PCT – morfologia – wskazania, normy, interpretacja wyników badania prokalcytoniny

Prokalcytonina (PCT) – co to za marker stanu zapalnego?

Prokalcytonina (PCT) to prohormon kalcytoniny, czyli hormonu tarczycy, którego wydzielanie regulowane jest stymulacją hormonalną. Prokalcytonina jest natomiast wydzielana przez liczne komórki całego ciała w odpowiedzi na zadziałanie czynnika zapalnego.

Prokalcytonina we krwi występuje w niewielkich stężeniach, zaś pod wpływem działania markerów zapalnych, takich jak cytokiny prozapalne czy toksyny bakteryjne, następuje szybki i znaczący wzrost stężenia PCT we krwi. Już w 3–4 godzinie po zadziałaniu bodźca wyzwalającego obserwuje się zbyt wysoką prokalcytoninę – dochodzi do nawet tysiąckrotnego wzrostu PCT. Morfologia krwi pod kątem poziomu prokalcytoniny w celu monitorowania przebiegu zakażenia i terapii może być wykonywana raz na dobę – czas jej półtrwania to około jedna doba.

Przeczytaj również:

Wysoki poziom hemoglobiny (hemoglobinemia) – objawy, przyczyny, leczenie

Morfologia PCT – norma w badaniu krwi

Jak wygląda oznaczanie PCT? Badanie krwi przeprowadza się w próbce krwi żylnej, pobranej na czczo. Norma prokalcytoniny u dorosłych to 0,05 – 0,1 ng/ ml (norma procentowo mieści się w granicach 0,14–0,36 w stosunku do całej objętości krwi). U dzieci norma PCT jest odmienna niż u dorosłych w pierwszych dwóch dobach życia; od trzeciej doby obowiązują wartości referencyjne jak dla dorosłych.

Normy PCT u noworodka w pierwszych godzinach życia dziecka są następujące:

• 0-6 godzin: 2 ng/ml;
• 6-12 godzin: 8 ng/ml;
• 12-18 godzin: 15 ng/ml;
• 18-30 godzin: 21 ng/ml;
• 30-6 godzin: 15 ng/ml;
• 36-42 godzin: 8 ng/ml;
• 42-48 godzin: 2 ng/ml.

Aktualne progi PCT – jak czytać wynik w 2025 r.

Uwaga: poszczególne laboratoria mogą raportować nieco różne zakresy referencyjne zależnie od metody; poniższe progi odzwierciedlają najczęściej stosowane w badaniach i algorytmach AMS (antibiotic stewardship). Wyniki zawsze należy interpretować w kontekście stanu klinicznego.

• <0,1 ng/ml – bardzo mało prawdopodobne zakażenie bakteryjne ogólnoustrojowe. W infekcjach wirusowych typowo niskie.

• 0,1–0,25 ng/ml – małe prawdopodobieństwo zakażenia bakteryjnego u pacjentów z infekcjami dróg oddechowych. Zwykle przeciwwskazanie do rozpoczynania antybiotyku, jeśli brak innych przesłanek klinicznych.

• 0,25–0,5 ng/ml – strefa szara. Rozważ ponowną ocenę kliniczną, powtórzenie PCT po 6–24 h i diagnostyka różnicowa.

• ≥0,5 ng/ml – zwiększone prawdopodobieństwo zakażenia bakteryjnego/sepsy. Wskazana pilna ocena źródła zakażenia i adekwatne leczenie.

• ≥2,0 ng/ml – silne podejrzenie ciężkiego zakażenia ogólnoustrojowego/sepsy (często wartości wielokrotnie wyższe). Wartości spadające o ≥80% od szczytu lub do ≤0,5 ng/ml są szeroko stosowanym kryterium przerwania antybiotyku, o ile stan chorego się poprawia

Przeczytaj również:

Podwyższona kreatynina – co oznacza?

Badanie prokalcytoniny – badanie na sepsę u dziecka

Jednym z najważniejszych zastosowań oznaczania PCT u dziecka jest diagnostyka sepsy. Uogólnione zakażenia bakteryjne i sepsa u noworodków rozwijają się bardzo szybko, co wynika z niedojrzałości układu odpornościowego. Takie zakażenia mają u małych dzieci bardzo gwałtowny przebieg, zatem bezbłędna i natychmiastowa diagnostyka ma kluczowe znaczenie.

Badanie prokalcytoniny u noworodków stanowi doskonałe uzupełnienie posiewu bakteriologicznego – na wyniki posiewu trzeba długo czekać, ponadto około 40 proc. wyników badań bakteriologicznych jest fałszywie ujemnych. A oznaczenie PCT u małych dzieci to bardzo szybki i czuły test.

Szczególne wskazania do badania prokalcytoniny u dzieci to: wysoka gorączka bez określonej przyczyny, podejrzenie infekcji u matki w okresie okołoporodowym, przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego, wystąpienie tachykardii u płodu. Oznaczanie PCT u dziecka wykorzystuje się także w diagnostyce różnicowej wirusowego i bakteryjnego zapalenia opon mózgowych. Cenne jest także w prognozowaniu prognozowaniu wystąpienia refluksu pęcherzowo-moczowodowego u dzieci z zakażeniem układu moczowego.

Oznaczenie prokalcytoniny u dzieci zauważalnie zwiększa dokładność diagnostyczną infekcji bakteryjnych w porównaniu z oznaczaniem poziomu leukocytów we krwi (leukocytoza), OB czy CRP.

Wskazania do oznaczenia PCT u dorosłych

Wysokie PCT w wynikach morfologii krwi u dorosłych spowodowane jest głównie przez zakażenie bakteryjne bądź grzybicze, a także stany pourazowe. Inne przyczyny PCT powyżej normy to: AIDS, nowotwory, oparzenia, ostre zapalenie trzustki o etiologii żółciowej, zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych, wstrząs septyczny oraz infekcje pierwotniakowe.

Najważniejsze zastosowanie oznaczenia PCT u dorosłych to diagnostyka i ocena rokowania sepsy. Zmiany stężenia PCT w wynikach morfologii krwi wyprzedzają inne wskaźniki stanu zapalnego i doskonale sprawdzają się u pacjentów z upośledzeniem funkcji immunologicznych, u których zmiany typowych wskaźników zapalnych są przytłumione. Dzięki temu podwyższone PCT we krwi coraz częściej odgrywa kluczową rolę w diagnostyce i terapii wielu schorzeń.

Badanie poziomu prokalcytoniny we krwi znalazło zastosowanie kliniczne w przypadku:

• wczesnego rozpoznania uogólnionych zakażeń bakteryjnych;
• różnicowania zakażeń bakteryjnych z innymi przyczynami ciężkiego stanu pacjenta;
• różnicowania bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych z zakażeniem wirusowym;
• monitorowania chorych we wstrząsie;
• monitorowania chorych z wysoką gorączką na oddziałach intensywnej opieki;
• oceny rokowania u chorych w stanie krytycznym;
• diagnostyki różnicowej stanów gorączkowych;
• różnicowania ostrego zapalenia trzustki o etiologii żółciowej od toksycznej.

Oznaczanie prokalcytoniny we krwi umożliwia jednoznaczne stwierdzenie, czy przyczyną zakażenia jest infekcja bakteryjna i czyni zasadnym stosowanie antybiotyków.

Przeczytaj również:

Glikemia – co to jest, badanie, normy

Wyniki prolakcytoniny – interpretacja morfologii

Wyniki badania prokalcytoniny > 0,5 ng/ ml mogą wskazywać na sepsę, często osiągając wartości powyżej 100 ng/ ml. PCT w przedziale 0,5–2 ng/ ml odpowiada średniemu ryzyku rozwoju ciężkiej sepsy, zaś PCT w przedziale 2–10 ng/ ml towarzyszy znacznemu ryzyku rozwoju sepsy. Natomiast PCT > 10 ng/ ml wskazuje na poważną, rozsianą odpowiedź zapalną i towarzyszy bardzo wysokiemu ryzyku rozwoju sepsy.

U pacjentów z zakażeniem dolnych dróg oddechowych wartości podwyższone PCT < 0, 25 ng/ ml wskazują na brak konieczności stosowania antybiotyków. W przypadku pozaszpitalnego zapalenia płuc antybiotykoterapię zaleca się zakończyć przy wartościach PCT < 0,1 ng/ ml.

Poza oznaczeniem prokalcytoniny ilościowo, bardzo ważna jest dynamika zmian stężenia PCT. Morfologia wskazujaca na wzrastający poziom PCT świadczy o gwałtownie rozwijającej się infekcji. Podczas terapii zakażenia powinien następować codziennie spadek poziomu PCT o 50 proc. Jest to najdokładniejszy wskaźnik powodzenia terapii antybiotykowej.

Przeczytaj również:

Granulocyty – co to? Rodzaje, funkcje, normy we krwi

PCT a CRP i OB – diagnostyka infekcji bakteryjnej

Jeszcze kilkanaście lat temu najważniejszym markerem stanu zapalnego był odczyn Biernackiego, czyli OB. Badanie to polegało na ocenie szybkości opadania krwinek czerwonych w określonej jednostce czasu. Podwyższone OB świadczyło o stanach zapalnych, infekcjach, urazach. Ale na wynik badania wpływ miały także inne czynniki: ciąża, wysiłek fizyczny, stan nawodnienia organizmu, gorączka.

CRP i prokalcytonina są mniej podatne na wpływy tych czynników, ponadto jest to czułe, specyficzne i nowoczesne badania. Oznaczenie CRP (białko C-reaktywne) i prokalcytoniny wykonywane jest w zautomatyzowanym systemie, co gwarantuje dokładność badania. Z tego powodu OB jest coraz rzadziej wykonywanym badaniem.

Prokalcytonina jest lepszym markerem sepsy niż CRP. Wykazuje szybszy i większy wzrost niż CRP, zatem jest dokładniejszym markerem rozsianych infekcji bakteryjnych.

PCT – najczęściej zadawane pytania 

1. Czy wynik PCT może być „fałszywie niski”?

Tak – choć niski poziom PCT może sugerować, że zakażenie bakteryjne jest mało prawdopodobne, to nie wyklucza go całkowicie.

• W bardzo wczesnej fazie infekcji PCT może się jeszcze nie podnieść (czasem dopiero po kilku godzinach).

• Niektóre zakażenia bakteryjne (np. wywołane przez atypowe drobnoustroje jak Mycoplasma pneumoniae czy Chlamydophila pneumoniae) mogą powodować tylko niewielki wzrost PCT.

• U pacjentów ciężko chorych, w stanie wstrząsu lub z zaburzeniami perfuzji, wynik niskiej PCT nie powinien być powodem do odwlekania terapii – decyzja powinna być oparta na obrazie klinicznym.

2. Czy PCT można używać jako jedynego kryterium rozpoczęcia lub zaprzestania antybiotykoterapii?

Nie. PCT jest bardzo przydatnym wskaźnikiem wspomagającym, ale nie zastępuje badania lekarskiego, historii choroby i innych badań.

• Rozpoczynanie antybiotykoterapii tylko na podstawie wysokiego PCT (bez uwzględnienia objawów klinicznych) jest niezalecane.

• Podobnie – decyzję o zakończeniu terapii antybiotykowej można ułatwić spadającym PCT, ale nigdy nie należy opierać się wyłącznie na tym.

3. Jak często należy powtórzyć badanie PCT, jeśli było podwyższone?

Częstość powtórzeń zależy od sytuacji klinicznej – w przypadku ciężkich zakażeń lub sepsy, badanie PCT może być powtarzane co 24 – 48 godzin, aby obserwować trend spadku. W praktyce przy lekkich infekcjach, gdy lekarz rozważa zakończenie antybiotyku, PCT może być powtórzone w odstępie 1 – 2 dni.

4. Czy istnieją stany, w których PCT może być podwyższone mimo braku zakażenia bakteryjnego?

Tak – PCT może wzrosnąć wskutek niezakaźnych przyczyn. Najczęstsze z nich:

• ciężka operacja, uraz, rozległe oparzenia, wstrząs kardiogenny – tkanki reagują stymulacją cytokin prozapalnych;

• niewydolność wielonarządowa lub znacząca niewydolność nerek;

• niektóre nowotwory, zwłaszcza rdzeniasty rak tarczycy lub nowotwory neuroendokrynne. Dlatego zawsze trzeba analizować wynik w kontekście klinicznym i wykluczyć inne źródła wzrostu PCT.

5. Czy niski wynik PCT zawsze oznacza, że można zrezygnować z antybiotyków?

Nie zawsze. Niski wynik (np. < 0,1-0,25 ng/ml) zazwyczaj mówi o niskim prawdopodobieństwie zakażenia bakteryjnego, zwłaszcza w lekkim przebiegu infekcji.
Jednakże:

• Jeśli pacjent jest ciężko chory, w wstrząsie, z objawami sepsy – decyzja o antybiotyku nie powinna być odkładana tylko dlatego, że PCT jest niskie.

• Jeżeli infekcja jest bardzo wczesna, należy powtórzyć PCT lub obserwować klinicznie.

6. Czy badanie PCT wymaga specjalnego przygotowania?

Z reguły nie ma potrzeby stosowania szczególnych przygotowań (jak np. na czczo), ponieważ PCT nie jest silnie uzależnione od przyjmowania pokarmu. Niektóre laboratoria mogą podawać swoje własne instrukcje – zawsze warto sprawdzić informacje dostarczone przez laboratorium wykonujące badanie.

7. Czy wynik PCT może być różny u noworodków i dzieci?

Tak – u noworodków występuje fizjologiczny wzrost PCT w pierwszych godzinach życia, dlatego interpretacja u tej grupy wiekowej wymaga odrębnych norm. W pediatrii progi i algorytmy często różnią się od dorosłych, dlatego u dzieci zawsze warto konsultować wyniki z pediatrą lub neonatologiem.

współpraca: redakcja Wylecz.to