Niedokrwistość Addisona (niedokrwistość złośliwa)

Czym jest niedokrwistość Addisona?

Choroba Addisona i Biermera zwana była zwyczajowo niedokrwistością złośliwą, ponieważ przez długie lata stanowiła nieuleczalną jednostkę chorobową. Na szczęście dziś jej etiologia została poznana, źródłem występujących zaburzeń jest niedobór witaminy B₁₂. Schorzenie to należy do chorób autoimmunologicznych objawiających się przede wszystkim anemią, czyli niedoborem krwinek czerwonych w układzie krążenia oraz zaburzeniami neurologicznymi.

Przyczyny niedokrwistości Addisona-Biermera

Główną przyczyną anemii Addisona, a więc niedostatecznego wytwarzania krwinek czerwonych jest niedobór witaminy B₁₂ , czyli kobalaminy. Nie jest to jednak bynajmniej skutek jej niedoboru w diecie, ale zaburzenia wchłaniania w obrębie błony śluzowej żołądka. W wyniku nieprawidłowości w układzie odpornościowym, organizm wytwarza szkodliwe autoprzeciwciała, skierowane przeciwko prawidłowym komórkom okładzinowym błony śluzowej żołądka oraz substancji umożliwiającej wchłanianie witaminy B₁₂ – czynnikowi Castla, zwanego także „czynnikiem wewnętrznym”.

Przeciwciała łączące się z wymienionymi komórkami i substancjami blokują prawidłową drogę wchłaniania kobalaminy, która może zostać zaabsorbowana tylko po wcześniejszym połączeniu z czynnikiem Castla. Co więcej, na skutek procesu autoimmunologicznego, który de facto wywołuje odpowiedź zapalną organizmu, dochodzi do niszczenia błony śluzowej żołądka z dalszym upośledzeniem wytwarzania czynnika wewnętrznego oraz wydzielania kwasu solnego, niezbędnego w prawidłowym procesie trawienia. Ostatecznie pacjent boryka się z achlorhydrią oraz zanikowym zapaleniem błony śluzowej żołądka. Choroba występuje sporadycznie, lub – rzadziej – jako postać rodzinna.

Objawy kliniczne niedokrwistości złośliwej

Na objawy anemii złośliwej składają zarówno dolegliwości wynikające z niedoboru krwinek czerwonych, jak i będące następstwem zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka. Do pierwszej grypy należą niespecyficzne symptomy takie jak:

• ciągłe uczucie zmęczenia i nietolerancja wysiłku fizycznego,
• bladość skóry lub jej żółty odcień,
• bóle głowy i zawroty głowy,
• problemy z koncentracją,
• napady kołatania serca,
• częste uczucie nadmiernego pragnienia i suchość błon śluzowych,
• zajady w kącikach ust,
• łamliwość paznokci i włosów,
• zaburzenia miesiączkowania u kobiet.

Ponadto występują dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takie jak:

• biegunki,
• zaparcia,
• zaburzenia czucia smaku,
• zapalenie języka,
• brak apetytu i chudnięcie.

Co więcej, niedobór witaminy B₁₂ znacząco upośledza funkcjonowanie nerwów obwodowych, co wywołuje objawy ze strony układu nerwowego: uczucie cierpnięcia, drętwienie lub bóle kończyn, zaburzenia czucia głębokiego, problemy z utrzymaniem równowagi i chodzeniem, problemy przy oddawaniu moczu, zaburzenia widzenia, nieprawidłowe (osłabione lub wygórowane) odruchy ścięgniste.

W skrajnych przypadkach ciężkiego niedoboru kobalaminy dochodzi także do upośledzenia funkcjonowania centralnego układu nerwowego, co przejawia się zaburzeniami psychicznymi, takimi jak halucynacje, otępienie czy depresja. Ze względu na stan zapalny w obrębie żołądka może dojść do powiększenia wątroby i śledziony. U chorych na anemię złośliwą obserwuje się częstsze współwystępowanie innych schorzeń o etiologii autoimmunologicznej, takich jak cukrzyca typu I, zapalenie tarczycy czy niedoczynność kory nadnerczy.

Badania laboratoryjne w niedokrwistości Addisona

W badaniach laboratoryjnych przy niedokrwistości Addisona podstawowym objawem anemii są:

• zmniejszona ilość erytrocytów, czyli krwinek czerwonych (oznaczanych najczęściej skrótem RBC od ang. Reed blood cell),
• zmniejszona wartość hematokrytu,
• zmniejszone stężenie hemoglobiny.

W przypadku choroby Addisona-Biermera nie mamy do czynienia z poważnymi odchyleniami od normy w zakresie wymienionych parametrów, ponieważ nie występuje niedobór żelaza, a krwinki czerwone są wytwarzane w nieznacznie zmniejszonej ilości – natomiast ich struktura jest nieprawidłowa. Cechą charakterystyczną dla niedoboru witaminy B₁₂ jak i B₁₁ jest powiększenie erytrocytów, nazywane makrocytozą.

Nieprawidłowe, owalne i powiększone krwinki czerwone nazywane są megalocytami. Częstą różnią się one między sobą wielkością, kształtem, a także zawartością hemoglobiny. Ponieważ witamina B₁₂ bierze także udział w wytwarzaniu innych składników krwi, stwierdza się leukopenię i małopłytkowość, czyli odpowiednio niedobór krwinek białych oraz płytek krwi. W badaniu bioptatu szpiku kostnego stwierdza się nieprawidłowe komórki prekursorowe oraz cechy upośledzonej erytropoezy, czyli wytwarzania erytrocytów.

W osoczu krwi stwierdza się obniżone stężenie witaminy B₁₂ oraz obecność autoprzeciwciał, skierowanych przeciwko komórkom okładzinowym żołądka oraz czynnikowi Castla. Istnieją także specjalne testy czynnościowe, pozwalające wykazać zmniejszone wydzielanie kwasu solnego w żołądku oraz upośledzone wchłanianie witaminy B₁₂ dostarczanej drogą pokarmową. W badaniach obrazowych, takich jak gastroskopia, uwidocznić można zmiany w obrębie śluzówki przewodu pokarmowego.

Leczenie niedokrwistości złośliwej

Koncepcja leczenia choroby Addisona i Biermera jest nader prosta – skoro za większość objawów odpowiada niedobór witaminy B₁₂, należy uzupełniać jej zasoby. Ponieważ upośledzone jest wchłanianie jelitowe, składnik ten musi trafiać do organizmu inną drogą. Pacjenci otrzymują kobalaminę w postaci zastrzyków domięśniowych, z reguły podawanych raz w miesiącu.

Taka terapia konieczna jest przez całe życie. Dolegliwości wynikające z niedokrwistości ustępują już po tygodniu od włączenia leczenia, natomiast zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego z reguły dopiero po około 6 miesiącach, lub też mogą okazać się nieodwracalne. Warto także wspomnieć, że pacjenci z anemią złośliwą powinni podlegać ścisłej kontroli onkologicznej, ze względu na 2-3 krotnie zwiększone ryzyko rozwoju choroby nowotworowej.