Hematokryt – co oznacza niski i podwyższony wynik badania HCT?

Hematokryt – co to jest?

Hematokryt (HT, HCT) jest parametrem sprawdzanym w badaniu krwi, który mówi nam, jaki procent całej objętości krwi stanowią krwinki czerwone, tzw. erytrocyty. Hematokryt pozwala na określenie procentowego udziału erytrocytów do pozostałych elementów morfotycznych krwi, a więc płytek krwi i leukocytów.

Wartość HCT to stosunek objętości skoagulowanych erytrocytów do objętości całej krwi. Wartość ta najczęściej podawana jest w procentach.

Parametr ten jest niezwykle ważny w diagnozowaniu i monitorowaniu jednostek chorobowych, które mają wpływ na zmiany liczby krwinek czerwonych.

Jakie funkcje pełnią erytrocyty? W organizmie człowieka krwinki czerwone pełnią wiele bardzo ważnych funkcji, niezbędnych do prawidłowej pracy organizmu. Ich podstawowe zadanie to dostarczanie tlenu do wszystkich tkanek ustroju. Erytrocyty wytwarzane są w szpiku kostnym. Do zmian w ich ilości może dojść w wyniku zaburzenia pracy szpiku, które mają miejsce w przebiegu niektórych jednostek chorobowych.

Nieprawidłowe wyniki hematokrytu mogą świadczyć o toczącym się procesie chorobowym. Na wartość hematokrytu wpływa liczba erytrocytów – zarówno ich nadmiar (podwyższony hematokryt), jak i niedobór (niski hematokryt), a także ich rozmiar.

Przeczytaj również:

Norma GFR i eGFR – co to za wskaźnik, badanie i interpretacja wyników

Wskazania do badania HCT – kiedy oznacza się hematokryt?

Hematokryt jest oznaczany w ramach badania zwanego morfologią krwi. W zakres tego badania wchodzą dodatkowo takie parametry, jak: hemoglobina, liczba erytrocytów, a także wskaźniki erytrocytowe. Lekarz zleca badanie morfologii krwi, gdy pacjent zgłosi się z niepokojącymi objawami wskazującymi konieczność jego wykonania (np. w podejrzeniu niedokrwistości).

Morfologia krwi jest wskazana w celu potwierdzenia bądź wykluczenia anemii. Niedokrwistość objawia się w badaniach laboratoryjnych niskim poziomem czerwonych krwinek. Przyczyn takiego stanu może być niezwykle wiele. Do najczęstszych zalicza się: niedokrwistość z niedoboru żelaza, kwasu foliowego bądź z powodu chorób przewlekłych.

Wykonanie morfologii krwi (hematokrytu włącznie) będzie potrzebne do dalszej diagnostyk bądź monitorowania choroby. Badanie krwi może być wykonywane także w ramach profilaktyki. Należy pamiętać, że rutynowe badanie krwi pozwala na wcześniejsze wykrycie nieprawidłowości i możliwość szybkiego wdrożenia leczenia.

Stanem przeciwnym do niedokrwistości jest nadkrwistość(podwyższone erytrocyty). Jej objawy są mało charakterystyczne, więc możliwe do przeoczenia. Należą do nich m.in.: bóle i zawroty głowy, szumy w uszach, a także zaburzenia widzenia. Ich wystąpienie powinno skłonić do oznaczenia hematokrytu. Wśród głównych przyczyn nadkrwistości wymienia się: czerwienic prawdziwą, a także odwodnienie.

Należy przy tym pamiętać, że hematokryt ulega także zmianie, gdy następuje zmiana objętości krwinki czerwonej. Niski hematokryt to stan, w którym ich objętość spada, z hematokrytem wysokim mamy do czynienia, gdy objętość wzrasta.

Przeczytaj również:

Kreatynina – badanie, normy, interpretacja wyniku

Jak wykonuje się badanie hematokrytu?

Nie jest wymagane specjalne przygotowanie do badania HCT. Przed wykonaniem badania hematokrytu zaleca się jedynie, aby pacjent był na czczo na około 12 godzin przed pomiarem. Od pacjenta pobierana jest próbka krwi. Materiał pobierany jest zazwyczaj z żył najbardziej widocznych, najczęściej z żyły łokciowej. Otrzymana próbka przesyłana jest następnie do analizy. Czas oczekiwania na wynik wynosi zwykle jeden dzień.

W celu jak najlepszego przygotowania się do badania i ustalenia diagnozy, należy skonsultować z lekarzem stosowane leki oraz zdiagnozowane wcześniej choroby, które mogą mieć wpływ na wynik badania. W przypadku kobiet należy zgłosić lekarzowi ewentualną ciążę oraz miesiączkę. Za niski hematokryt w ciąży odpowiada fizjologiczne zwiększenie się objętości płynów ustrojowych.

Hematokryt – norma HCT u kobiet, mężczyzn i dzieci

Zakres wartości referencyjnych HCT różni się w zależności od płci.

• Za normę HCT u kobiet uznaje się: 37–47 proc.
• Zakres wartości prawidłowych dla mężczyzn to: 40–54 proc.
• Wartości te różnią się u dzieci w zależności od wieku:
  • noworodki: 48–69 proc.;
  • dzieci 6–12 lat: 35–35 proc.;
  • dziewczynki w wieku 13–18 lat: 36–46 proc.;
  • chłopcy w wieku 13–18 lat: 37–49 proc.

Należy pamiętać, że wartości te mogą różnić się w zależności od laboratorium, w którym wykonane zostało badanie hematokrytu. Przy każdym otrzymanym wyniku znajduje się podany dla danego laboratorium zakres referencyjny.

Otrzymane wartości hematokrytu lekarz zawsze analizuje w oparciu o uzyskane pozostałe składowe badania morfologii krwi: liczbę czerwonych krwinek, hemoglobinę i inne parametry.

Przeczytaj również:

Erytrocyty w moczu – co oznaczają czerwone krwinki w moczu?

Hematokryt – jak interpretować wyniki?

Jeśli otrzymany wynik znajduje się w granicach normy, świadczy to o prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Należy jednak zwrócić uwagę, czy wynik nie znajduje się w obrębie dolnej albo górnej granicy normy. Lekarz może wówczas zalecić badanie kontrolne za wskazany okres. Na wynik hematokrytu ma wpływ wiele czynników, które należy ze sobą odpowiednio powiązać i przeanalizować.

Co oznacza podwyższony hematokryt?

Jeśliotrzymany wynik HCT wskazuje na to, że hematokryt jest powyżej normy, może to świadczyć o:

• odwodnieniu organizmu, np. w przebiegu biegunek, wymiotów, nadmiernego pocenia się,
• czerwienicy prawdziwej – jest to nowotwór zwany mieloproliferacyjnym, w wyniku którego wzrasta liczba krwinek czerwonych, co skutkuje wysokim hematokrytem. Oprócz erytrocytów w chorobie tej obserwuje się również podwyższone trombocyty (płytki krwi) i leukocyty (krwinki białe);
• stanach niedotlenienia – organizm próbuje się bronić i wytwarza wówczas większą ilość czerwonych krwinek. Do niedotlenienia organizmu prowadzą między innymi choroby płuc, choroby serca.

Kiedy hematokryt jest za wysoki, można podejrzewać także chorobę nowotworową nerek. Niektóre nowotwory nerki produkują erytropoetynę – jest to hormon, który pobudza produkcję erytrocytów przez szpik kostny. Podwyższone HCT obserwuje się także w przewlekłym paleniu tytoniu.

Przeczytaj również:

MPV – co to za parametr morfologii krwi? Jak odczytać badanie krwi MPV?

Niski hematokryt – HCT obniżone

Hematokryt poniżej normy poza ciążą nie jest stanem fizjologicznym i może wskazywać na chorobę. Niskie HTC wiąże się z ryzykiem:

• niedokrwistości – to jedna z najczęstszych przyczyn spadku poziomu hematokrytu. Do przyczyn niedokrwistości należą między innymi:
  • niedobór żelaza, kwasu foliowego;
  • krwawienia z przewodu pokarmowego;
  • zaburzenia pracy szpiku kostnego;
  • choroby nerek, dochodzi wówczas do zaburzeń wydzielania hormonu erytropoetyny – jego funkcją jest pobudzanie szpiku kostnego do produkcji czerwonych krwinek;
  • niedokrwistości o podłożu immunologicznym;
  • niedokrwistości związane z nieprawidłową budową krwinek czerwonych, bądź hemoglobiny,
  • niedokrwistości związane z chorobami przewlekłymi, zakażeniami;
• stanie przewodnienia;
• krwotoku.

Jak wspomniano, niski hematokryt w ciąży nie powinien wzbudzać niepokoju.

Najnowsze informacje i badania

W ostatnich latach coraz więcej badań skupia się na związku poziomu hematokrytu z ryzykiem powikłań zakrzepowo-zatorowych oraz na tym, w jaki sposób leczenie chorób związanych z nadmierną liczbą czerwonych krwinek wpływa na jego kontrolę. Poniżej przedstawiamy kluczowe wnioski, które mogą być istotne dla pacjentów.

1. Hematokryt jako czynnik ryzyka zakrzepicy
Badania populacyjne wskazują, że wyższy hematokryt, czyli większy udział czerwonych krwinek w objętości krwi, może być związany ze zwiększonym ryzykiem tworzenia się zakrzepów żylnych (np. zatorów lub zakrzepicy żył głębokich). Jedno z badań wykazało, że u mężczyzn z wartością HCT w górnym 20 percentylu (≥ 46 %) ryzyko wystąpienia zakrzepicy żylnej było około 1,5-krotnie większe niż u mężczyzn z niższymi wartościami.
Choć mechanizm nie jest w pełni wyjaśniony, wysoki hematokryt zwiększa lepkość krwi oraz może upośledzać przepływ żyl­ny, co sprzyja powstawaniu skrzeplin.

Przeczytaj również:

Amylaza we krwi – co oznacza wysoka i niska w morfologii?

2. Czerwienica prawdziwa – kontrola hematokrytu istotna w terapii
W kontekście chorób hematologicznych, takich jak PV, zwraca się szczególną uwagę na utrzymanie hematokrytu na poziomie poniżej określonej granicy (często < 45 %). Nowe badanie z 2024 roku pokazało, że u pacjentów leczonych lekiem Ruxolitinib (inhibitor kinazy JAK) aż ok. 88 % osiągnęło kontrolę hematokrytu po 3 miesiącach terapii, a ok. 89 % – po 6 miesiącach. Co ważne: w tym badaniu stwierdzono bardzo niski odsetek zdarzeń zakrzepowych, co sugeruje, że skuteczna kontrola HCT może przekładać się na niższe ryzyko powikłań.
Ponadto, najnowszy przegląd z 2024 roku dotyczący PV potwierdza, że podstawowym celem terapii jest zapobieganie zakrzepicy, przy czym głównymi narzędziami pozostają upusty krwi (flebotomia) w połączeniu z aspiryną i terapią cytoredukcyjną.

3. Rola białych krwinek i innych parametrów hematologicznych
Coraz więcej danych sugeruje, że oprócz hematokrytu, także inne parametry krwi mają istotne znaczenie. Na przykład w badaniu przedstawionym w 2024 roku (analiza z badania REVEAL study) zaobserwowano, że u pacjentów z PV utrzymujące się wartości HCT powyżej 45% i jednocześnie podwyższone wartości liczby białych krwinek (> 11×10⁹/L) wiązały się ze statystycznie istotnie wyższym ryzykiem zakrzepicy. Wynik ten podkreśla, że nie należy skupiać się wyłącznie na hematokrycie – warto monitorować cały obraz morfologii krwi.

4. Leczenie i nowe leki w kontroli hematokrytu
Poza klasycznymi metodami (flebotomia, aspiryna, hydroksymocznik) trwają badania nad nowymi lekami. Przykładem jest lek Rusfertide (PTG-300) – w badaniu „REVIVE” pacjenci z PV otrzymujący ten lek utrzymywali hematokryt < 45 % i uniknęli upustów krwi w znacznej większości przypadków. To może być zapowiedź przyszłości terapii, gdzie kontrola HCT będzie łatwiejsza i bardziej precyzyjna.

5. Wnioski dla praktyki klinicznej i pacjenta

• Utrzymanie hematokrytu w granicach normy (lub określonego progu < 45 % w chorobach hematologicznych) wydaje się kluczowe dla zapobiegania powikłaniom zakrzepowym.

• Interpretując wynik HCT, warto zwrócić uwagę na ogólną morfologię i inne czynniki (np. liczbę białych krwinek, płytki, stan nawodnienia), a także na stan kliniczny pacjenta (np. choroby przewlekłe, czynniki ryzyka zakrzepicy).

• W przypadku znacznie podwyższonego HCT warto skonsultować się z hematologiem, szczególnie jeżeli istnieją objawy typowe dla PV lub innych schorzeń krwi.

• Nadzór i leczenie nowymi metodami (jak rusfertide) mogą w przyszłości zmieniać standardy – warto być na bieżąco z rekomendacjami.

Przeczytaj również:

Sód we krwi – co oznacza podwyższony i niski sód w wynikach morfologii?

Hematokryt – dodatkowe informacje 

• U sportowców wytrzymałościowych („maratończyków”, kolarzy) wartość hematokrytu może być fizjologicznie nieco wyższa niż u osób o małej aktywności fizycznej – organizm adaptuje się do zwiększonego zapotrzebowania na tlen poprzez nieznaczny wzrost erytrocytów.

• Wysoki hematokryt często wiąże się z odwodnieniem – podczas dużej utraty płynów (np. w upale, wysiłku) objętość osocza spada, co względnie zwiększa udział erytrocytów, więc wynik HCT może być zawyżony.

• W przeszłości (przed erą współczesnych analizatorów hematologicznych) pomiar hematokrytu wykonywano manualnie – odwirowując próbkę krwi w kapilarze i odczytując procent objętości erytrocytów.

• W niektórych badaniach wykazano, że u osób z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP) hematokryt może być podwyższony – jako adaptacja do przewlekłego niedotlenienia.

• Interesujący fakt: u podróżnych wysoko-ściowych na dużych wysokościach (np. powyżej 2500 m n.p.m.) obserwowano wzrost hematokrytu w odpowiedzi na mniejsze stężenie tlenu w powietrzu.

Hematokryt – najczęściej zadawane pytania

P1: Czy mogę mieć podwyższony hematokryt tylko dlatego, że jestem dobrze nawodniony/ odwodniony?
Tak, odwodnienie powoduje względny wzrost HCT (mniej osocza – większy procent erytrocytów). Dlatego przy wysokim wyniku warto upewnić się, że pacjent był odpowiednio nawodniony.

P2: Czy niski hematokryt zawsze oznacza niedokrwistość?
Nie zawsze. Choć najczęstszą przyczyną obniżonego HCT jest niedokrwistość, to mogą być także inne przyczyny, np. przewodnienie, choroby szpiku, przewlekłe choroby. Interpretacja powinna uwzględniać cały obraz morfologii oraz stan pacjenta.

P3: Czy w ciąży zawsze spada hematokryt i czy to jest niebezpieczne?
W ciąży rzeczywiście objętość osocza wzrasta bardziej niż masa erytrocytów, więc hematokryt może być obniżony i jest to zazwyczaj stan fizjologiczny. Warto jednak regularnie kontrolować morfologię, bo spadek poniżej określonych wartości może wymagać leczenia (np. suplementacji żelaza).

P4: Jak często trzeba kontrolować hematokryt, jeśli wcześniej miałam wynik poza normą?
To zależy od przyczyny odchylenia. Jeżeli był to wynik związany z odwodnieniem – wystarczy powtórzyć badanie po odpowiednim nawodnieniu. W przypadku chorób przewlekłych lub hematologicznych – lekarz może zalecić kontrolę co kilka miesięcy lub częściej.

P5: Czy mogę sam/a obniżyć HCT poprzez dietę lub nawodnienie?
Jeśli przyczyną podwyższonego HCT jest odwodnienie lub nadmierna masa erytrocytów spowodowana stylem życia (np. palenie tytoniu, duży wysiłek fizyczny, przebywanie na dużej wysokości) – poprawa nawodnienia, rzucenie palenia czy zmiana środowiska mogą pomóc. Jeśli jednak przyczyną jest choroba hematologiczna, sama dieta może nie wystarczyć, konieczna jest konsultacja lekarska.

współpraca: redakcja Wylecz.to