Kreatynina – badanie, normy, interpretacja wyniku

Co to jest kreatynina i za co odpowiada?

Kreatynina jest związkiem organicznym, który powstaje w mięśniach szkieletowych z fosforanu kreatyny, w wyniku przemian biochemicznych. Ilość, w jakiej jest ona wydalana w ciągu doby wraz z moczem, jest zależna od masy mięśniowej danego pacjenta, a także jego wieku oraz płci. Na stężenie kreatyniny może mieć wpływ także dieta.

Dzięki tym właściwościom badanie poziomu kreatyniny służy do diagnostyki chorób nerek – oceny tzw. przesączania kłębuszkowego (kłębuszki nerkowe są odpowiedzialne za filtrowanie krwi), czyli stopnia, w jakim jest zachowana prawidłowa funkcja nerek w oczyszczaniu krwi z toksycznych substancji powstałych w przebiegu różnych przemian metabolicznych w organizmie.

Badanie kreatyniny w surowicy i kreatyny w moczu pozwala obliczyć tzw. klirens kreatyniny (klirens nerkowy) oceniający wydolność nerek.

Przeczytaj również:

Oczyszczanie nerek – jak oczyścić nerki ziołami i dietą?

Kreatynina – badanie. Jakie są wskazania?

Kreatynina oznaczana jest u pacjentów chorujących na nerki w celu oceny stopnia ich uszkodzenia w przebiegu ostrej niewydolności nerek (ONN) oraz przewlekłej choroby nerek (PChN). Oznaczanie stężenia kreatyniny stosuje się również rutynowo przed zabiegami operacyjnymi, takimi jak zabiegi kardiochirurgiczne, zabiegi z zakresu chirurgii naczyniowej czy chirurgii ogólnej.

Wskazaniem do badania poziomu kreatyniny jest również szereg badań diagnostycznych, w których musi zostać podany pacjentowi kontrast (kontrast jest substancją, którą podaje się pacjentowi dożylnie podczas badania, w celu lepszego uwidocznienia jego naczyń krwionośnych).

Do badań, przy których należy oznaczyć stężenie kreatyniny, zaliczamy:

• Badanie za pomocą tomografii komputerowej z użyciem kontrastu (tzw. angio-TK);
• Badanie za pomocą rezonansu magnetycznego (ang. magnetic resonance imaging – MRI) z podaniem kontrastu;
• Koronarografię – jest to badanie wykonywane u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca oraz w przebiegu zawału serca. Polega ono na uwidocznieniu tętnic wieńcowych, które są naczyniami doprowadzającymi krew do mięśnia sercowego.
• Arteriografię – badanie to polega na podaniu kontrastu i uwidocznieniu poszczególnych tętnic. W zależności od potrzeby można uwidocznić tętnice w obrębie kończyny górnej, kończyny dolnej, nerek czy mózgu.

Również pacjenci w ciężkim stanie zdrowia, np. przy niewydolności wątroby i trzustki czy niewydolności serca wymagają wykonania badania kreatyniny, aby wykluczyć towarzyszące tym schorzeniom uszkodzenie nerek.

Wyniki kreatyniny są także istotne u pacjentów po przeszczepie nerek oraz u osób wymagających stałych dializ, czyli podłączenia do urządzenia, które pełni funkcję nerek i oczyszcza organizm z substancji toksycznych.

Na podwyższoną kreatyninę mogą wskazywać objawy, takie jak: pienienie się moczu, skąpomocz, krew w moczu czy ból pleców na dole.

Przeczytaj również:

Przeszczep nerki – wskazania, przeciwwskazania, powikłania

Kreatynina a GFR – klirens kreatyniny

Badanie poziomu kreatyniny w surowicy krwi pozwala również na obliczenie wskaźnika przesączania kłębuszkowego (ang. glomerular filtration rate – GFR, klirens kreatyniny). Ponieważ bezpośrednie obliczenie GFR wymaga oznaczenia poziomu kreatyniny we krwi oraz w dobowej zbiórce moczu, w praktyce klinicznej stosuje się odpowiedni wzór, który pozwala na podstawie: wieku, płci oraz stężenia kreatyniny na oszacowanie GFR (szacunkowy współczynnik filtracji kłębuszkowej, ang. estimated GFR – eGFR).

Badanie GFR jest wskazane u tych pacjentów, u których obserwuje się kreatyninę poniżej normy, np. u osób:

• wyniszczonych,
• starszych,
• mających małą masę mięśniową.

Norma klirensu kreatyniny mieści się w przedziale 80–120 ml/min.

Przeczytaj również:

Rak nerki – leczenie

Badanie kreatyniny – na czym polega?

Badanie kreatyniny we krwi

Nie istnieją żadne specjalne zalecenia dotyczące tego, jak przygotować się do badania kreatyniny we krwi. Aby wynik pomiaru był miarodajny, należy jedynie pamiętać, by wykonać badanie kreatyniny na czczo, tzn. pozostając od 8 do 10 godzin bez posiłku. Badanie na kreatyninę w surowicy powinno się wykonać w godzinach porannych (między 7:00 a 8:00), a przed wyjściem z domu powinno się wypić szklankę wody.

Bardzo ważne jest, aby nie uprawiać dużego wysiłku fizycznego (np. bieg w półmaratonie) dobę przed wykonaniem oznaczenia, ponieważ może to doprowadzić do powstania fałszywie wysokiego wyniku kreatyniny, który nie będzie świadczył o uszkodzeniu nerek.

Przeczytaj również:

Skąpomocz i bezmocz – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Badanie kreatyniny w moczu

Do oznaczenia kreatyniny w moczu niezbędne jest wykonanie dobowej zbiórki moczu. Pacjent przeprowadzający dobową zbiórkę moczu powinien zaopatrzyć się w duży, jałowy pojemnik. Można go otrzymać w poradni lub kupić w aptece.

Zaleca się, aby przed wykonaniem badania na kreatyninę w moczu przespać spokojnie całą noc. Rano pierwszy mocz należy oddać do toalety, a każdy następny – po wykonanej wcześniej toalecie miejsca intymnego – do pojemnika zbiorczego. Po kolejnej przespanej nocy należy oddać ostatnią porcję moczu do pojemnika i zakończyć dobową zbiórkę. Następnie należy zmieszać zebrany mocz i odlać wymaganą ilość moczu do mniejszego pojemnika.

W przypadku badania na kreatyninę w moczu zaleca się odstawić leki moczopędne po wcześniejszym porozumieniu się z lekarzem.

Ile kosztuje badanie kreatyniny? Cena badania kreatyniny we krwi to około 20 zł.

Przeczytaj również:

Zaleganie moczu – przyczyny, objawy, ocena zalegania moczu w pęcherzu

Normy kreatyniny – wartości referencyjne poziomu kreatyniny

Należy zaznaczyć, że w każdym laboratorium normy kreatyniny oraz wyniki innych badań w nieznaczny sposób różnią się od siebie. Wynika to z metody, która została użyta do oznaczenia stężenia kreatyniny oraz od rodzaju aparatu, w którym to badanie zostało wykonane. Można przyjąć, że dla kreatyniny wartości prawidłowe w surowicy znajdują się w zakresie:

• 0,6–1,3 mg/dl (53–115 µmol/l) – prawidłowe wyniki kreatyniny z krwi

Prawidłowa wartość GFR to:

• ≥ 90 ml/min/1,73 m².

Norma kreatyniny u dziecka starszego wynosi 0,3–0,7 mg/dl, u niemowlaka 0,2–0,4 mg/dl, natomiast u noworodków 0,3–1,0 mg/dl.

Normy kreatyniny w moczu to 1100–2000 mg/dobę lub 10–18 mmol/dobę w przypadku mężczyzn oraz 800–1350 mg/dobę lub 7–12 mmol/dobę u kobiet. Złe wyniki kreatyniny w surowicy wymagają pogłębienia diagnostyki.

Przeczytaj również:

Leki moczopędne przy nadciśnieniu (obniżające) na receptę i bez recepty

Podwyższona kreatynina i GFR – interpretacja wyniku

W przypadku badania stężenia kreatyniny interesują nas tylko wartości powyżej górnej granicy normy, czyli wartości podwyższone (pot. wysoka kreatynina). Poziom kreatyniny powyżej 1,3 mg/dl może wystąpić w szeregu przypadków.

• Podwyższone stężenie kreatyniny występuje w ostrej niewydolności nerek (ONN) – jednym z kryteriów, które muszą być spełnione, aby rozpoznać to schorzenie, jest szybki wzrost stężenia kreatyniny w surowicy. Pod pojęciem „szybki wzrost” rozumiemy wzrost poziomu kreatyniny o więcej niż połowę w stosunku do wartości wyjściowej lub o 0,3 mg/dl w ciągu 48 godzin. Oznaczanie GFR w ostrej niewydolności nerek jest w większości przypadków nieprzydatne.
• Za wysoka kreatynina może wskazywać na przewlekłą chorobę nerek (PChN) – warunek, jaki musi zostać spełniony w celu rozpoznania PChN, to utrzymywanie się nieprawidłowych wyników badań oraz nieprawidłowej funkcji nerek przez 3 miesiące lub dłużej. Na podstawie wartości GFR możemy wyróżnić następujące stadia przewlekłej niewydolności nerek:
  • stadium 1: GFR ≥ 90 ml/min – jest określane jako choroba nerek z prawidłowym GFR;
  • stadium 2: GFR 60–89 ml/min – jest to wczesna przewlekła choroba nerek;
  • stadium 3: GFR 30–59 ml/min – jest to PChN w stopniu umiarkowanym;
  • stadium 4: GFR 15–29 ml/min – opisywane jest jako ciężka postać PChN;
  • stadium 5: GFR ≤ 15 ml/min – taka wartość GFR wskazuje na schyłkową postać PChN.
• Kreatynina powyżej normy pojawia się przy innych schorzeniach, takich jak: niewydolność serca, wstrząs, niewydolność wielonarządowa. Dochodzi do spadku filtrowania krwi przez kłębuszki nerkowe, a także do uszkodzenia samych nerek. Prowadzi to do wzrostu stężenia kreatyniny w surowicy. Może pojawić się ostra niewydolność nerek.

Niska kreatynina – co to znaczy?

Tak zwana niska kreatynina , czyli niskie stężenie kreatyniny we krwi, występuje o wiele rzadziej niż kreatynina podwyższona i nie powinna nas niepokoić. Taki wynik badania kreatyniny najczęściej świadczy bowiem o prawidłowej pracy nerek. Groźne dla zdrowia metabolity efektywnie usuwane są z naszego organizmu.

Niski poziom kreatyniny w badaniu występuje jednak u pacjentów zażywających określone rodzaje leków. Zalicza się do nich przeciwzapalne i przeciwalergiczne leki sterydowe. Kreatynina poniżej normy to często także efekt stosowania leków moczopędnych.

Kiedy kreatynina jest za niska, winna może być bardzo restrykcyjna dieta oraz zanik mięśni. Częsty jest także obniżony poziom kreatyniny w ciąży.

Przeczytaj również:

Zapalenie nerek – rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie

Wysoka kreatynina – jak obniżyć?

Aby zbić wyższe stężenie kreatyniny, należy w pierwszej kolejności ustalić, dlaczego jej stężenie przekroczyło normę. Jednym ze sposobów na obniżenie kreatyniny jest stosowanie odpowiedniej diety, która odciąży nerki.

Kiedy poziom kreatyniny jest za wysoki, dieta powinna ograniczać podaż produktów wysokobiałkowych na rzecz węglowodanów i tłuszczów. Należy sięgać po tłuszcze pochodzenia roślinnego (np. oliwę z oliwek) oraz węglowodany złożone zawarte w kaszach, płatkach zbożowych, makaronach. Ważne jest dostarczenie odpowiedniej ilości żelaza obecnego m.in. w zielonych warzywach liściastych i mięsie, a także potasu zawartego w figach, bananach i pomidorach.

W jadłospisie przy wysokiej kreatyninie nie powinno zabraknąć świeżych warzyw i owoców.

Przeczytaj również:

Oliwa z oliwek – na co jest dobra, co daje jej picie?

Nowe perspektywy w interpretacji kreatyniny i ocenie filtracji nerkowej

W 2024 roku ukazała się długo oczekiwana aktualizacja wytycznych KDIGO dotyczących oceny i zarządzania przewlekłą chorobą nerek (CKD) – przyniosła ona istotne sugestie, które zmieniają spojrzenie na samą kreatyninę i sposoby obliczania eGFR.

Dlaczego nie wystarczy tylko kreatynina?

Dotychczas kreatynina była podstawowym markerem w praktyce klinicznej. Jednakże jej stężenie zależy nie tylko od filtracji kłębuszkowej, lecz także od: masy mięśniowej, diety, wieku czy stanu odżywienia.
W pewnych sytuacjach (np.: u osób starszych, z niską masą mięśniową, w chorobach wątroby) kalkulacja eGFR wyłącznie na bazie kreatyniny może prowadzić do błędów. KDIGO 2024 podkreśla, że w takich przypadkach warto sięgnąć po kystatynę C lub stosować formułę łączoną (kreatynina + kystatyna C).

Kystatyna C – dodatkowy wskaźnik, kiedy kreatynina zawodzi

Kystatyna C (CysC) to białko produkowane przez wszystkie komórki jądrzaste, które jest niemal całkowicie filtrowane w kłębuszkach i nie zależy tak bardzo od masy mięśniowej.

Przeczytaj również:

Torbiel na nerce – czy to groźne? Przyczyny, objawy i leczenie torbieli nerki

Gdy interpretacja kreatyniny jest niepewna – kontekst kliniczny i narzędzia pomocnicze

W stanach ostrych (np. wstrząs, choroby krytyczne) stężenie kreatyniny może się zmieniać wolniej niż sama filtracja kłębuszkowa.

W takich warunkach eGFR oparty jedynie na kreatyninie może znacząco zaniżać lub przeszacowywać rzeczywistą funkcję nerek.
Dlatego w praktyce klinicznej należy uwzględniać również: dynamikę zmian wykonanych badań (trend stężenia kreatyniny), objawy pacjenta i inne markery nerkowe (np. mocznik).

Laboratoria europejskie, zgodnie z rekomendacjami w kontekście KDIGO 2024, promują standaryzację pomiarów kreatyniny i kystatyny.

Wspólpraca: redakcja Wylecz.to