Podwyższona kreatynina – co oznacza?

Czym jest kreatynina i kiedy bada się kreatyninę?

Kreatynina stanowi produkt metabolizmu mięśni (a konkretniej kreatyny zawartej w tkance mięśniowej). Krążąc we krwi, przechodzi przez filtrację kłębuszkową, a następnie jest wydalana z moczem. Wzrost wydzielania tej substancji przez nerki (wysoka kreatynina) może świadczyć o procesie chorobowym, co należy jak najszybciej sprawdzić, a następnie wdrożyć odpowiednie leczenie.

Kreatynina jest organicznym związkiem azotowym powszechnie występującym w organizmie ludzkim. Stanowi produkt przemian mięśniowych i jest wydalana przez nerki. Zatem jej poziom zależny jest od masy mięśniowej oraz zdolności wydzielniczych nerek.

Dokładniej rzecz ujmując, kreatynina w mięśniach powstaje na drodze przemiany kreatyny (dochodzi do jej degradacji), która w mięśniu spełnia funkcję nośnika energii – dochodzi do jej ufosforylowania i stworzenia w niej wiązania wysokoenergetycznego (zapas wykorzystywany w okresach pracy mięśnia). Średnio podaje się, że przemianie kreatyny do kreatyniny w ciągu doby ulega ok. 1–2%.

Przeczytaj również:

Kolor moczu – jaka barwa moczu oznacza chorobę?

Wskazania do wykonania oznaczenia kreatyniny

Wskazane jest oznaczenie kreatyniny w surowicy krwi u osób, które mają skierowanie na badanie obrazowe nerek z kontrastem. Ważne jest, aby przed badaniem określić, czy funkcje nerek są poprawne, aby uniknąć niepożądanych efektów po podaniu środka kontrastującego.

Badanie stężenia kreatyniny zaleca się u osób, u których należy monitorować pracę nerek, szczególnie obciążonych schorzeniami występującymi w tym narządzie.

Przeczytaj również:

Zespół nefrytyczny – przyczyny, objawy, leczenie

Wysoka kreatynina – jakie objawy powinny nas zaniepokoić?

Stężenie kreatyniny oznacza się podczas ogólnych badań profilaktycznych lub wówczas, gdy pacjent zgłasza pewne objawy mogące wskazywać na podwyższone stężenie kreatyniny.

Objawy podwyższonej kreatyniny:

• pienienie się moczu;
• ciemna barwa moczu;
• krew w moczu;
• skąpomocz;
• białkomocz;
• obrzęki (na twarzy, kostkach, nadgarstkach, kolanach);
• bóle w dole pleców;
• nadciśnienie krwi.

Powyższe objawy wysokiej kreatyniny są wskazaniem do konsultacji z lekarzem.

Przeczytaj też: Co oznacza wysoki poziom hemoglobiny?

Za niska lub za wysoka kreatynina – jaka jest norma kreatyniny?

Stężenie kreatyniny we krwi w dużej mierze zależy od: masy mięśniowej, wieku, płci oraz diety. Podczas jej obliczania konieczne jest skorygowanie wyniku w powiązaniu o powierzchnię ciała pacjenta.

Jakie są zatem normy kreatyniny? Określa się, że wartości prawidłowe stężenia kreatyniny są w przedziale 53–115 µmol/l (0,6–1,3 mg/dl).

W przypadku wysokiej kreatyniny, zaleca się kontrolować klirens kreatyniny, a także obliczanie GFR (współczynnik przesączania kłębuszkowego). U osób z dużą masą mięśniową (bez procesu chorobowego toczącego się w obrębie nerek – z prawidłowym przesączaniem kłębuszkowym) jest możliwe zarejestrowanie podwyższonej kreatyniny, natomiast przekroczenie górnej granicy się nie zdarza. Poziom kreatyniny zależny jest również od diety. U osób spożywających duże ilości potraw mięsnych można zaobserwować wysoką kreatyninę.

Przeczytaj również:

Guz nerki – przyczyny, objawy, leczenie guza na nerce

Co oznacza podwyższona kreatynina?

Wysokie stężenie kreatyniny może wskazywać na chorobę nerek i na nieprawidłowości wydzielnicze nerek.

Wyższe stężenie kreatyniny może wystąpić:

• przy prawidłowej funkcji nerek i wskazuje na:
  • akromegalię,
  • odwodnienie.
• przy ostrej niewydolności nerek:
  • przyczyna przednerkowa (głównie wstrząs hipowolemiczny, septyczny, anafilaktyczny, kardiogenny);
  • przyczyna nerkowa (zatrucia toksyczne lekami, lub ich alergiczne działanie, środki cieniujące, mioliza, szpiczak, metale ciężkie, hemoliza, rzucawka ciężarnych, posocznica, choroby układowe, a także szybko postępujące kłębuszkowe zapalenie nerek);
  • przyczyna pozanerkowa (w mechanizmie zatrzymania moczu, a także przy stosowaniu narkotyków).
• podczas przewlekłej niewydolności nerek (kłębuszkowe zapalenie nerek, śródmiąższowe zapalenie nerek, nadciśnienie tętnicze, nerka w przebiegu szpiczaka, nefropatia cukrzycowa, choroby tkanki łącznej.

Przeczytaj również:

Złogi w nerkach – przyczyna kolki nerkowej

Co oznacza obniżona kreatynina?

Kreatynina poniżej normy występuje:

• w ciąży;
• przy zanikach mięśniowych;
• podczas głodówki;
• przy stosowaniu leków glikokortykosteroidowych.

Przeczytaj również:

Zanik mięśni (atrofia mięśni) – przyczyny, objawy, leczenie

Kiedy może dojść do zafałszowania wyniku stężenia kreatyniny?

Do zafałszowania wyniku poziomu kreatyniny może dojść w przypadku hemolizowanych próbek albo u noworodków przy dużym stężeniu hemoglobiny w krwi płodowej.

Wysoki poziom bilirubiny powyżej 90µmol/l (5,3mg/dl) może powodować znaczny spadek kreatyninemii we krwi przy oznaczeniu metodą Jaffego. Aby tego uniknąć można zastosować metody enzymatyczne.

Przy stwierdzeniu podwyższonej kreatyniny w surowicy krwi należy pozostać pod kontrolą nefrologa.

Najnowsze badania i wytyczne dotyczące podwyższonej kreatyniny (2024–2025)

Standaryzacja pomiarów kreatyniny i eGFR w Europie

W ostatnich latach wprowadzono istotne zmiany w sposobie interpretacji i raportowania wyników badań laboratoryjnych dotyczących nerek. Zgodnie z najnowszymi europejskimi rekomendacjami (KDIGO 2024 oraz European Kidney Function Consortium – EKFC), laboratoria powinny stosować zharmonizowane metody oznaczania kreatyniny oraz międzynarodowe materiały odniesienia (IDMS).

Dodatkowo – zamiast klasycznego równania CKD-EPI – w populacji europejskiej zaleca się korzystanie z równania EKFC, które dokładniej odzwierciedla różnice w składzie ciała i masie mięśniowej wśród mieszkańców Europy.

W praktyce oznacza to, że oprócz podania stężenia kreatyniny, laboratoria coraz częściej automatycznie raportują także wskaźnik eGFR (szacowany współczynnik filtracji kłębuszkowej) obliczony z uwzględnieniem płci i wieku pacjenta.

Przeczytaj również:

Agenezja nerki – czym jest? Przyczyny, leczenie, rokowania

Cystatyna C i nowe wskaźniki filtracji

Samo oznaczenie kreatyniny nie zawsze wystarcza do rzetelnej oceny funkcji nerek – zwłaszcza u osób starszych, z małą masą mięśniową lub po dużych spadkach wagi. Dlatego rośnie znaczenie cystatyny C, białka produkowanego w stałym tempie przez wszystkie komórki organizmu.

W niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy decyzja kliniczna zależy od precyzyjnego wyniku (np. dobór dawki leku nefrotoksycznego), lekarz może zlecić bezpośredni pomiar GFR (mGFR) z użyciem substancji takich jak iohexol – to tzw. złoty standard oceny funkcji nerek.

Przeczytaj również:

Przeszczep nerki – wskazania, przeciwwskazania, powikłania

Nowe biomarkery funkcji i uszkodzenia nerek

Współczesna diagnostyka coraz częściej sięga po nowoczesne markery biochemiczne, które pozwalają szybciej i dokładniej wykryć uszkodzenie nerek – zanim jeszcze wzrośnie poziom kreatyniny.

Do najważniejszych należą:

• NGAL (neutrophil gelatinase-associated lipocalin) – wzrasta już w ciągu kilku godzin po uszkodzeniu kanalików nerkowych, dlatego bywa określany jako „wczesny alarm” w przypadku ostrego uszkodzenia nerek (AKI).

• Cystatyna C – stabilny marker, coraz częściej używany obok kreatyniny do wyliczenia eGFR.

• DKK3 (Dickkopf-3) – pojawia się w moczu w początkowych etapach włóknienia nerek i może pomóc wykryć uszkodzenie, zanim rozwinie się przewlekła choroba nerek.

• suPAR (soluble urokinase receptor) – marker ogólnoustrojowego stanu zapalnego, powiązany z ryzykiem progresji niewydolności nerek.

• FGF-23 i Klotho – biomarkery zaburzeń gospodarki fosforanowo-wapniowej, istotne w przewlekłej chorobie nerek.

• miRNA i CHI3L1 – badane pod kątem wykrywania mikroskopowych zmian w nerkach, zanim dojdzie do ich klinicznego uszkodzenia.

Choć większość tych markerów nie jest jeszcze dostępna rutynowo w laboratoriach, trwają prace nad ich szerszym wdrożeniem w Europie.

Przeczytaj również:

Agenezja nerki – czym jest? Przyczyny, leczenie, rokowania

Podwyższona kreatynina – co oznacza w praktyce?

Wzrost poziomu kreatyniny zawsze wymaga interpretacji w kontekście klinicznym. U części osób (np.: po intensywnym treningu, przy diecie bogatej w białko czy odwodnieniu) może mieć charakter przejściowy. Jednak utrzymujący się – nawet niewielki – wzrost kreatyniny, może świadczyć o początkowym etapie przewlekłej choroby nerek (PChN).

Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne (ESC) i KDIGO rekomenduje, aby ocenę nerek włączyć do rutynowej profilaktyki sercowo-naczyniowej, szczególnie u osób po 50. roku życia, z nadciśnieniem, cukrzycą lub otyłością.

Przeczytaj również:

Cukrzyca typu 1 – na czym polega? Czym się różni się od cukrzycy typu 2? Czy jest uleczalna

Co robić przy podwyższonej kreatyninie?

1. Powtórz badanie. Jednorazowy wynik nie zawsze oznacza chorobę. Warto wykonać badanie ponownie po kilku dniach, w identycznych warunkach (na czczo, po nawodnieniu).

2. Sprawdź, czy laboratorium podało eGFR. Jeśli nie, poproś o jego obliczenie.

3. Zgłoś się do lekarza rodzinnego lub nefrologa. Specjalista może zlecić dodatkowe badania: cystatynę C, badanie moczu, albuminurię, USG nerek, a w razie potrzeby – pomiar mGFR.

4. Dbaj o nawodnienie i ogranicz białko zwierzęce w diecie, dopóki nie zostanie ustalona przyczyna.

5. Monitoruj regularnie wyniki, jeśli przyjmujesz leki obciążające nerki (np. NLPZ, niektóre antybiotyki, leki przeciwnadciśnieniowe).

Nowoczesne podejście do diagnostyki nerek nie opiera się już wyłącznie na jednym badaniu kreatyniny. Regularne badania, właściwa interpretacja wyników oraz szybka reakcja na zmiany poziomu kreatyniny to klucz do zachowania zdrowia nerek i serca.