pH moczu – co oznacza zasadowy i kwaśny odczyn moczu?
23 października 2025
Justyna Mazur
Justyna Mazur
analityk medyczny
Badanie moczu dostarcza informacji na temat ogólnego stanu zdrowia oraz pomaga w diagnozowaniu chorób dróg moczowo-płciowych. Oprócz analizy składników, jak: glukoza, białko, bakterie czy leukocyty, określa się również pH moczu. Kwaśny odczyn (niskie pH) świadczy m.in. o kwasicy lub odwodnieniu. Wysokie i podwyższone pH moczu (odczyn zasadowy) jest niekiedy objawem przewlekłej niewydolność nerek czy hiperkaliemii.
Depositphotos
Badanie i pH moczu
Badanie ogólne moczu to jedno z najczęściej wykonywanych badań laboratoryjnych. Dostarcza ono informacji zarówno o ogólnym stanie zdrowia, jak i procesach chorobowych w obrębie dróg moczowo-płciowych. Jednym z obowiązkowo oznaczanych parametrów, które obejmuje analiza moczu, jest pH – odczyn moczu.
Badanie moczu polega na analizie składników biochemicznych, takich jak glukoza czy białko w moczu, oraz komórkowych – leukocytów, bakterii, nabłonków czy kryształów moczu. Zawsze określane jest także pH moczu, którego wartość ułatwia interpretację wyniku. pH to indeks określający kwasowość lub zasadowość moczu.
Współczesne wytyczne i prace badawcze opisują ścisły związek między zasadowym pH moczu a zakażeniami drobnoustrojami rozkładającymi mocznik (tzw. bakterie ureazododatnie). Takie bakterie (np. Proteus mirabilis, niektóre Klebsiella) podnoszą pH, co sprzyja wytrącaniu soli i może prowadzić do kamieni infekcyjnych (struwitowych). Najnowsze przeglądy potwierdzają kluczową rolę ureazy w tych zakażeniach i w powstawaniu kamieni, zwłaszcza u osób z cewnikiem lub nawracającymi ZUM.
pH moczu a kamica — aktualne europejskie wytyczne
Zbyt niskie pH (<5,5–6,0) zwiększa ryzyko kamieni z kwasu moczowego. Ich rozpuszczanie polega na alkalizacji moczu (najczęściej cytrynianem potasu), tak by utrzymywać pH >6,5, optymalnie około 7,0–7,2. W kamicy cystynowej dąży się do pH 7,5–8,0, bo rozpuszczalność cystyny rośnie wraz z pH. Z kolei zbyt wysokie pH może sprzyjać kamieniom fosforanowym (infekcyjnym). Zalecenia te pochodzą z najnowszych wydań i podsumowań EAU (European Association of Urology).
pH moczu równe 7 oznacza odczyn neutralny, powyżej 7 – wskazuje na odczyn zasadowy, poniżej 7 zaś – na odczyn kwaśny. U osób zdrowych mocz powinien być słabo kwaśny, czyli osiągać wartości około 6,5. Podobne wartości powinno osiągać pH moczu u dziecka. Jednak zakres fizjologicznych wartości pH moczu jest bardziej rozległy i wynosi 4,5–8,0. Dla pH moczu norma nie jest zatem jednoznacznie zdefiniowana.
Prawidłowe pH zależy od rozpuszczonych w moczu fizjologicznych składników. Kwasowy charakter moczu wynika przede wszystkim z wydalania kwasów organicznych i nieorganicznych usuwanych przez nerki. Zmiany pH moczu mogą zatem wynikać z chorób nerek, ale także z obecności infekcji czy zaburzeń hormonalnych.
Niskie pH moczu (kwaśne) – co to znaczy?
Silnie kwaśny odczyn, czyli pH moczu 5 lub poniżej tej wartości, świadczy najczęściej o zaburzeniach metabolicznych. Kwaśny mocz towarzyszy sytuacjom, takim jak:
kwasicametaboliczna i oddechowa, czyli ogólnoustrojowe zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej, wynikające m.in. z uszkodzenia nerek lub płuc, czyli organów kluczowych dla wydalania z organizmu toksyn i metabolitów;
pH moczu 7 lub większe świadczy o odczynie zasadowym moczu. Najczęściej alkalizacja moczu wynika z obecności w moczu bakterii, które rozkładają mocznik do amoniaku i zmieniają odczyn moczu.
Niekiedy wynik pH moczu 8 czy 9 nie świadczy o chorobie, a jedynie o niewłaściwym pobraniu próbki do badania lub zbyt długim oczekiwaniem pobranego materiału na analizę. Wtedy dochodzi do nadmiernego namnażania się bakterii i alkalizacji moczu.
Mocz do badania powinien być zatem pobrany rano i ze środkowego strumienia, a co najważniejsze – po starannym podmyciu okolic płciowych. Próbkę należy niezwłocznie oddać do laboratorium.
pH moczu zmienia się w ciągu doby: u części osób jest niższe rano i rośnie w ciągu dnia. Dlatego pojedynczy pomiar (zwłaszcza z porannej porcji) może nie oddawać pełnego obrazu i bywa powodem błędnej interpretacji ryzyka kamicy. W badaniach klinicznych podkreślano, że dobowe wahania pH trzeba brać pod uwagę przy planowaniu leczenia i ocenie skuteczności alkalizacji.
Jeśli jednak za pH moczu 8 odpowiada obecność infekcji dróg moczowo-płciowych, wtedy w badaniu ogólnym zauważalne są także inne zmiany, poza zasadowym odczynem moczu. W osadzie moczu są widoczne bakterie, leukocyty, liczne nabłonki oraz – niekiedy – białko.
Bywa że pojawia się także krew. Duża zawartość nabłonków i leukocytów może być przyczyną mętnego moczu. Często infekcji dróg moczowych i dużej zawartości białka może towarzyszyć pienienie moczu lub jego wysoki ciężar właściwy.
Inne przyczyny zasadowego pH moczu to: nadczynność przytarczyc pierwotna i wtórna, hiperkaliemia (czyli wysoki potas we krwi), przewlekła niewydolność nerek.
Do zwiększenia pH moczu powyżej 7 przyczynia się także zażywanie inhibitorów anhydrazy węglanowej w celu leczenia nadkwasoty żołądka. Inną przyczyną jest zasadowica metaboliczna i oddechowa, spowodowana m.in.: wymiotami, nasiloną diurezą czy niedotlenieniem tkanek. Zaburzenia pH moczu ustępują wraz z ustąpieniem przyczyny zmian w jego odczynie.
Jakie jest prawidłowe pH moczu – wypowiedź eksperta
Zdaniem eksperta
Zbigniew Zbróg, nefrolog
pH określa odczyn roztworu i zależy od rozpuszczonych w nim związków chemicznych. Z punktu widzenia chemii pH ściśle wiąże się ze stężeniem jonów wodorowych, które to odpowiedzialne są za zakwaszanie środowiska. W zależności od stężenia tych jonów środowisko dzielimy na: kwaśne, obojętne i zasadowe.
Zakres odczynu moczu może się wahać od 4,5 do 8,5, ale prawidłowy jego odczyn jest kwaśny i z reguły pH mieści się w granicach od 6,0 do 6,2. W praktyce klinicznej najczęściej występującą patologią jest alkalizacja moczu w przebiegu zakażeń bakteryjnych. Rzadziej spotyka się alkalizację wywołaną wadami cewkowymi w przypadku zaburzeń wchłaniania wodorowęglanów jonu HCO3 -. Należy pamiętać o tym, że alkalizacja moczu może wystąpić również w przypadku stosowania diety jarskiej.
Tak, ale tylko w pewnym zakresie. To, co jemy, ma bezpośredni wpływ na odczyn moczu – dieta bogata w warzywa, owoce i produkty roślinne powoduje, że pH staje się bardziej zasadowe. Z kolei nadmiar mięsa, serów twardych czy produktów przetworzonych obniża pH, czyniąc mocz bardziej kwaśnym.
U osób z kamicą lub dną moczanową sama dieta często nie wystarczy – lekarz może zalecić preparaty alkalizujące (np. cytrynian potasu), które pomagają utrzymać docelowe pH w granicach 6,5–7,2.
Czy zasadowy mocz oznacza infekcję?
Nie zawsze. Zasadowy odczyn może wynikać z diety bogatej w warzywa lub leków zobojętniających kwas żołądkowy. Jednak utrzymujące się pH powyżej 7,0, zwłaszcza przy objawach infekcji (pieczenie, częste oddawanie moczu, nieprzyjemny zapach), może sugerować zakażenie bakteriami „ureazododatnimi” (np. Proteus mirabilis). W takiej sytuacji potrzebne jest badanie ogólne i posiew moczu.
Co oznacza kwaśny mocz?
Kwaśny odczyn (pH poniżej 6,0) bywa fizjologiczny rano lub po zjedzeniu posiłków białkowych. Jeśli jednak utrzymuje się stale, może świadczyć o zwiększonym ryzyku kamieni z kwasu moczowego, odwodnieniu, gorączce lub cukrzycy.
U osób z kamicą moczanową lekarz może zalecić leczenie mające na celu „alkalizację moczu”, by pH wzrosło powyżej 6,5 – wtedy kamienie mają szansę się rozpuścić.
Jak często warto badać pH moczu?
W codziennej profilaktyce wystarczy badanie ogólne moczu raz w roku.
Osoby z kamicą, dną moczanową lub przewlekłymi infekcjami powinny kontrolować pH regularnie — nawet kilka razy w tygodniu, najlepiej o stałej porze dnia, by obserwować wahania. Do domowych pomiarów można używać pasków testowych lub aplikacji mobilnych z aparatem fotograficznym.
Czy leki wpływają na pH moczu?
Tak. Przykładowo:
Leki moczopędne (np. acetazolamid) mogą zwiększać pH (zasadowy mocz).
Antybiotyki (np. amoksycylina) mogą chwilowo zmieniać odczyn.
Suplementy żelaza i witamina C obniżają pH (czynią mocz bardziej kwaśnym).
Zawsze warto zgłosić lekarzowi, jakie leki przyjmujesz, jeśli planujesz badanie moczu.
Czy pojedynczy pomiar pH jest wiarygodny?
Nie do końca. pH moczu zmienia się w ciągu dnia — rano zwykle jest niższe, a po posiłkach rośnie. Dlatego w diagnostyce i leczeniu kamicy lekarze zalecają serie pomiarów lub dobowe zbiórki, które pokazują rzeczywiste wahania pH.
Jakie pH moczu jest prawidłowe?
U osób zdrowych pH moczu zwykle wynosi od 4,5 do 8,0, najczęściej około 6,0.
Wartości poza tym zakresem nie muszą oznaczać choroby, ale jeśli utrzymują się długo lub towarzyszą im objawy (ból, gorączka, zmiana zapachu moczu), konieczna jest konsultacja lekarska.
Czy picie wody zmienia pH moczu?
Tak, ale w ograniczonym stopniu. Picie większej ilości wody (szczególnie niskozmineralizowanej) może delikatnie podnieść pH moczu, zwłaszcza jeśli organizm był odwodniony.
Nie należy jednak „na siłę alkalizować” moczu dużą ilością wody z sodą – może to zaburzyć elektrolity i nie jest bezpieczne bez kontroli lekarskiej.
Czy pH moczu ma znaczenie w ciąży?
Tak. W ciąży zmiany hormonalne i ucisk macicy mogą zwiększać ryzyko infekcji dróg moczowych, a tym samym wpływać na pH moczu. Każdy nieprawidłowy wynik lub obecność bakterii w badaniu wymaga konsultacji z lekarzem prowadzącym — nawet bez objawów, ponieważ tzw. bezobjawowy bakteriomocz u ciężarnych wymaga leczenia zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników.
Czy pH moczu wpływa na zapach lub kolor?
Tak – przy moczu zasadowym (pH >7,0) często pojawia się nieprzyjemny zapach amoniaku, a przy moczu kwaśnym zapach jest ostrzejszy, „kwaśny”. Kolor sam w sobie zależy głównie od nawodnienia, ale długotrwałe zmiany barwy (ciemny, mętny, różowawy) wymagają diagnostyki.
Kiedy warto skonsultować wynik z lekarzem?
Jeśli pH moczu jest trwale poza normą (poniżej 5,5 lub powyżej 7,0) przez kilka dni lub towarzyszą temu objawy (ból przy oddawaniu moczu, gorączka, kamienie, nieprzyjemny zapach, zmiana barwy moczu), należy skonsultować się z lekarzem. Może to być objaw infekcji, kamicy, zaburzeń metabolicznych lub chorób nerek.
