie pacjenta; zakażenia bakteryjne leczy się antybiotykami. Wybór antybiotyku będzie zależał od rodzaju bakterii i jej wrażliwości na dany lek. Zatrucia alkoholowe leczy się poprzez odstawienie napojów alkoholowych i nawodnienia.

Bardzo ważne jest uzupełnianie płynów poprzez dość częste picie wody małymi łykami. Najczęstszymi powikłaniami są odwodnienie, zaburzenia gospodarki elektrolitowej i niedożywienie. W najgorszym wypadku może dojść do pęknięcia błony śluzowej przełyku, zachłystowego zapalenia płuc.

W wyjątkowych przypadkach po ustaleniu pierwotnej przyczyny można włączyć leczenie objawowe. Do leków hamujących wymioty, które przepisuje lekarz zaliczamy m.in. metoklopramid, tropisetron, glikokortykosteroidy. Jednak stosowanie ich wymaga określonych wskazań i należy pamiętać, że spowodują ustąpienie objawów, ale nie uleczą choroby.