Prawidłowy kolor moczu jest barwy słomkowej. Nieprawidłowy może oznaczać chorobę. Może także być reakcją na przyjmowane leki. Najczęściej jednak mocz zmienia barwę pod wpływem diety. Mocz może przybrać kolor pomarańczowy, czerwony, brunatny, a nawet ciemnoniebieski. Spośród możliwych chorób, najczęściej nieprawidłowy kolor moczu wskazuje na choroby nerek.
Fotolia
Jaki jest prawidłowy kolor moczu?
Mocz to płyn o charakterystycznym kolorze oraz zapachu. Głównym jego składnikiem jest woda, pozostałe elementy to produkty przemiany materii szkodliwe dla organizmu. Zupełnie niewielką ilość stanowią sole mineralne oraz barwniki żółciowe (to one odpowiedzialne są za kolor, zapach i smak). Fizjologia mówi o słomkowej barwie moczu, w rzeczywistości może być jasnożółty lub ciemnożółty, a pomarańczowy kolor moczu może przybierać mocz poranny. Taki kolor nie oznacza choroby. Kiedy więc powinniśmy się niepokoić zmianą barwy?
Fizjologia mówi o słomkowej barwie moczu, w rzeczywistości może ona być jasnożółta, a nawet ciemnożółta i nie oznacza choroby. Kiedy więc powinniśmy się niepokoić zmianą barwy?
Jeśli zostanie zauważona zmiana koloru moczu, nie należy od razu wpadać w panikę. Najczęstszą przyczyną są produkty spożywcze zawierające barwniki, a także warzywa lub owoce, które posiadają substancje naturalne barwiące mocz. Kolejnym czynnikiem są przyjmowane leki.
Warto więc przed wizytą u lekarza zaobserwować jak zmienia się barwa, konsystencja izapach moczu.
Jak długo trwa zmiana barwy moczu?
Czy każdego dnia intensywność zabarwienia moczu jest jednakowa?
Czy zmienił się zapach moczu (nieprzyjemny, dziwny)?
Czy mocz oddawany jest częściej lub rzadziej, czy występuje parcie na mocz, szczypanie, pieczenie w cewce moczowej i ból pęcherza wyczuwalny w okolicy nadłonowej?
Ile płynów zostało spożytych w ciągu doby, jak wyglądały nasze ostatnie posiłki, jakie leki były przyjmowane.
Choroby nerek – najczęstsze przyczyny zmiany koloru moczu
Może się zdarzyć tak, że jako pierwsza zostanie zauważona zmiana zabarwienia skóry, twardówek (białek) oczu lub błon śluzowych, a dopiero później zmiana barwy moczu lub kału. Nie należy bagatelizować tego stanu, gdyż mogą być to objawy żółtaczki. Skóra chorego z żółtaczką hemolityczną przyjmuje odcień blado-żółty, mocz jest bardzo jasny, odbarwiony, a stolec ma ciemne zabarwienie. Jeśli zażółconym powłokom skórnym towarzyszy ciemny mocz i bardzo jasny kał – sugeruje to żółtaczkę pozawątrobową (mechaniczną). Chorzy skarżą się na uporczywy świąd skóry, nasilający się w warunkach komfortu cieplnego (po położeniu się do łóżka). Żółtaczce wątrobowej towarzyszy prawidłowa barwa moczu.
Najczęstsze choroby i dolegliwości oraz inne przyczyny wywołujące zmianę barwy moczu:
skazy krwotoczne,
choroby nerek – zmiany zapalne oraz zwyrodnieniowe kłębuszków nerkowych – (ostre i przewlekłe zapalenie kłębuszków nerkowych) zapalenia naczyń nerkowych (angiopatie) oraz zapalenia tkanki śródmiąższowej, zmiany nowotworowe – rak nerki, rak prostaty oraz urazy nerek,
ostre zapalenie pęcherza moczowego i rak pęcherza moczowego,
kamica układu moczowego,
domieszka krwi miesiączkowej,
gorączka (w tym przypadku może pojawiać się także białko w moczu),
intensywny wysiłek fizyczny,
wirusowe zapalenia wątroby, marskość wątroby oraz rak,
Jasny mocz (jasnożółty, przezroczysty) zwykle nie jest oznaką choroby. Bardzo jasna barwa moczu świadczy jedynie dużej ilości przyjmowanych płynów, co w konsekwencji powoduje rozcieńczenie moczu i jego jasny kolor. Jest to zatem sytuacja fizjologiczna.
Jeśli natomiast zmianie barwy moczu towarzyszy jego częste oddawanie (poliuria) oraz polidypsja (zwiększone pragnienie), mogą być to objawy moczówki prostej – choroby, w której upośledzone jest zagęszczanie moczu. Sytuacja ta wymaga leczenia endokrynologicznego. Objawem chorobowym może być także nykturia – jest to wzmożone oddawanie moczu w nocy. Kolor może być wówczas także zmieniony.
Przyczyną częstego oddawania moczu jest cukrzyca. W wyniku zaburzeń gospodarki węglowodanowej i hiperglikemii (podwyższonego poziomu glukozy we krwi) dochodzi do polidypsji i poliurii – co w konsekwencji prowadzi do wydalania dużej ilości jasnożółtego, rozcieńczonego moczu. Jeśli sytuacji tej towarzyszy niewytłumaczalny spadek masy ciała u dziecka, w pierwszej kolejności należy przeprowadzić diagnostykę w kierunku cukrzycy typu 1. W badaniach obecny jest cukier w moczu.
Mocz ciemnożółty, bursztynowy – w wyniku małej ilości spożywanych płynów dochodzi do odwodnienia organizmu i oszczędzania wody. W związku z tym nerki resorbują wodę do krwiobiegu, a mocz staje się bardzo zagęszczony, przyjmując barwę ciemnożółtą.
Mocz pomarańczowy – spowodowany stosowaniem środków przeczyszczających, witamin z grupy B, lub karotenu.
Mocz czerwony, mocz różowy, mocz brunatny – często ma związek z dietą. Czerwony kolor moczu czy fioletowy mocz można zauważyć po buraczkach, jeżynach, jagodach, słodyczach, rabarbarze. Mocz o dziwnym kolorze może pojawić się po barwnikach zawartych w żywności. Mocz po lekach także może zmienić kolor. Warto tu wymienić takie preparaty jak: ryfampicyna, fenytoina, azatiopryna, deferoksamina.
Nie należy zapominać o uszkodzeniach mechanicznych układu moczowego, (np. uszkodzenie moczowodu złogiem, w przebiegu kamicy nerkowej), zapaleniu pęcherza moczowego, chorób zapalnych nerek – zakażenie bakterią z grupy Serratia, guz Willmsa, rak nerki, rak prostaty). Choroby te mogą prowadzić do krwinkomoczu (kiedy ilość erytrocytów w moczu, w polu widzenia oglądanym pod powiększeniem 400-krotnym nie przekracza 5) lub krwiomoczu (kiedy ilość krwi w 1 l moczu wynosi 0,5 ml i powoduje zmianę barwy moczu widoczną gołym okiem). Najczęstszą przyczyną krwi w moczu są stany zapalnie układu moczowego, np. ostre zapalenie pęcherza moczowego.
Wydalanie hemoglobiny, mioglobiny – ich obecność świadczyć może o poważnej chorobie. Jej obecność można poznać po tym, że mocz jest brązowy.
Hemoglobinuria – to wydalanie hemoglobiny z moczem. Fizjologicznie hemoglobina to nośnik tlenu w erytrocycie. Po jego rozpadzie we krwi pojawia się śladowa ilość wolnej hemoglobiny. Jeśli dojdzie do masywnego rozpadu erytrocytów (np. w niedokrwistości hemolitycznej), ilość wolnej hemoglobiny wzrośnie w sposób znaczący, a po przekroczeniu stężenia 140 mg/ml zacznie się pojawiać w moczu.
Mioglobinuria – to wydalanie mioglobiny z moczem, do którego dochodzi w przebiegu rabdomiolizy (uszkodzenie mięśni poprzecznie prążkowanych).
Mocz mlecznobiały, mętny – jest typowy dla ropnych zakażeń układu moczowego. Wykonanie posiewu moczu pozwoli na zidentyfikowanie czynnika etiologicznego zakażenia (najczęściej bakterii E. Coli, Proteus). Białawy kolor moczu oznacza obecność ropy w moczu. Dodatkowo najczęściej znajduje się w nim śluz lub pasma śluzu. Często się pieni. Bywa, że wówczas mocz śmierdzi, jego zapach jest nieprzyjemny ze względy na powstające produkty przemiany bakterii. Obecne mogą być także leukocyty w moczu.
Inną przyczyną białego moczu może być chyluria – zwiększone wydalanie chłonki z moczem, jednak zdarza się rzadko. Związana jest z wadą rozwojową układu limfatycznego lub niedrożnością układu chłonnego spowodowaną rozrostem nowotworu lub zamknięciem układu przez pasożyty (owsiki).
Zielony mocz i niebieski – dlaczego się pojawia?
Zielononiebieskimocz – najczęściej występuje. Po kontakcie metabolitów obecnych w moczu z powietrzem, dochodzi do utlenienia tych substancji i zmiany barwy moczu na niebieskozielony. Głównymi sprawcami są: witamina B2 i amitryptilina. Taki sam efekt daje zwiększone stężenie bilirubiny lub zakażenie pałeczką ropy błękitnej – Pseudomonas Aeruginosa. Zielony kolor moczu może być efektem bilirubiny w moczu – wykładnika zapalenia wątroby, marskości wątroby, nowotworu.
Rzadkim genetycznym czynnikiem jest rodzinna hiperkalcemia. Dzieci obarczone tą chorobą oddają niebieski mocz od chwili narodzin.
Czarny mocz – takie zabarwienie zapewnia melanina, która pojawić się jeżeli w organizmie rozrasta się nowotwór ją produkujący (melanoma, melanoblastoma). Jest to też efekt nadmiernej suplementacji żelaza.
Dobrze zebrany wywiad pozwoli lekarzowi na wykluczenie wielu potencjalnych przyczyn a tym samym badań, które nie dadzą odpowiedzi na pytanie o przyczynę zmiany barwy moczu. Wśród badań podstawowych, które powinny być przeprowadzonych są:
badanie ogólne moczu – pozwala ocenić cechy fizyczne – pH, barwę, zmętnienie, zapach, gęstość, oraz cechy chemiczne – stężenie białka, barwników żółciowych, glukozy, ciał ketonowych, hemoglobiny, lipidów;
badanie krwi – umożliwi ocenę funkcjonowania narządów wewnętrznych;
badanie obrazowe – USG układu moczowego.
Nie ma jednego sposobu leczenia zmiany barwy moczu. Jest ona jedynie objawem choroby, którą należy zdiagnozować. Jeśli u podstaw objawu leżą błędy dietetyczne lub leki – należy je wyeliminować lub zastąpić innymi. Inne przyczyny wymagają interwencji internistycznej, a nie rzadko chirurgicznej.
Aby wynik badania moczu był wiarygodny, niezwykle ważne jest prawidłowe pobranie próbki.
Błędy na tym etapie mogą prowadzić do fałszywych wyników, np. obecności bakterii, leukocytów czy białka, które w rzeczywistości nie pochodzą z układu moczowego.
Krok po kroku
Przygotuj czysty, jałowy pojemnik – najlepiej kupiony w aptece lub odebrany w laboratorium. Nie należy używać słoików ani pojemników domowych, nawet po dokładnym umyciu.
Umyj dokładnie okolice ujścia cewki moczowej – ciepłą wodą z delikatnym mydłem, następnie osusz jednorazowym ręcznikiem. U kobiet zaleca się mycie w kierunku od przodu do tyłu, aby uniknąć przeniesienia bakterii z odbytu.
Pobierz próbkę tzw. środkowego strumienia moczu:
oddaj pierwsze kilka mililitrów moczu do toalety,
następnie, bez przerywania strumienia, napełnij pojemnik do około ⅓ jego objętości,
końcówkę strumienia oddaj ponownie do toalety.
Dzięki temu do próbki trafia mocz z pęcherza, a nie z cewki, co minimalizuje ryzyko zanieczyszczenia.
Zamknij szczelnie pojemnik i opisz go (imię, nazwisko, data, godzina pobrania).
Dostarcz próbkę do laboratorium w ciągu 1–2 godzin – jeśli nie jest to możliwe, przechowuj ją w lodówce (2–8 °C), maksymalnie do 4 godzin.
Badanie najlepiej wykonywać z pierwszego porannego moczu, ponieważ jest najbardziej zagęszczony i zawiera największe stężenie składników diagnostycznych.
Dodatkowe wskazówki
Unikaj pobierania próbki podczas miesiączki (u kobiet) – jeśli to konieczne, należy poinformować laboratorium.
Nie wykonuj badania tuż po intensywnym wysiłku, gorącej kąpieli lub spożyciu dużych ilości buraków, witaminy C czy suplementów z beta-karotenem – mogą one wpłynąć na barwę i skład moczu.
Jeśli lekarz zlecił posiew moczu, obowiązują jeszcze bardziej rygorystyczne zasady higieniczne (czasem z użyciem specjalnych zestawów).
Dlaczego to takie ważne?
Według European Urinalysis Guidelines (EFLM, 2023) aż 30–40 % błędnych interpretacji wynika z nieprawidłowego pobrania próbki. Również National Health Service (NHS, UK) podkreśla, że dokładne przestrzeganie procedury pobierania moczu jest kluczowe dla wiarygodnej diagnozy infekcji dróg moczowych, cukrzycy, chorób nerek czy odwodnienia.
1. Czy odmiana zielonkawo-niebieska moczu zawsze oznacza chorobę?
Nie – czasem zabarwienie może być związane z przyjmowaniem leków (np. metylenowa zieleń, fenytoina, barwniki żywieniowe) lub barwników spożywczych (np. niektóre barwniki spożywcze). W opublikowanym przeglądzie zwrócono uwagę, że rzadkie zabarwienia, takie jak niebieskie lub zielonkawe, mogą budzić niepokój, ale kluczowe jest uwzględnienie całego obrazu klinicznego.
2. Jak długo należy zaczekać z badaniem moczu po zmianie koloru?
Jeśli kolor zmienił się nagle i utrzymuje się przez kolejne próbki (np. przez kilka dni), warto wykonać badanie ogólne moczu i badanie osadu. Jeśli zmiana nastąpiła tylko raz, np. po posiłku, można obserwować kolejny mocz o poranku. W przypadku towarzyszących objawów (ból, pieczenie, gorączka) nie należy zwlekać i jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.
3. Czy zmiana koloru moczu może być wykorzystywana jako wczesne narzędzie diagnostyczne w raka dróg moczowych lub chorobach nerek?
Kolor moczu sam w sobie jest zbyt niejednoznaczny – ale jego analiza w laboratorium, w połączeniu z parametrami chemicznymi (białko, krew, azotyny, leukocyty) i osadem, może wspierać diagnostykę.
4. Czy „kolor moczu” może być biomarkerem schorzeń spoza układu moczowego?
To jest obszar intensywnych badań: już teraz podejmowane są projekty typu World Urine Project, które mają na celu wykorzystanie profilów moczu (barwa, skład chemiczny, markery molekularne) do detekcji wczesnych zmian chorobowych w całym organizmie. Ponadto analizowano wykorzystanie parametrów pasków testowych moczu w diagnostyce COVID-19 (metody uczenia maszynowego) – choć wyniki są w początkowej fazie, sugerujące możliwość rozszerzonego zastosowania analizy moczu poza klasyczne zakresy.
Beeturia (burakuria) – u niektórych osób już po spożyciu buraków mocz może mieć różowy lub czerwony odcień. Zjawisko to dotyczy około 10–14 % populacji i jest zwykle niegroźne.
Purple Urine Bag Syndrome (PUBS) – dotyczy osób z cewnikiem, gdzie mocz w worku może przybierać fioletowe zabarwienie w wyniku metabolizmu tryptofanu przez bakterie (indoksylu → indigo i indirubin). Zwykle zmiana ta sama w sobie nie jest groźna, ale może sygnalizować infekcję układu moczowego.
Alkaptonuria – rzadka choroba genetyczna, w której mocz – szczególnie po ekspozycji powietrza – ciemnieje (nawet „czarnieje”). Ujawnia się też odkładaniem barwników w tkankach (ochronoza). W Europie – w tym w krajach Europy Środkowej – lekiem stosowanym w terapii jest nityzynon, który hamuje produkcję kwasu homogentyzynowego.
Choluria (bilirubinuria) – obecność bilirubiny w moczu, skutkująca ciemnym, często „kolorem coli” zabarwieniem, co bywa charakterystyczne dla chorób wątroby i dróg żółciowych z cholestazą.
Kolor moczu a choroba – co na ten temat mówi nefrolog?
Zdaniem eksperta
Zbigniew Zbróg, nefrolog
Barwa moczu jest jednym ze składników oceny fizycznej moczu. Prawidłowy mocz jest przejrzysty, a jego barwa powinna być jasno bądź ciemno słomkowa. Odstępstwa od tego mogą świadczyć o patologii w obrębie układu moczowego, np. barwa biała występuje w ropomoczu, w przypadku nadmiaru fosforanów lub obecności chłonki w moczu.
Barwa czerwona lub różowa wskazuje na obecność hemoglobiny i będzie ona występowała w przypadku krwawień, porfirii, mioglobinurii, przyjmowania leków (np. metronidazol, fenacetyna), a także w przypadku pojawienia się w diecie buraków.
Niebieska lub zielonkawa barwa może być spowodowana zakażeniem pałeczki ropy błękitnej lub stosowaniu błękitu metylenowego.
Mocz może przyjmować barwę czarną, bądź brunatną i dzieje się tak w alkaptonurii, methemoglobinurii, jak również po stosowaniu leków takich jak metyldopa lub lewodopa.
współpraca: redakcja Wylecz.to
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści znajdziesz w Polityce Redakcyjnej Wylecz.to.
European Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine (EFLM): European Urinalysis Guideline 2023.
National Health Service (NHS UK): How to collect a urine sample.
Polskie Towarzystwo Diagnostyki Laboratoryjnej (PTDL): Zasady pobierania materiału do badań laboratoryjnych.
World Urine Project – inicjatywa badawcza wykorzystująca mocz jako nośnik wczesnych markerów chorobowych.
An Ensemble Machine Learning Approach for Screening Covid-19 based on Urine Parameters — przykład wykorzystania parametrów moczu w diagnostyce pozaukładowej.
