Zapalenie zatok przynosowych – przyczyny, objawy, leczenie

Zapalenie zatok – skąd się bierze?

Wszystkie zatoki oboczne nosa mają swoje ujścia w jamie nosowej, do której spływa wydzielina produkowana przez komórki kubkowe występującego w nich nabłonka. Nabłonek oddechowy wyściełający od wewnątrz jamy zatok zbudowany jest z szeregu komórek, których powierzchnia pokryta jest rzęskami. Ruch tych rzęsek w kierunku ujść zatok pomaga w usuwaniu wyłapanych i zawieszonych w śluzie zanieczyszczeń. W sytuacji, gdy dochodzi do obrzęku błony śluzowej nosa, ujścia zatok zamykają się, a cała wydzielina produkowana w obrębie zatok gromadzi się w ich obrębie. Zalegający śluz jest dobrą pożywką dla bakterii, a ograniczenie dostępu tlenu może skutkować rozwojem flory bakteryjnej beztlenowej, która jest wyjątkowo groźna. Przyczyn obrzęku błony śluzowej nosa może być wiele, a najczęściej są nimi:

• zakażenie wirusowe,
• reakcja alergiczna,
• niealergiczny nieżyt nosa,
• działanie czynników drażniących,
• anomalie anatomiczne, np. skrzywienie przegrody nosa.

Ponadto, choroby sprzyjające zaleganiu wydzieliny i występowaniu zapalenia zatok są mukowiscydoza oraz zespół Kartagenera, których wspólnym objawem jest upośledzony ruch rzęsek nabłonka oddechowego.

Przeczytaj też: Zespół przewlekłego spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła

Zapalenie zatok przynosowych – objawy

Objawy zapalenia zatok przynosowych (ZZP) są raczej niecharakterystyczne i nie zawsze występują wszystkie od samego początku choroby. Pacjenci skarżą się zwykle na rozpierający ból w rzucie zajętej procesem chorobowym zatoki, który nasila się przy pochylaniu. Ponadto, towarzyszą mu objawy infekcji w górnych drogach oddechowych, takie jak:

• uczucie zatkanego nosa,
• nadmierna ilość wydzieliny spływająca po tylnej ścianie gardła,
• stany podgorączkowe,
• upośledzenie węchu.

W badaniu fizykalnym nie stwierdza się dodatkowych objawów ze strony dolnych partii układu oddechowego, a niekiedy można wywołać ból po ucisku na chorą zatokę.

Przeczytaj: Spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła

Objawy zapalenia zatok przynosowych dotyczą raczej osób dorosłych, gdyż u dzieci struktury te są nierozwinięte, a jamy zatok są niewielkie i niewidoczne w badaniu obrazowym.

ZZP można podzielić ze względu na długość oraz częstość występowania objawów. Są to:

• ostre ZZP – objawy występują poniżej 4 tygodni i cofają się całkowicie,
• ostre nawracające ZZP – od 4 do 6 epizodów rocznie, całkowite ustąpienie dolegliwości po leczeniu zachowawczym,
• przewlekłe ZZP – trwa powyżej 8-12 tygodni i mimo leczenia zachowawczego objawy nie ustępują całkowicie.

Diagnostyka zapalenia zatok przynosowych

Zwykle nie ma sensu prowadzenia wnikliwej diagnostyki przy stwierdzeniu objawów ostrego ZZP. Lekarz po dokładnym zebraniu wywiadu oraz badaniu chorego jest w stanie postawić diagnozę bez zlecania niepotrzebnych dodatkowych badań.

Badania obrazowe, takie jak RTG zatok oraz tomografia komputerowa (TK) są wskazane, jeśli pacjent cierpi na nawracające lub przewlekłe ZZP, a włączone leczenie objawowe nie przynosi skutku. W TK zatok przynosowych można stwierdzić objawy zapalenia w postaci:

• zmniejszenia powietrzności zatok,
• płynu gromadzącego się w ich jamie,
• pogrubienia błony śluzowej,
• powstania polipa błony śluzowej.

W razie podejrzenia zmian nowotworowych, naśladujących proces zapalny zatok, wskazane jest wykonanie rezonansu magnetycznego głowy (MRI), który ostatecznie określi rodzaj zmiany, a także uwidoczni jej wielkość.

W związku z możliwością bakteryjnego zapalenia zatok przynosowych, leczeniem z wyboru w takich wypadkach jest antybiotykoterapia empiryczna, a więc działająca na większość bakterii powodujących ZZP.

W razie niepowodzenia leczenia i nasilenia dolegliwości można wykonać badanie bakteriologiczne, które polega na nakłuciu i aspiracji materiału do badania mikrobiologicznego z chorej zatoki. Badanie to umożliwia włączenie terapii celowanej, zgodnej z wrażliwością bakterii na określony antybiotyk.

Czasami przyczyną przewlekłego ZZP są choroby alergiczne, których diagnostyka opiera się na badaniu krwi i oznaczeniu przeciwciał „alergicznych” IgE. Ich wysoki poziom we krwi nasuwa podejrzenie alergii.

Leczenie zapalenia zatok przynosowych

Leczenie ostrego zapalenia zatok przynosowych w związku z tym, że jego etiologia jest najczęściej wirusowa, opiera się na łagodzeniu objawów towarzyszących, takich jak gorączka, uczucie niedrożności nosa i ból gardła. Większość chorych sięga po ogólnie dostępne leki na przeziębienie, które są zazwyczaj wystarczające. Jeśli terapia taka nie przynosi skutku i nie następuje poprawa do tygodnia od wystąpienia pierwszych objawów, należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym, gdyż może to oznaczać, że nastąpiło nadkażenie bakteryjne i konieczna jest antybiotykoterapia.

Przewlekłe i nawracające zapalenie zatok przynosowych wymaga bardziej skomplikowanego leczenia, gdyż ich przyczyny są różne. Po odpowiedniej diagnostyce i rozwikłaniu przyczyn nawracania lub utrzymywania się objawów ZZP można zdecydować o wdrożeniu leczenia.

Jeśli problemem jest wada anatomiczna, w postaci skrzywienia przegrody nosa, konieczna może okazać się operacja. Obecnie w razie stwierdzenia polipów, bądź nadmiernego pogrubienia błony śluzowej nosa, preferuje się przeprowadzenie leczenia endoskopowego, w skrócie FESS (functional endoskopic sinus surgery), które polega na przeznosowym wprowadzeniu pod kontrolą wizji narzędzi do nosa oraz zatok i za ich pomocą usunięciu zmian. Taka procedura przynosi natychmiastowe zmniejszenie objawów, bądź całkowite ich ustąpienie. Alergie będące częstą przyczyną przewlekłego ZZP wymagają leczenia odczulającego.

Osobom, które cierpią na częste infekcje zatok przynosowych, zaleca się wspomaganie układu odpornościowego witaminami i ziołami, które zmniejszają podatność na zachorowanie. Takimi suplementami są wyciągi z czosnku, imbiru, werbeny, czarnego bzu, czy lipy. W razie pojawienia się uczucia zalegania wydzieliny w jamie nosa, wskazane są inhalacje z wody morskiej, soli fizjologicznej lub olejków eterycznych – eukaliptusa i mięty. Stosuje się także oczyszczanie zatok za pomocą zabiegu irygacji.

Powikłania zapalenia zatok

Niekontrolowane lub nieprawidłowo leczone zapalenie zatok grozi powikłaniami. W wyniku zakażenia bakteryjnego opornymi szczepami bakterii dochodzi do transmisji zakażenia przez ciągłość do okolicznych tkanek. W efekcie może rozwinąć się:

• bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• zapalenie kości oraz szpiku kostnego,
• zapalenie tkanek oczodołu.

Opisywane powikłania prowadzą niekiedy do powstania ropnia mózgu, czy ropnia oczodołu, które wymagają intensywnego leczenia.

Ważne jest zatem, aby nie bagatelizować nawracających objawów zapalenia zatok przynosowych, a wszelkie pogorszenia objawów konsultować ze swoim lekarzem.