Czym jest grooming?
Grooming, najczęściej definiowany w kontekście wykorzystywania seksualnego najmłodszych, to podstępny proces, w którym sprawca metodycznie buduje relację opartą na zaufaniu z dzieckiem, a czasem także z jego rodziną lub otoczeniem. W jakim celu? Aby uzyskać nad nim kontrolę i łatwiejszy dostęp, umożliwiający wykorzystanie seksualne. Grooming jest aktem celowej manipulacji i oszustwa, w którym sprawca ukrywa swoje prawdziwe intencje.
Warto mieć na uwadze, że grooming nie jest pojedynczym, gwałtownym zdarzeniem, lecz długotrwałym procesem – może trwać tygodnie, miesiące, a nawet lata. Sprawca konsekwentnie wykorzystuje podstawowe potrzeby ludzkie, takie jak potrzeba uwagi, akceptacji i poczucia przynależności. To sprawia, że ofiara jest szczerze przekonana, że to, co się wokół niej dzieje, to elementy normalnej, troskliwej relacji. A to sprawia, że grooming jest trudny do wykrycia: ze względu na manipulację i narzuconą tajemnicę ofiary często nie zdają sobie sprawy, że są krzywdzone, czują się winne lub zawstydzone, co utrudnia im ujawnienie prawdy.
Przeczytaj również:
Seksting – co to jest i na czym polega?
Metody działania sprawców groomingu
Na ogół sprawca dąży do spotkania z ofiarą w świecie rzeczywistym. Często jednak wystarcza mu cyberseks lub nakłonienie ofiary do tego, by sama produkowała pornografię dziecięcą (np. robiła sobie zdjęcia nago).
Do uwiedzenia najczęściej dochodzi przy wykorzystaniu komunikatorów internetowych oraz na blogach prowadzonych przez dzieci i czatach. Pedofile zwykle wchodzą na czaty o muzyce, modzie czy grach komputerowych, a więc na takie, które są popularne wśród dzieci.
Prawdopodobieństwo, że dziecko nawiąże niebezpieczną relację z nieznajomym w internecie, jest duże. W raporcie z 2023 r. realizowanym przez Fundację Dzieci Niczyje wykazano, że 26% nastolatków w wieku 11–17 lat doświadczyło wykorzystywania seksualnego bez kontaktu fizycznego (co częściowo dotyka zjawiska online) oraz 8% z kontaktem fizycznym. Raport wskazuje, że w kategorii wykorzystywania bez kontaktu fizycznego najczęściej występuje ekshibicjonizm lub natrętne propozycje online.
Pedofile często podszywają się pod rówieśników ofiar. Orientują się w młodzieżowym slangu, sporcie i aktualnych trendach. Ponadto, dzięki informacjom uzyskanym od dziecka, rozpracowują jego potrzeby i odpowiadają na nie. Szukają wspólnych problemów, takich jak rozwód w rodzinie lub konflikty z rodzicami. Przyjmują postawę przyjacielską, pełną zrozumienia i akceptacji dla dziecka.
Czasem pedofile podają się za nieco starszych niż ofiara. Pozwala im to przyjąć rolę autorytetu i przewodnika, m.in. po świecie seksu. Zdarza się również, że pedofil nie ukrywa faktu, że jest osobą dorosłą. Kreuje się wtedy na „fajnego gościa”, któremu można zaufać.
Przeczytaj również:
Wykorzystywanie seksualne dzieci – objawy i skutki. Jak pomóc molestowanym seksualnie dzieciom?
Proces groomingu – etapy i taktyki uwodzenia dzieci
Proces groomingu jest sekwencją celowych działań, które prowadzą do psychologicznej i emocjonalnej zależności ofiary. Aby chronić swoje dzieci (ale także siebie, bo grooming może dotyczyć również osób dorosłych), warto wiedzieć, jak przebiega ten proces.
Wytypowanie ofiary: sprawca identyfikuje potencjalne ofiary, często szukając osób wrażliwych, osamotnionych, mających niskie poczucie własnej wartości, doświadczających braku nadzoru dorosłych lub z problemami rozwojowymi. W Internecie sprawcy mogą wykorzystywać sygnały przekazywane w udostępnianych przez potencjalną ofiarę treściach lub komentarzach.
Budowanie zaufania: sprawca rozwija relację, udając kogoś, kim nie jest. Zdobywa zaufanie, oferując wsparcie, uwagę i zrozumienie. Stosuje faworyzowanie, kupuje prezenty, zabawki czy oferuje pieniądze, aby wytworzyć poczucie wyjątkowej relacji i długu wdzięczności. Często włącza się w życie rodziny lub społeczności, zyskując zaufanie także u dorosłych.
Izolacja: po zbudowaniu zaufania sprawca stopniowo oddziela ofiarę od jej sieci wsparcia – rodziny, przyjaciół, opiekunów – używając kłamstw lub manipulacji, aby stworzyć dystans. Celem jest wytworzenie w ofierze zależności emocjonalnej wyłącznie ze sprawcą.
Desensytyzacja: sprawca stopniowo przekracza granice ofiary. Proces ten rozpoczyna się od pozornie niewinnych działań, takich jak nieodpowiednie żarty, „przypadkowy” dotyk czy rozmowy o tematyce seksualnej, które powoli eskalują. Sprawca testuje reakcje ofiary, aby znormalizować dewiacyjne zachowania i sprawdzić, jak daleko może się posunąć.
Utrzymanie kontroli: sprawca wykorzystuje szantaż (często z użyciem intymnych zdjęć), groźby, zastraszanie, bazuje również na poczuciu winy i wstydu, aby utrzymać ofiarę w milczeniu po akcie wykorzystania. Ofiara może bać się, że zostanie zraniona, odrzucona lub że jej rodzina się rozpadnie, jeśli ujawni prawdę.
Przeczytaj również:
Gaslighting (psychologiczna manipulacja) – czym jest?
Ofiary groomingu – jakie dzieci są najbardziej narażone na grooming?
Do szczególnie zagrożonych uwiedzeniem w Internecie należą te dzieci, które mają niezaspokojoną potrzebę ciepła i akceptacji ze strony najbliższych. W Internecie szukają zrozumienia i przyjaźni. Jeśli dodatkowo muszą mierzyć się z trudną sytuacją w domu i brakiem wsparcia ze strony otoczenia, ryzyko uwiedzenia znacząco wzrasta. Rośnie bowiem prawdopodobieństwo, że dziecko zacznie intensywnie szukać pocieszenia wśród nieznajomych z sieci.
Kolejnym czynnikiem ryzyka jest nieznajomość zagrożeń. Dzieci często szukają w sieci nowych przyjaciół i nie zdają sobie sprawy, że osoba po drugiej stronie może mieć złe intencje. Wierzą w słowo pisane: jeśli ktoś napisał, że jest w tym samym wieku, ma te same zainteresowania i lubi dziecko, to tak właśnie jest. Dzieci podają również wiele prywatnych danych. Publikują zdjęcia, na których wyraźnie je widać, udostępniają swój adres e-mail, a nierzadko również numer telefonu i adres zamieszkania lub szkoły, do której chodzą. Łatwo można je przez to znaleźć w świecie rzeczywistym.
Błędem ze strony rodziców jest brak zainteresowania tym, jak dziecko spędza czas w Internecie, a także brak rozmów z dzieckiem na temat zagrożeń czyhających w sieci. Ponadto, w wielu domach komputer stoi w pokoju syna lub córki. Utrudnia to rodzicom kontrolę nad sposobami korzystania przez dziecko z Internetu.
Przeczytaj również:
Gwałt – czym jest, czy zgłaszać go na policję, jak żyć po gwałcie?
Child grooming – niepokojące sygnały i znaki ostrzegawcze
Sprawca groomingu działa powoli, co może utrudniać rozpoznanie, że z dzieckiem dzieje się coś złego. Dlatego warto analizować nawet najdrobniejsze zmiany w zachowaniu i sposobie bycia. Do typowych sygnałów ostrzegawczych, które należy rozpatrzyć pod kątem groomingu, należą:
Zmiany behawioralne: wycofanie się z życia rodzinnego i towarzyskiego, unikanie kontaktu z bliskimi oraz izolacja społeczna. Dziecko może ukrywać informacje, jak spędza czas, szczególnie online.
Zmiany emocjonalne i psychiczne: nagłe i skrajne wahania nastroju, zaburzenia lękowe i depresyjne, tendencje do samookaleczenia się lub myśli samobójcze. Często pojawiają się poczucie wstydu i winy, a także regresywne zachowania, takie jak moczenie nocne czy ssanie kciuka.
Problemy zdrowotne: niewyjaśnione bóle głowy i brzucha, zaburzenia snu oraz, w bardziej zaawansowanych przypadkach, problemy ze zdrowiem seksualnym, w tym zakażenia czy urazy w okolicach intymnych.
Prezenty od nieznajomego dawcy, zwykle pieniądze lub wartościowe przedmioty.
Jak walczyć z groomingiem?
Najskuteczniejszym sposobem jest budowanie w dziecku, już od najmłodszych lat, odporności psychicznej i poczucia sprawczości, w czym kluczową rolę odgrywają:
Otwarta komunikacja, oparta na uważnym słuchaniu, bez bagatelizowania obaw dziecka.
Edukacja na temat granic: wyjaśnianie, że ma prawo powiedzieć „nie” na niechciany dotyk, nawet ze strony bliskich.
Edukacja na temat bezpieczeństwa w sieci (ustawienia prywatności, unikanie udostępniania prywatnych danych).
Rozróżnianie sekretu od niespodzianki: uczenie, że niespodzianki (np. przyjęcie urodzinowe dla kolegi) są dobre, ale sekrety, które muszą być ukrywane przed rodzicami, są niebezpieczne i należy je natychmiast zgłaszać.
Czasami, mimo zachowania zasad prewencji, rodzi się w nas podejrzenie, że dziecko stało się ofiarą groomingu. Jak wtedy postępować? Przede wszystkim nie obwiniać i pokazać dziecku, że wierzymy w jego historię. Nie zaleca się konfrontowania ze sprawcą – to może tylko eskalować zagrożenie. Gdzie szukać wsparcia? Pomóc może szkolny pedagog lub psycholog, telefon zaufania dla dzieci i młodzieży (800 119 119), a także policja (na rozmowę warto zabrać ze sobą dowody przestępstwa, jak zrzuty ekranu rozmów i internetowych profili sprawcy).
współpraca: psycholog dziecięcy Małgorzata Stoch-Teodorczyk
