Anemia (niedokrwistość) - objawy, przyczyny i leczenie anemii

Objawy anemii

Co to jest anemia?

Objawy anemii wynikają ze zbyt małej ilości tlenu przenoszonego do komórek ciała. To, jak bardzo są one widoczne, zależy od przyczyny tego stanu i szybkości pojawienia. Gwałtowna utrata krwi, na przykład wskutek krwotoku, powoduje silne, wyraźne objawy. Natomiast anemia z powodu powolnej utraty niewielkiej ilości czerwonych krwinek, jak przy wrzodach żołądka, może mieć subtelny przebieg.

Najczęściej zauważane objawy to:

• zmęczenie i uczucie ogólnego osłabienia,
• bladość,
• szybkie i/lub nieregularne bicie serca,
• brak oddechu, wrażenie braku powietrza,
• ból w klatce piersiowej,
• zawroty głowy,
• problemy z koncentracją i kojarzeniem,
• bóle głowy.

Objawy są mało specyficzne dlatego początkowo, lekka anemia bywa niezauważona, często uznana za zwykłe przemęczenie. Jednak wraz z narastaniem niedoboru czerwonych krwinek, objawy stają się coraz poważniejsze. Anemia w zależności od postaci i przebiegu, może być odwracalnym i krótkotrwałym stanem lub długą chorobą, prowadzącą nawet do śmierci.

Najczęstszym bezpośrednim powodem anemii jest niski poziom żelaza w organizmie, mikroelementu niezbędnego do produkcji białka – hemoglobiny, która będąc w czerwonych krwinkach przenosi tlen. Niewielkie obniżenie poziomu hemoglobiny może zostać wykryte dopiero podczas rutynowych badań, na przykład u lekarza medycyny pracy lub przy oddawaniu krwi do banku krwiodawstwa. Jeśli przy okazji takich badań zostanie wykryte takie zaburzenie, należy się udać do odpowiedniego specjalisty.

Czytaj również: Niska hemoglobina – przyczyny

Jakie są przyczyny anemii?

Przyczyny i skutki anemii u dorosłych

Anemia pojawia się gdy brak jest wystarczającej ilości czerwonych krwinek. Taka sytuacja może się pojawić gdy:

• organizm nie wytwarza odpowiedniej ilości czerwonych krwinek,
• wskutek zranień, czerwone krwinki są tracone szybciej niż organizm jest wstanie je wytwarzać,
• organizm sam niszczy własne czerwone krwinki.

We krwi znajdują się trzy podstawowe grupy krwinek: leukocyty (białe krwinki) zwalczające zakażenia, trombocyty (płytki krwi) zamykające uszkodzenia i rany oraz erytrocyty (czerwone krwinki) przenoszące do wszystkich tkanek niezbędny do funkcjonowania tlen. Czerwone krwinki zawierają hemoglobinę – białko, które dzięki obecności w swoim łańcuchu atomów żelaza jest wstanie przyłączać tymczasowo cząsteczki tlenu. To hemoglobina nadaje krwinkom, a więc i całej krwi, charakterystyczną, czerwoną barwę.

Większość krwinek, w tym i erytrocyty, powstaje stale i bez przerwy w szpiku kostnym, specjalnej, dobrze chronionej tkance, wypełniającej większość dużych kości. Do produkcji czerwonych krwinek szpik potrzebuje żelaza, witaminy B₁₂, kwasu foliowego oraz energii.

Przeczytaj też: Co oznacza wysoki poziom hemoglobiny?

Jakie są rodzaje anemii?

W medycynie najbardziej rozpowszechniony jest podział anemii ze względu na przyczyny jej powstania:

• Anemia z niedoboru żelaza – mamy z nią do czynienia gdy zapasy żelaza w ciele są zbyt małe by wytworzyć odpowiednią ilość zdrowych krwinek. Wtedy powstaje ich mniej lub są wytwarzane jako mniejsze, wadliwe krwinki. Żelazo jest niezbędne do życia, więc organizm zawsze ma duże zapasy oraz bardzo oszczędnie nim zarządza. Większość ze zużytych krwinek jest odzyskiwana i wykorzystywana ponownie. By wytworzyła się tego typu anemia, braki w diecie muszą trwać długo lub utrata krwi na zewnątrz ciała musi być znaczna. Zdarzają się także wrodzone lub nabyte problemy z wchłanianiem żelaza z przewodu pokarmowego.
• Anemia z niedoboru witamin – kwas foliowy i witamina B₁₂ są niezbędne do produkcji zdrowych erytrocytów. Braki tych substancji w diecie, mogą zaburzać produkcję erytrocytów w szpiku. Czasem niedobory mogą wynikać, podobnie jak w przypadku żelaza, z problemów w jelitach.
• Anemia przy chorobach przewlekłych – pewne inne schorzenia mogą zaburzać produkcję krwinek. Należą do nich niektóre nowotwory, AIDS, choroba Crohn'a, reumatyzm, niedoczynność nerek i inne.
• Anemia aplastyczna – jest to rzadka, śmiertelnie groźna choroba, w której szpik przestaje produkować nowe erytrocyty. Taki stan mogą spowodować niektóre leki, choroby szpiku czy choroby autoimmunologiczne.
• Anemia w nowotworach szpiku i krwi – choroby nowotworowe szpiku mogą wpływać na jego funkcjonowanie, do takich chorób należą między innymi, białaczka i mielodysplazja.
• Anemia hemolityczna – mówimy o niej gdy krwinki są niszczone wewnątrz ciała szybciej niż może ono je odtwarzać. Stan ten powodują niektóre choroby krwi, egzotyczne pasożyty (malaria) czy choroby autoimmunologiczne (choroby w których układ odpornościowy atakuje własny organizm).
• Anemia sierpowata – jest to dziedziczna wada budowy hemoglobiny, z powodu której krwinki zamiast normalnego, dysko-podobnego kształtu, przyjmują postać półksiężyców. Takie krwinki zużywają się szybciej niż normalne, stąd stan nieustannego ich niedoboru.

Jak stwierdzić anemię?

Rozpoznanie anemii

Prócz wywiadu, który przeprowadza lekarz i ogólnego badania w gabinecie, podstawą jest badanie krwi. W ogólnym badaniu krwi określa się liczbę krwinek czerwonych, hematokryt (stężenie krwinek) i poziom hemoglobiny. U zdrowych dorosłych osób hematokryt wynosi od 38,8-50% u mężczyzn i 34,9-44,5% u kobiet. Hemoglobina normalnie waha się u mężczyzn 13,5-17,5 g/dl, u kobiet 12-15,5 g/dl.

Erytrocyty są także rutynowo oceniane pod mikroskopem w kierunku odstępstw od budowy i wyglądu. Na przykład przy niedoborze żelaza krwinki są znacznie mniejsze niż zwyczajnie (nazywane są wtedy mikrocytami). Jeśli zostanie potwierdzona anemia, w celu dokładnego określenia przyczyny lekarz może zlecić dodatkowe badania, od dokładniejszej analizy krwi, nawet po pobranie próbki szpiku.

Leczenie anemii

Leczenie zależy przede wszystkim od przyczyny, która ten stan wywołała. W przypadku niedoborów żelaza zalecana jest zwykle zmiana diety i suplementy zawierające żelazo. Niestety pierwiastek ten w bardzo niewielkim stopniu wchłania się z jelita, dlatego w cięższych przypadkach konieczne jest podawanie żelaza w bolesnych zastrzykach. Jeśli powodem utraty krwi jest krwawienie, źródło musi zostać znalezione i zamknięte, często chirurgicznie. Także w niedoborach witaminy B₁₂ i kwasu foliowego istotna jest zmiana diety i odpowiednia suplementacja do czasu powrotu do zdrowa.

W anemiach spowodowanych przewlekłymi chorobami, postępowanie lekarskie skupia się na chorobie podstawowej. W przypadku nowotworów szpiku czasem koniecznie jest najpierw zniszczenie całego chorego szpiku, a następnie zastąpienie go nowym, zdrowym, poprzez przeszczep. Podobnej operacji wymaga także anemia aplastyczna. W chorobach autoimmunologicznych, konieczne jest tymczasowe zatrzymanie funkcjonowania układu odpornościowego.

Jak zapobiegać anemii ?

Dieta chroniąca przed anemią

Wielu groźniejszym typom anemii nie sposób zapobiec i tak jak nie można zapobiec chorobom, które do nich prowadzą. Jednak niektóre odmiany anemii można kontrolować i się przed nimi uchronić. Żeby zmniejszyć ryzyko, istotne są:

• dieta bogata w żelazo – dużą jego zawartość mają mięsa, zwłaszcza wątroba, a także fasola, jajka, groch.
• dieta bogata w kwas foliowy i witaminę B₁₂ – pierwszy występuje w roślinach strączkowych, owocach i produktach zbożowych, natomiast w witaminę B₁₂ obfitują jajka, produkty mleczne i mięsa.
• leczenie zaburzeń przewodu pokarmowego – ważne, gdyż wiele z nich ogranicza wchłanianie składników z przewodu pokarmowego, w tym żelaza i witamin. Do takich schorzeń należą choroba Crohn'a, nietolerancja glutenu czy długotrwałe, nawracające biegunki. Powolną utratę żelaza mogę też powodować drobne krwawienia spowodowane obecnością pasożytów takich jak tasiemiec.
• menstruacja – kobiety mają wyższe ryzyko anemii niż mężczyźni, z powody co miesięcznej, naturalnej utraty krwi. Panie ze skłonnością do anemii powinny w okresie menstruacji suplementować żelazo.
• ciąża – w czasie ciąży może pojawić się anemia z powodu utraty żelaza, które przechodzi z własnego organizmu, do ciała rozwijającego się dziecka. Rośnie też zapotrzebowanie na krwinki i tlen, gdyż do porodu matka "oddycha za swoje dziecko". Nawet niewielka anemia utrudnia zajście w ciążę i zwiększa ryzyko poronienia.
• przewlekłe choroby – choroby nowotworowe, choroby nerek i wątroby mogą zaburzać zdolność szpiku do produkcji krwinek. Chory powinien zawsze zasięgnąć rady swojego lekarza czy w jego przypadku istnieje konieczność okresowego badania krwi w kierunku anemii.
• dziedziczenie – posiadanie w rodzinie osób z wrodzonymi zaburzeniami krwi, zwiększa ryzyko pojawienia się ich u pozostałych członków rodziny. Jeśli u kogoś z najbliższych krewnych zostanie wykryta taka wada, warto się przebadać na obecność utajonej choroby.
• inne przyczyny - wystąpieniu anemii mogą także sprzyjać inne czynniki w tym alkoholizm, niektóre trucizny i metale ciężkie oraz niektóre leki.