Przewlekłe zapalenie zatok – przyczyny, diagnostyka, leczenie

Jaka jest rola zatok i dlaczego chore zatoki są groźne dla zdrowia?

Zatoki to przestrzenie pneumatyczne (wyścielone błoną śluzową i wypełnione powietrzem) w kościach twarzoczaszki, które łączą się za pomocą wąskich otworów z jamą nosową. To naturalne połączenie umożliwia przemieszczanie się wydzieliny z zatok poprzez jamę nosową na zewnątrz. Pełnią one różne funkcje, m.in.:

• nawilżają i ogrzewają wdychane powietrze,
• wyrównują różnice ciśnień podczas oddychania,
• umożliwiają odczuwanie zapachów,
• chronią mózgoczaszkę przez urazami,
• stanowią przestrzeń rezonacyjną – chronią ucho wewnętrzne przed przewodzeniem własnego głosu.

Największymi z zatok są zatoki szczękowe. Ich górna ściana tworzy dno oczodołu, co ma olbrzymie znaczenie w trakcie szerzenia się procesu zapalnego. Dno zatoki szczękowej znajduje się w bezpośredniej bliskości korzeni zębów, dlatego też zdarza się, że przyczyną zapalenia zatok szczękowych jest objęty procesem chorobowym ząb lub jego korzeń.

To też może Cię zainteresować: Co oznacza ból czubka głowy?

Zatoka czołowa przyjmuje różnorodne kształty. Często ma układ wielokomorowy, co sprzyja procesom zapalnym. Tylna ściana sąsiaduje z przednim dołem czaszki i dlatego zapalenie zatok szczękowych może być przyczyną szerzenia się zakażenia wewnątrz czaszki.

Stan zapalny toczący się w obrębie zatok sitowych może być powikłany zapaleniem nerwu wzrokowego i zapaleniem tkanek oczodołu. Szczególnie groźne są procesy zapalne dotyczące zatoki klinowej, które mogą szerzyć się na opony oraz tkankę mózgu.

Przyczyny przewlekłego zapalenia zatok

Najczęstszą przyczyną przewlekłego zapalenia zatok są nawracające infekcje wirusowe (powodowane głównie rynowirusami, wirusami grypy i paragrypy). Każda taka infekcja wywołuje stan zapalny oraz obrzęk błony śluzowej nosa i zatok przynosowych. Obrzęk śluzówki stopniowo zamyka drożne połączenia zatok z jamą nosową. Powoduje to powstanie podciśnienia w zatokach wskutek szybkiego przepływu powietrza jamą nosową.

Podciśnienie w zatokach sprzyja wnikaniu do nich obecnych w śluzówce nosa wirusów i bakterii. Niewydalana, zbierająca się wydzielina staje się pożywką dla bakterii. Temperatura oraz wilgotność powietrza w jamach zatok sprzyjają intensywnemu namnażaniu się drobnoustrojów. Bakterie chorobotwórcze powodują rozwój zapalenia, gorączkę oraz uszkodzenia nabłonka śluzówki zatok.

Powtarzające się ostre infekcje prowadzą do przewlekłego stanu zapalnego, a także zmian w błonie śluzowej. Inną przyczyną są nadkażenia bakteryjne, głównie paciorkowcowe i gronkowcowe.

Kto jest narażony na przewlekłe zapalenie zatok?

Wystąpieniu zapalenia zatok sprzyjają wszystkie stany doprowadzające do zaburzeń transportu śluzowo-rzęskowego (czyli mechanizmu oczyszczania nosa), stany zapalne w obrębie nosa (obrzęk i zatkanie ujścia zatok), zaburzenia odporności, a także niektóre choroby.

Jednym z takich przypadków jest nosicielstwo paciorkowców grupy A, które mogą kolonizować błonę śluzową gardła przez kilka miesięcy, a nawet lat. Pacjenci skarżą się wówczas na nawracające epizody zapalenia gardła. Innym stanem predysponującym jest alergia lub astma oskrzelowa. Czynnikami ułatwiającymi zakażenie i utrudniającymi leczenie jest skrzywienie przegrody nosowej i przerost małżowin nosowych.

Ze względu na bliskie sąsiedztwo zatoki szczękowej z zębami, często próchnica prowadzi do zębopochodnego zapalenia zatok. Osoby ze skrzywioną przegrodą nosową lub innymi wadami anatomicznymi w obrębie kości czaszki cierpią z powodu zaburzeń odpływu wydzieliny z zatok.

Mukowiscydoza to choroba, której towarzyszy szczególnie gęsta wydzielina z zatok, w związku z czym jej usuwanie staje się utrudnione. Zespół Kartagenera to schorzenie, gdzie uniemożliwiony zostaje prawidłowy, wahadłowy ruch rzęsek fizjologicznie oczyszczających zatoki.

Objawy przewlekłego zapalenia zatok

Główne objawy przewlekłego zapalenia zatok to:

• wodnisto-śluzowy lub ropny wyciek z nosa;
• ściekanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła, co powoduje uczucie drapania i kaszel;
• niedrożny nos (z czasem pojawiają się zaburzenia węchu),
• uczucie zatkania ucha, problemy ze słuchem.

W zapaleniu zatok czołowych najbardziej charakterystycznym objawem jest ból głowy – silny, rozpierający, głównie w okolicy czołowej (gdzie jest zlokalizowana zatoka), który może promieniować do czubka głowy. Ponadto występuje bolesność przy ucisku w okolicach oczodołu.

Pozostałe cechy charakterystyczne zatokowego bólu głowy:

• nasila się przy pochylaniu głowy,
• wzrasta przy wysiłku fizycznym oraz kaszlu,
• największe natężenie uzyskuje rano.

Zapalenie zatok szczękowych może dodatkowo powodować ból górnej szczęki, a zapalenie zatok klinowych – szczytu głowy. Infekcja zatok sitowych często powoduje obrzęk powiek. Chory odczuwa ciągłe zmęczenie. Występują u niego także stany podgorączkowe.

Powikłania i leczenie przewlekłego zapalenia zatok

Powikłania zdarzają się głównie w przebiegu nawracających infekcji bakteryjnych. Przewlekłe zapalenie zatok prowadzi często do zapalenia kości i szpiku kostnego ścian zatoki. Szerzący się proces zapalny może przechodzić do opon mózgowo-rdzeniowych oraz mózgu. Dodatkowo, ze względu na ich bezpośrednie sąsiedztwo z oczodołem, może skutkować zapaleniem tkanek oczodołu lub ropniem.

W leczeniu przewlekłego zapalenia zatok wskazana jest konsultacja laryngologiczna. Należy wykonać endoskopię jamy nosowej, a jeżeli ta jest niemożliwa – rozpocząć donosowe leczenie glikokortykosterydami przez 4 tygodnie. Należy również stosować płukanie jamy nosowej roztworem izotonicznym NaCl (0,9% roztwór soli kuchennej).

Prostym i bezpiecznym sposobem jest także irygacja zatok przy pomocy gotowych zestawów dostępnych w aptece. W jego skład wchodzi miękka buteleczka zakończona wygodnym aplikatorem oraz saszetki do przygotowania roztworu izo- lub hipertonicznego. Sporządzoną mieszaninę wprowadzamy do nosa jedną dziurką, czekając aż wypłynie drugim otworem nosowym, po czym tę samą czynność powtarzamy dla sąsiedniego nozdrza.

Przynoszącym ulgę lekiem na zatoki są także preparaty nawilżające – maści z witaminą A lub E. Brak poprawy po odpowiednio przeprowadzonym leczeniu zachowawczym stanowi wskazanie do leczenia chirurgicznego.

Współcześnie stosowaną techniką leczenia operacyjnego jest mikrochirurgia wewnątrznosowa. Celem tego leczenia jest stworzenie warunków dla regeneracji błony, a także przywrócenie naturalnego połączenia zatok z jamą nosową, przez które dochodzi do odpływu wydzieliny.