Poziom hemoglobiny (HGB, Hb) – co oznacza niski i wysoki w morfologii?

Czym jest hemoglobina?

Jednym z podstawowych warunków podtrzymania życia człowieka jest stała dostawa tlenu. Tylko w jego obecności komórki zdolne są do efektywnej produkcji energii, która następnie może zostać zużyta na różnorodne procesy metaboliczne. Jest to tzw. oddychanie komórkowe tlenowe. Aby było ono możliwe, wykształcił się mechanizm transportu tlenu z płuc do wszystkich komórek ciała. Najważniejszym jego elementem jest główne białko erytrocytów – hemoglobina (to ona odpowiada za czerwony kolor krwi).

Prawidłowa cząsteczka hemoglobiny u osoby dorosłej składa się z czterech par „skłębionych” łańcuchów aminokwasów – dwa z nich są identyczne i oznacza się je jako łańcuchy α, natomiast dwa kolejne – również identyczne – nazywane są łańcuchami β. Z każdym z łańcuchów związany jest hem – związek chemiczny zawierający żelazo, które umożliwia przyłączenie się do niego jednej cząsteczki tlenu.

Podczas wdechu krew przepływająca przez naczynia krwionośne pęcherzyków płucnych ulega natlenowaniu dzięki połączeniu się tlenu z hemem. Stamtąd czerwone krwinki wędrują do wszystkich komórek ciała, w pobliżu których tlen odłącza się od hemoglobiny i może zostać przez niewykorzystany.

Jednym z ubocznych produktów oddychania tlenowego jest dwutlenek węgla. Musi on zostać usunięty z organizmu przez płuca. We krwi transportowany jest głównie w postaci rozpuszczonej, jednak niewielka jego część ulegazwiązaniu z hemoglobiną (w innym miejscu niż tlen) i w ten sposób jest transportowana. Inną funkcją hemoglobiny jest pomoc w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej – działa ona jako jeden z buforów krwi.

Do wypełniania swojego zadania hemoglobina musi występować w odpowiednim stężeniu, zależnym od płci, wieku i etniczności. Zdarza się, że mimo prawidłowego stężenia, nie jest zdolna do związania tlenu – ma to miejsce np. w zatruciu tlenkiem węgla (czadem), który „blokuje” miejsce wiązania tlenu do hemu (powstaje wtedy tzw. karboksyhemoglobina), uniemożliwiając hemoglobinie pełnienie przypisanych jej funkcji.

Przeczytaj również:

Niska hemoglobina – o czym świadczy niski poziom hemoglobiny?

Poziom hemoglobiny – kiedy oznaczać?

Stężenie hemoglobiny może zmieniać się w wyniku wielu różnych sytuacji – w związku z tym istnieje duża ilość wskazań do tego badania. Może być oznaczane jako samodzielny parametr lub wspólnie z hematokrytem (% objętości erytrocytów w stosunku objętości do całej krwi), jednak najczęściej wykonywane jest ono w ramach pełnej morfologii krwi obwodowej jako podstawowe, przesiewowe badanie stanu zdrowia. Wśród pozostałych wskazań wyróżnia się między innymi:

• podejrzenie niedokrwistości (anemii); do najważniejszych objawów anemii należą łatwe męczenie się, brak energii, omdlenia, bladość skóry, czy częste „zadyszki”.
• nadkrwistość (policytemia, czerwienica); niektóre z objawów to: zaburzenia widzenia, zawroty głowy, bóle głowy, zaczerwienienie skóry i powiększona śledziona;
• monitorowanie leczenia stanów związanych z: nadmiernymi krwawieniami, przewlekłą niedokrwistością lub nadkrwistością; stężenie hemoglobiny jest łatwym do oznaczenia i wiarygodnym parametrem pozwalającym na obserwację reakcji na leczenie;
• kontrola reakcji na leczenie nowotworu.

Radio- i chemioterapia, stosowane w leczeniu nowotworów, mogą prowadzić do uszkodzenia szpiku kostnego, w którym produkowane są erytrocyty (a więc również hemoglobina). Obserwacja m.in. poziomu hemoglobiny pozwala na ocenę stopnia zniszczenia szpiku i przebiegu jego regeneracji.

Przeczytaj również:

Średnie stężenie hemoglobiny w erytrocycie (MCHC)

Hemoglobina – norma – jak wygląda badanie?

Oznaczanie stężenia hemoglobiny wykonuje się z próbki krwi żylnej pobranej od pacjenta z użyciem jednorazowej igły i probówki (badanie krwi). Nakłuwana jest najczęściej żyła w okolicy dołu łokciowego. Na pobranie próbki powinieneś przyjść do laboratorium rano na czczo. Nie są wymagane inne przygotowania. Należy poinformować jednak lekarza o wszystkich aktualnie przyjmowanych lekach. Trzeba też poinformować personel laboratorium o ewentualnym nosicielstwie wirusów przenoszonych drogą płciową – np. HIV, HBV, HCV. Po wyjęciu igły powinno się uciskać miejsce wkłucia przez kilka minut – zapobiegnie to krwawieniu. Wynik badania można zwykle otrzymać tego samego lub następnego dnia.

Prawidłowy zakres stężenia hemoglobiny zależny jest od płci, obecności ciąży i wieku badanego. Jaka jest norma HGB? Dla osób dorosłych przyjmuje się następujące wartości:

• kobiety 12–16 g/dl (7,5–9,9 mmol/l);
• kobiety ciężarne 11–14 g/dl (6,9–8,8 mmol/l);
• mężczyźni 14–18 g/dl (8,7–11,2 mmol/l).

Normy te są odmienne:

• dla dzieci w różnym wieku np.:
  • 17–22 g/dl u noworodków;
  • 15–20 g/dl w 1. tygodniu życia;
  • 11–15 g/dl w 1. miesiącu życia;
  • 11–13 g/dl u starszych dzieci;
• dla osób starszych:
  • 12,4–14,9 g/dl dla mężczyzn;
  • 11,7–13,8 dla kobiet.

Zakresy wartości prawidłowych wyników badania hemoglobiny mogą różnić się nieznacznie między laboratoriami, dlatego też zwykle razem z wynikiem laboratorium podaje przyjętą normę.

Przeczytaj również:

Leukocyty we krwi (krwinki białe) – normy w wynikach morfologii

Niska hemoglobina w morfologii – anemia?

Interpretacji nieprawidłowego wyniku hemoglobiny we krwi dokonuje się odnosząc go do innych parametrów związanych z czerwonymi krwinkami: liczby erytrocytów (RBC), hematokrytu (Hct, Ht), liczby retikulocytów (RET), parametrów czerwonokrwinkowych (MCV, MCH, MCHC). Należy ponadto wziąć pod uwagę czynniki wpływające na wynik, takie jak płeć, wiek i rasa pacjenta.

Za obniżoną hemoglobinę mogą odpowiadać dwie grupy stanów patologicznych – są to stany nadmiernej utraty hemoglobiny oraz sytuacje utrudniające lub uniemożliwiające jej produkcję. Do pierwszej grupy zaliczamy choroby przebiegające z nasilonym niszczeniem czerwonych krwinek lub utratą krwi. W takich sytuacjach czerwone krwinki, a więc również hemoglobina, są niszczone szybciej niż mogą zostać wyprodukowane w szpiku. Może się to zdarzyć w wyniku ataku układu odpornościowego na erytrocyty – w chorobach autoimmunologicznych lub z powodu nieprawidłowej budowy czerwonych krwinek bądź samej hemoglobiny (jako przykład można podać anemię sierpowatą, sferocytozę wrodzoną i niedobór enzymu dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej). Są to przyczyny tzw. niedokrwistości hemolitycznej. Do nadmiernej utraty krwi prowadzą silne lub przewlekłe krwawienia.

Jako przykłady podać można krwawienia z przewodu pokarmowego (wrzody żołądka, rak jelita grubego), podczas miesiączki, czy po dużych urazach. Z podobnej przyczyny obniżenie poziomu hemoglobiny obserwujemy u krwiodawców. W przypadku długotrwałych krwawień rozwijać się może również anemia z niedoboru żelaza. W drugiej grupie przyczyn znajdują się sytuacje opisane poniżej.

• Niedobory lub utrata składników odżywczych, w wyniku których rozwijają się anemie niedoborowe. Dotyczy to zwłaszcza niewystarczającej ilości żelaza (niedobór żelaza), kwasu foliowego i witaminy B₁₂ – substancje te są niezbędne do produkcji hemoglobiny. Ich niedobór wystąpić może np. w przypadku zbyt małego dostarczania z pożywieniem, w wyniku przewlekłego nadmiernego spożywania alkoholu, czy po przedłużających się krwawieniach (np. podczas miesiączki).
• Zaburzona synteza hemoglobiny. Do zaburzenia syntezy hemoglobiny i wytwarzania erytrocytów prowadzić może wiele sytuacji. Wyróżniamy wśród nich defekty genetyczne hemoglobiny, które powodują wytwarzanie zmienionego, niefunkcjonującego białka – przykładem jest talasemia. Ciężkie przewlekłe choroby nerek powodują z kolei zmniejszenie wydzielania erytropetyny, a przez to osłabienie stymulacji produkcji erytrocytów w szpiku. Należą tu również choroby dotyczące samego szpiku, takie jak jego uszkodzenie (polekowe, po radioterapii), aplazja, zespół mielodysplastyczny, czy rozwijający się w jego obrębie nowotwór (np. białaczka).

Do omawianej grupy należą także przewlekłe choroby zapalne – np. reumatoidalne zapalenie stawów, nowotwory złośliwe, gruźlica. Obniżenie stężenia hemoglobiny obserwowane jest także w przewodnieniu organizmu

Przeczytaj również:

MPV – co to za parametr morfologii krwi? Jak odczytać badanie krwi MPV?

Wysoka hemoglobina w badaniu krwi – co to znaczy?

Na drugim biegunie usytuowane są sytuacje prowadzące do za wysokiej hemoglobiny. Bywa, że pojawia się ono jako wynik przewlekłego niedotlenienia – dzieje się tak, kiedy przenosimy się na dłuższy czas na obszary położone wysoko nad poziomem morza (takie jak wysokie góry) oraz u palaczy. Podobny mechanizm ma miejsce w przypadku chorób płuc (takich jak przewlekła obturacyjna choroba płuc), które stają się niezdolne do wystarczającego zaopatrywania krwi w tlen, w niektórych wadach wrodzonych serca, w których część słabo utlenowanej krwi żylnej trafia do lewej komory z pominięciem płuc oraz w przebiegu niektórych chorób genetycznych (mogą one prowadzić np. do osłabienia uwalniania tlenu z hemoglobiny).

Podwyższoną hemoglobinę i produkcję erytrocytów obserwuje się również w wyniku zbyt dużej ilości erytropetyny we krwi (może być wydzielana np. przez raka nerki) i w chorobach rozrostowych szpiku, takich jak czerwienica prawdziwa. Zdarza się, że widoczne w wyniku badania podwyższenie stężenia hemoglobiny nie wynika z faktycznego zwiększenia jej ilości, a z odwodnienia i „zagęszczenia” krwi.

Porównanie przyczyn obniżonej i podwyższonej hemoglobiny

Przeczytaj również:

WBC morfologia – co to jest, norma, obniżone, podwyższone

Ciekawostki i najnowsze informacje o hemoglobinie

Hemoglobina to nie tylko liczba w wynikach morfologii – to jedno z najważniejszych białek w naszym organizmie, bez którego nie moglibyśmy oddychać. Jej głównym zadaniem jest transport tlenu z płuc do tkanek i dwutlenku węgla w przeciwnym kierunku. Ale czy wiesz, że poziom hemoglobiny może wiele powiedzieć o Twoim stylu życia i zdrowiu?

U osób mieszkających wysoko w górach hemoglobina naturalnie jest wyższa. To efekt przystosowania organizmu do rzadszego powietrza – ciało produkuje więcej czerwonych krwinek, by utrzymać odpowiedni poziom tlenu. Podobny mechanizm obserwuje się u osób palących papierosy – z powodu przewlekłego niedotlenienia organizm „nadrabia”, zwiększając stężenie hemoglobiny.

W ostatnich latach naukowcy coraz dokładniej badają związki pomiędzy poziomem hemoglobiny a przewlekłym zmęczeniem, depresją i zaburzeniami koncentracji. Okazuje się, że nawet niewielkie obniżenie jej poziomu – jeszcze w granicach normy – może wpływać na samopoczucie, zdolność do wysiłku i regenerację organizmu.

Nowoczesne technologie również wkraczają do diagnostyki. Dzięki przenośnym analizatorom tzw. point-of-care można dziś zmierzyć poziom hemoglobiny w kilka sekund, nawet poza laboratorium – w gabinecie lekarza, a czasem w domu. To szczególnie ważne u pacjentów z chorobami przewlekłymi, np. nerek czy serca, u których regularne monitorowanie poziomu HGB ma kluczowe znaczenie.

Coraz większą rolę odgrywają też nowe leki pobudzające produkcję erytropoetyny (EPO), czyli hormonu odpowiedzialnego za tworzenie czerwonych krwinek. Terapie te znajdują zastosowanie m.in. u pacjentów onkologicznych lub dializowanych, a ich skuteczność w poprawie jakości życia potwierdzają liczne badania kliniczne.

Naukowcy prowadzą też badania nad „sztuczną hemoglobiną” – syntetycznym białkiem, które mogłoby tymczasowo zastąpić krew w sytuacjach nagłych, np. po wypadkach. Choć to wciąż eksperymentalny kierunek, może zrewolucjonizować medycynę ratunkową w przyszłości.

Przeczytaj również:

Morfologia z rozmazem – normy i wyniki badania krwi

Poziom hemoglobiny – o co najczęściej pytają pacjenci?

Pytanie: Czy mogę mieć prawidłową hemoglobinę, a mimo to mieć objawy niedokrwistości?
Odpowiedź: Tak. Wynik może być formalnie w normie, ale inne parametry (jak żelazo, retikulocyty, MCV) mogą być nieprawidłowe, co sugeruje rozwijającą się niedokrwistość. Warto skonsultować z lekarzem.

Pytanie: Czy każda obniżona hemoglobina oznacza konieczność leczenia?
Odpowiedź: Nie zawsze. Najpierw należy ustalić przyczynę (np. dieta, utrata krwi, choroba przewlekła). Leczenie zależy od przyczyny oraz od stopnia i objawów klinicznych.

Pytanie: Czy mogę zwiększyć hemoglobinę dietą?
Odpowiedź: Tak, przy niedokrwistości z niedoboru żelaza warto zwiększyć spożycie produktów bogatych w żelazo (czerwone mięso, wątróbka, rośliny strączkowe, zielone warzywa). Ważna jest także witamina C, która zwiększa wchłanianie żelaza.

Pytanie: Czy podwyższoną hemoglobinę trzeba obniżać?
Odpowiedź: To zależy od przyczyny. Jeśli jest to adaptacja (np. życie na dużej wysokości) i brak objawów, może być to fizjologiczne. W przypadku chorób szpiku lub nadprodukcji erytrocytów może być konieczna interwencja.

Pytanie: Jak często należy kontrolować poziom hemoglobiny?
Odpowiedź: W przypadku podejrzenia lub potwierdzonej niedokrwistości czy nadkrwistości zwykle kontrola co kilka-kilkanaście tygodni. W stanach przewlekłych, zgodnie z zaleceniem lekarza.

Pytanie: Czy poziom hemoglobiny może zmieniać się w ciągu dnia?
Odpowiedź: Tak, niewielkie wahania (do 0,5 g/dl) są fizjologiczne. Rano stężenie hemoglobiny bywa wyższe niż wieczorem, co wynika z nawodnienia i rytmu dobowego. Dlatego badanie najlepiej wykonywać o stałej porze, zwykle rano na czczo.

Pytanie: Jakie objawy mogą sugerować zbyt niską hemoglobinę?
Odpowiedź: Najczęstsze objawy to: zmęczenie, bladość skóry, zawroty głowy, duszność przy wysiłku, uczucie zimna, bóle głowy czy łamliwe paznokcie. Przy długotrwałym niedoborze żelaza mogą pojawić się także pęknięcia kącików ust i wypadanie włosów.

Pytanie: Czy hemoglobina może być zafałszowana przez odwodnienie lub infekcję?
Odpowiedź: Tak. Odwodnienie powoduje „zagęszczenie” krwi i pozornie wyższy wynik hemoglobiny. Z kolei ostra infekcja lub stan zapalny może czasowo obniżyć hemoglobinę, zwłaszcza przy zaburzonej syntezie erytropoetyny. Warto powtórzyć badanie po ustąpieniu choroby.

Pytanie: Jak przygotować się do badania hemoglobiny, by wynik był wiarygodny?
Odpowiedź:

• Zgłoś się na badanie na czczo (8–12 h po ostatnim posiłku).

• Unikaj intensywnego wysiłku i odwodnienia przed pobraniem krwi.

• Jeśli przyjmujesz suplementy żelaza, kwasu foliowego lub witaminy B12, poinformuj o tym laboratorium.

• Najlepiej wykonać morfologię rano, między godziną 7 a 10.

współpraca: redakcja Wylecz.to