Badanie ANA – wskazania, przebieg badania, interpretacja wyników

Badanie ANA – czym są przeciwciała ANA?

Przeciwciała ANA (antinuclear antibodies, ANAs, ANF) to autoprzeciwciała, czyli przeciwciała skierowane przeciwko własnym tkankom organizmu. Skierowane są przeciwko antygenom zlokalizowanym w obrębie jądra komórkowego, dlatego określane są mianem przeciwciał przeciwjądrowych. Są to przede wszystkim przeciwciała klasy IgG.

Rodzaje przeciwciał ANA

Do przeciwciał ANA zaliczane są następujące rodzaje przeciwciał:

• przeciwciała przeciwhistonowe,
• przeciwciała antycentromerowe (ACA),
• przeciwciała przeciw DNA,
• przeciwciała przeciw nukleosomom,
• przeciwciała antyrybosomalne,
• przeciwciała przeciw cyklinom,
• przeciwciała przeciw rozpuszczalnym antygenom jądra komórkowego (Sm, RNP, SSA/ Ro, SSB/ La, Scl – 70, Jo – 1 i inne).

Badanie ANA – po co się wykonuje, kiedy jest potrzebne?

Oznaczanie przeciwciał przeciwjądrowych wykonywane jest w podejrzeniu chorób tkanek łącznych, czyli kolagenoz. Podejrzenie choroby tkanki łącznej może nasunąć wystąpienie objawów charakterystycznych dla poszczególnych schorzeń:

• bolesność i sztywność stawów w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów RZS;
• obrzęki skóry, jej twardnienie oraz zanik, a także problemy z przełykaniem w przebiegu twardziny układowej;
• wędrujące bóle stawów, zapalenia płuc, uszkodzenie nerek, rumień na twarzy w kształcie motyla, gorączka i spadek masy ciała oraz ogólne osłabienie towarzyszące toczniowi układowemu;
• suchość rogówki i spojówki oraz suchość w jamie ustnej i trudności z przełykaniem w przebiegu zespołu Sjogrena.

Wykazanie obecności autoprzeciwciał PPJ ANA ma znaczenie diagnostyczne jedynie w układowych schorzeniach autoimmunologicznych, natomiast w przypadku autoimmunologicznych schorzeń narządowych wynik badania ma umiarkowane znaczenie. W przebiegu tych schorzeń mogą bowiem występować we krwi liczne autoprzeciwciała.

Jak wygląda badanie ANA?

Badanie ANA, czyli badanie poziomu przeciwciał ANA wykonywane jest w próbce krwi; nie ma potrzeby przybycia na czczo na badanie.

Badanie ANA 1

W pierwszej kolejności wykonywane jest badanie ANA 1, czyli test przesiewowy oceniający obecność przeciwciał przeciwjądrowych we krwi.

Badanie ANA 2

Gdy wykazana zostanie obecność przeciwciał w surowicy (dodatni wynik badania ANA 1), wówczas wykonywany jest test ANA 2. Jest to kompleksowe badanie immunofluorescencyjne, które określa:

• miano przeciwciał (ilość przeciwciał w surowicy, wyrażana takim rozcieńczeniem surowicy, przy którym przeciwciała nie są już wykrywalne );
• typ świecenia (homogenny, obwodowy, jąderkowy, centromerowy lub plamisty);
• swoistość (anty-U1snRNP, anty-Sm, anty-Ro (SS-A), anty-La (SS-B) anty-Rib-P, anty-PCNA, anty-CENP-B, anty-Scl-70, anty-Jo-I oraz anty-Hp i dsDNA).

Badanie ANA polega na inkubacji surowicy pobranej od pacjenta ze specjalnymi liniami komórkowymi (Hep – 2, Hep – 2000, skrawkami wątroby szczura) zawierającymi swoiste antygeny. Dlatego badanie określane jest także jako test Hep czy test ANA Hep 2. Powstanie kompleksu antygen – przeciwciało oceniane jest najczęściej metodą immunofluorescencji pośredniej.

Badanie ANA 3

W celu zidentyfikowania rzadszych autoprzeciwciał konieczne jest wykonanie badania ANA 3. Wówczas metodą Western Blot możliwe jest zidentyfikowanie takich przeciwciał jak:

• Mi,
• Ku,
• histonowe,
• rib-P-Protein.

Ponadto, badanie ANA profil 3 wykonywane jest w celu potwierdzenia wyniku badania ANA 2, zwłaszcza w sytuacji, gdy w badaniach wykonanych w różnych laboratoriach metodą immunofluorescencji pośredniej (IIF) oraz immunodyfuzji (DID) uzyskano rozbieżne wyniki.

Badanie ANA – cena

Jaka jest cena badania ANA?

• cena badania ANA 1 to około 60 zł,
• cena badania ANA 2 to około 80–100 zł,
• cena badania ANA 3 to około 130 zł.

Czas oczekiwania na wynik to kilka dni roboczych.

Badanie ANA 1 – wynik dodatni – co to oznacza?

Prawidłowy poziom przeciwciał ANA we krwi to miano poniżej 1:40, zaś za wartość graniczną uznaje się miano 1:80. Za dodatni wynik badania krwi w kierunku obecności przeciwciał ANA jest wynik w mianie powyżej 1:160.

Badanie ANA 1 – wynik dodatni

Badanie ANA 1 dodatnie informuje, że we krwi znajduje się podwyższone miano przeciwciał, jednak nie określa ich rodzaju. Zatem wynik badania ANA 1 dodatni (określany jako wysokie ANA 1) wymaga wykonania dalszej diagnostyki.

Ujemny wynik badania ANA 1 wystarczy do wykluczenia układowej choroby tkanki łącznej.

Zafałszowany wynik badania ANA 1

Wynik badania ANA 1 określany jako słabo dodatni nie świadczy o chorobie, gdyż może wystąpić także u zdrowych osób. U około kilku procent osób rasy kaukaskiej występują dodatnie wyniki badania ANA nie związane z żadną chorobą. Częstość ich występowania wzrasta u osób po 65. Roku życia.

Ponadto, fałszywie dodatni wynik badania ANA może towarzyszyć:

• przewlekłemu zapaleniu wątroby,
• marskości żółciowej,
• stosowaniu leków przeciwdrgawkowych, przeciwpłytkowych czy stosowanych w leczeniu nowotworów.

Badanie ANA 2 – interpretacja wyników

Dodatni wynik badania ANA 2 obejmuje stwierdzenie obecności przeciwciał przeciwjądrowych swoistych wraz z określeniem ich miana i typu świecenia (homogenny, ziarnisty czy obwodowy).

Jak wygląda zapis wyniku badania ANA 2?

Przykładowy zapis wyniku badania ANA 2 dodatniego to:

„Metodą immunofluorescencji pośredniej (IIF) stwierdzono obecność przeciwciał w mianie 1:320 dających na komórkach HEp-2 obraz świecenia ziarnisty. Autoprzeciwciała te zidentyfikowano/ nie zidentyfikowano jako: przeciwjąderkowych, nRNP, Sm, TOPO-1(Scl-70), SS-A (Ro), SS-B(La), ACA (antycentromerowych), "nuclear dots", Jo-1, rybosomalnych, mitochondrialnych, cytoszkieletowych, przeciw aparatowi Golgiego, lizosomom oraz przeciw wrzecionu podziałowemu”.

Wynik powinien zawierać ponadto komentarz kliniczny.

Wynik badania ANA 2 - o czym świadczy

Występowanie poszczególnych typów przeciwciał skorelowane jest z określonymi układowymi chorobami autoimmunologicznymi:

• toczeń rumieniowaty układowy: dsDNA, ssDNA, białka histonowe, Sm, SS – A (Ro),
• toczeń rumieniowaty noworodków: SS – A,
• toczeń polekowy : przeciwciała antyhistonowe,
• zespół Sjogrena: SS – A (Ro), SS – B (La),
• twardzina układowa: Scl – 70, PM – Scl,
• zapalenie skórno – mięśniowe: ssDNA, PM – Scl, Mi - 2,
• zapalenie wielomięśniowe: Jo – 1.