Zaburzenia smaku – jakie są przyczyny utraty smaku?

Podział zaburzeń smaku

Zmysł smaku nie jest najważniejszym elementem w naszym życiu, lecz bardzo istotnie wpływa na jakość życia. Wyróżniamy cztery główne smaki: słodki, słony, gorzki oraz kwaśny. Percepcja smaku zaczyna się gdy bodziec smakowy zamienia się na impuls nerwowy, który musi dotrzeć do mózgu. Ze względu na tak skomplikowany układ, zaburzenia smaku mogą wynikać z bardzo wielu przyczyn.

Ze względu na skomplikowaną drogę jaką musi przebyć impuls nerwowy, zaburzenia smaku można podzielić na parę grup:

• całkowity brak odczuwania smaku (ageusia),
• zmniejszenie percepcji smaku (hypogeusia),
• nadwrażliwe odbieranie bodźców smakowych (hypergeusia),
• odwrotne odczuwanie smaków (parageusia),
• nieprzyjemne odczuwanie smaków (cacogeusia),
• odczuwanie smaku, gdy nie ma bodźca smakowego (phantogeusia).

Droga smakowa rozpoczyna się od kubków smakowych zlokalizowanych w większości na powierzchni języka oraz w błonie śluzowej gardła. Percepcja smaku polega na obmywaniu kubków smakowych przez ślinę z rozpuszczonymi substancjami i w ten sposób bodziec smakowy zamieniany jest na impuls nerwowy, który drogą nerwów dociera do kory mózgowej. W tym procesie biorą udział przede wszystkim brodawki okolone, bogato wyposażone w kubki smakowe.

Następnie bodziec smakowy zamieniany jest na impuls nerwowy, który rozbudowaną drogą nerwową (język jest bogato unerwiony przez zakończenia nerwowe kilku nerwów czaszkowych) trafia do ośrodków smakowych, zlokalizowanych w korze mózgu.

Niestety, tak skomplikowany system przewodzenia impulsów może być zakłócony w paru miejscach, zaczynając od zmian na błonie śluzowej języka i jamy ustnej, poprzez wszelakie uszkodzenia nerwów z różnych przyczyn (np. cukrzyca, operacje), kończąc na uszkodzeniu ośrodków smaku, które mogą być uszkodzone np. w wyniku udaru niedokrwiennego mózgu.

Przyczyny zaburzeń smaku

Najważniejszą i najczęstszą przyczyną zaburzeń smaku, której każdy z nas na pewno doświadczył jest nieżyt nosa (katar). Zmysł węchu jest ściśle połączony ze zmysłem smaku – wzajemnie się one uzupełniają, dlatego każda infekcja wirusowa lub bakteryjna powodująca katar upośledza również percepcję smaku. Należy też zwrócić uwagę na stosowanie protez zębowych, które mogą w znacznym stopniu pokrywać błonę śluzową podniebienia twardego i blokować docieranie pokarmów do znajdujących się tam kubków smakowych. Ponadto wyróżnia się szereg innych poważniejszych przyczyn:

• zapalenia błony śluzowej jamy ustnej – o różnej etiologii (wirusowe, bakteryjne, grzybicze), a w szczególności zapalenia języka; przewlekły stan zapalny może w znacznym stopniu upośledzić odczuwanie smaku;
• niewykształcenie się kubków smakowych – jest to zaburzenie smaku występujące rodzinnie, o podłożu genetycznym, najczęściej dotyczy smaku kwaśnego, powoduje trwałe zaburzenie smaku;
• chemioterapia – zaburzenia smaku niestety mogą utrzymywać się przez długi czas po zakończonym cyklu chemioterapii lub być trwałe, gdyż każde leczenie chemią nie jest obojętne dla organizmu i uszkadza również zdrowe komórki oraz nerwy;
• zaburzenia smaku po operacjach – operacje w obrębie głowy i szyi wiążą się z dużym ryzykiem uszkodzenia nerwów; może wystąpić całkowite zniesienia uczucia smaku (ageusia) albo nadwrażliwe odbieranie bodźców smakowych (parageusia) lub nawet odczuwanie smaku, gdy nie ma bodźca (phantogeusia); charakterystyczne jest zaburzenie występujące czasem po operacjach w obrębie uszu (uszkodzenie błony bębenkowej), w którym to pacjenci często skarżą się na uczucie metalicznego smaku w obrębie języka;
• upośledzenie smaku w wyniku chorób ogólnoustrojowych – najczęściej dotyczy to osób z przewlekłą niewydolnością nerek, co jest związane z upośledzonym wydalaniem produktów przemiany materii, a szczególnie mocznika będącego bardzo groźnym i trującym metabolitem; drugą grupą są pacjenci z chorobami wątroby powodującymi obniżenie ilości cynku, niklu i miedzi (pierwiastków biorących udział w percepcji smaku); ponadto cukrzyca typu 2, która dotyczy coraz większej liczby osób na całym świecie; komórki nerwowe są bardzo wrażliwe i niestety nie mają możliwości regeneracji, dlatego wysokie stężenie glukozy we krwi utrzymujące się przewlekle może powodować zaburzenia smaku w wyniku bezpośredniego uszkodzenia nerwów (polineuropatia);
• zaburzenia hormonalne – niedoczynność tarczycy (w ostatnich latach coraz częściej diagnozuje się chorobę Hashimoto) oraz niewydolność kory nadnerczy powodują wystąpienie nadwrażliwości w odbieraniu bodźców smakowych; także fizjologiczne wahania hormonów, np. podczas miesiączki część kobiet uskarża się na nieprzyjemne odczuwanie smaków (cacogeusia);
• niedobory witamin, szczególnie witamin z grupy B, które mogą być spowodowane nieprawidłową dietą, używkami (szczególnie długotrwałe nadużywanie alkoholu i palenie tytoniu) oraz zespołem złego wchłaniania mogą się przyczynić do zmniejszenia percepcji bodźców smakowych (hypogeusia);
• guzy mózgu – procesy rozrostowe zlokalizowane blisko ośrodków smakowych mogą istotnie wpłynąć na percepcję smaku, powodując nieprzyjemne odczucia smakowe, odwrotne odczuwanie smaków (parageusia) albo odczuwanie smaku, gdy nie ma bodźca smakowego (phantogeusia); ponadto lokalizacja guza w pniu mózgu (na ogół nieoperacyjna) może powodować zmniejszenie percepcji smaku;
• długotrwałe przyjmowanie leków – bardzo wiele grup leków, do których należą m.in. leki przeciwhistaminowe, przeciwgrzybicze, antybiotyki, diuretyki (leki moczopędne), leki przeciwzakrzepowe, przeciwnowotworowe, antydepresanty oraz wiele innych może wywołać wszystkie typy zaburzeń smaku;
• choroby psychiczne – najczęściej w schizofrenii.

Rozpoznanie i leczenie zaburzeń smaku

Rozpoznanie ze względu na tak liczną grupę przyczyn powodujących zaburzenia smaku wymaga konsultacji wielu specjalistów – z dziedzin stomatologii, chorób wewnętrznych, gastroenterologii, neurologii czy wreszcie psychiatrii. Nierzadko rozpoznanie i ustalenie konkretnej przyczyny wymaga dużo czasu.

Diagnostykę poszerza się o badania obrazowe (tomografię komputerową czy rezonans magnetyczny), aby uwidocznić ewentualną patologię na przebiegu drogi smakowej. Bywają także przypadki, w których po wnikliwej analizie nie udaje się jednoznacznie określić przyczyny zaburzeń smaku.

Leczenie w zasadzie jest przyczynowe i polega na leczeniu choroby podstawowej (jeśli jest taka możliwość) albo na modyfikacji przyjmowanych leków i zmianie stylu życia.