Ból mięśni – przyczyny, leczenie, domowe sposoby, co pomaga

Co najczęściej powoduje bóle mięśni?

Bóle mięśni towarzyszą chorobom układu kostno-stawowego, nerwowego, infekcjom, są następstwem urazu. Przyczyn bólów mięśniowych jest bardzo wiele. Dlatego też objaw ten traktuje się jako niespecyficzny.

Najczęściej przyczyną bólu jest uraz, nadmierne rozciągnięcie lub przeciążenie mięśni (ból powysiłkowy). Jeśli uszkodzenie tkanki mięśniowej jest niewielkie, ból ustępuje po kilku dniach i nie wymaga konsultacji lekarskiej.

Problem pojawia się w momencie, gdy objawy bólowe trwają dłuższy czas i nie są spowodowane konkretnym urazem. Mogą dotyczyć jednej okolicy, bądź całego ciała, mogą mieć charakter zaostrzony lub przewlekły. Może to świadczyć o pewnych nieprawidłowościach w organizmie, które należy skonsultować z lekarzem.

Długotrwałe mięśniobóle mogą być objawem:

• zaburzeń metabolicznych,
• uogólnionego procesu zapalnego,
• fibromialgii,
• zachodzących zmian hormonalnych
• niedoborów pokarmowych,
• zaburzeń psychicznych.

Ból mięśni u dzieci to najczęściej efekt tzw. bólów wzrostowych. Rzadko zdarza się, że może być jednym z objawów nowotworu u dziecka, np. mięsaka Ewinga.

Ból mięśni kręgosłupa (grzbietu), który towarzyszy np. rwie kulszowej, przepuklinie kręgosłupa, wynika z ich nadmiernego napięcia w odruchu obronnym. Podobnie dzieje się w okolicach szyi przy zmianach w tej części kręgosłupa. W przypadku chorób reumatycznych ból pochodzi od stawów (dotyczy dłoni, kolan, stóp).

Zaburzenia troficzne w obrębie naczyń krwionośnych powstają na skutek zmian miażdżycowych i cukrzycowych (angiopatia metaboliczna). Dochodzi do niedokrwienia mięśni, co często objawia się zmniejszoną temperaturą ciała, zmianą koloru i struktury skóry oraz uogólnionym bólem kończyn.

Fibromialgia jako przyczyna bólu mięśni

Fibromialgia – to zespół objawów bólowych układu ruchu, pogłębiających się pod wpływem ucisku miejsc zwanymi punktami tkliwymi. W tej chorobie ból jest samoistny, uogólniony i przewlekły. Towarzyszy mu uczucie ciągłego zmęczenia i sztywności mięśni, pieczenie ciała, uczucie ciężkich nóg, zaburzenia snu i bóle głowy. Objawy zaostrzają się pod wpływem zmian pogodowych, stresu, wzrostu aktywności fizycznej i snu, który nie przynosi odpoczynku. Udowodniono, że u osób cierpiących na fibromialgię zaburzona jest czwarta faza snu REM.

Początki fibromialgii często mają podłoże pourazowe (szczególnie po urazach kręgosłupa szyjnego) oraz psychiczne, związane z dużym stresem. Jednym z kryteriów występowania tej choroby jest badanie polegające na ucisku miejsc tkliwych, które w odpowiedzi reagują dużym bólem i reakcją obronną pacjenta. Fibromialgia jest trudną do zdiagnozowania chorobą. Wymaga spojrzenia i leczenia, zarówno od strony lekarskiej jak i psychologicznej.

Zespół bólu mięśniowo-powięziowego (fasciomialgia)

Dotyczy jednego lub kilku mięśni. Charakteryzuje się występowaniem punktów spustowych bólu, wyczuwalnych jako bolesny guzek na przebiegu napiętego mięśnia. Aktywny punkt spustowy może dawać rzutowany ból w innym rejonie ciała. Przyczyną fasciomialgii może być uraz mięśnia, stres, wykonywanie przez dłuższy czas powtarzalnych ruchów i przebywanie w tej samej pozycji (np. w zawodach typu: informatyk, stomatolog).

Terapia uwalniająca punkty spustowe polega na ich dotlenieniu przez ciągły ucisk lub nakłucie, wykonywane przez wykwalifikowanego terapeutę. Połączona z masażem i rozciąganiem, mięśni może skutkować długotrwałym uczuciem rozluźnienia i odprężenia.

Polimialgia reumatyczna

Polimialgia reumatyczna to zespół, który dotyczy osób po 60. roku życia. Objawia się uogólnionym bólem mięśni, występującym wraz z uczuciem sztywności ciała, szczególnie po przebudzeniu. Niekiedy towarzyszy temu zmniejszenie masy i obniżenie temperatury ciała. Dodatkowym objawem może być ból w okolicach skroni i gałki ocznej z towarzyszącym niedowidzeniem.

Ból mięśni – objawy

Bóle mięśni, w zależności od miejsca w jakim występują, mogą być uogólnione (dotyczyć grupy mięśni) lub miejscowe (dotyczyć jednego mięśnia). Ze względu na czas trwania, ból może mieć przebieg ostry, przewlekły lub przerywany. Patrząc na przyczynę bólu mięśni, może być on pierwotny (przyczyna bólu tkwi w samym mięśniu) lub wtórny (objaw, powikłanie innej choroby, urazu, etc.).

Bóle mięśni spowodowane jego urazem zazwyczaj objawiają się:

• zaczerwienieniem lub zasiniaczeniem,
• podwyższoną temperaturą tkanek,
• obrzękiem,
• tkliwością kontuzjowanej okolicy.

Może dojść do przerwania długości włókien mięśniowych (naderwania, zerwania) lub ich rozwarstwienia. W efekcie, często w miejscu uszkodzenia pojawia się krwiak. Może być on rozlany i widoczny pod skórą, wtedy najlepszym sposobem na jego wchłonięcie jest stosowanie zimnych okładów i maści na skórę o działaniu przeciwobrzękowym, np. z zawartością arniki lub salicylanu dietyloaminy. Ważne w przypadku stłuczeń mięśniowych jest rozmasowanie powstałego siniaka, aby nie uciskał on na pozostałe tkanki.

Ból mięśni po wysiłku – po siłowni, po bieganiu

Bóle mięśni, pojawiające się 1–2 dni po treningu, często nazywane są zakwasami. Kiedyś uważano, że zakwasy związane są z zalegającym w mięśniach kwasem mlekowym, powstającym w trakcie wysiłku beztlenowego. Udowodniono jednak, że metabolity powstające w wyniku przemian beztlenowych wchłaniają się w ciągu 40 minut od zaprzestania wysiłku. W związku z tym ów ból mięśniowy jest skutkiem mikrouszkodzeń włókien mięśniowych, spowodowanych nadmierną pracą danego mięśnia, a nie odkładaniem się mleczanu.

Najczęściej ból mięśni związany jest z nadmiernym przeciążeniem fizycznym mięśni. Dzieje się tak po intensywnym wysiłku fizycznym, najczęściej u osób niewytrenowanych, bez odpowiedniej rozgrzewki. Ból w tym wypadku obejmuje te grupy mięśniowe, które najbardziej zaangażowane były w wykonanie aktywności fizycznej (dokuczliwy jest szczególnie w obrębie brzucha, barku, biodra, żeber). Ból mięśni tego typu ustępuje samoistnie, szybkość jego ustępowania zależy od zdolności regeneracyjnych organizmu. Są one tym większe, im lepiej wytrenowani jesteśmy.

Ból mięśni spowodowany wysiłkiem fizycznym jest bólem najczęściej występującym i traktuje się go jako fizjologiczny efekt obciążenia mięśnia. Istnieje jednak wiele sytuacji i czynników, które powodują ból mięśni o charakterze patologicznym. Najogólniej ból taki można podzielić ze względu na czynnik wywołujący, na ból o etiologii zapalnej i niezapalnej.

Ból mięśni spowodowany infekcjami i zakażeniem

Proces zapalny toczący się w mięśniu może mieć bardzo różne podłoże. Cechami wspólnymi bólu zapalnego mięśni jest zmniejszenie siły mięśniowej oraz występowanie bólu mięśni w spoczynku i w obrębie całego organizmu.

Inne objawy bólu zapalnego mięśni nie są cechami stałymi, Są to:

• obrzęk mięśnia,
• nadmierne jego ucieplenie,
• zaczerwienienie.

Objawy te najczęściej towarzyszą miejscowej reakcji zapalnej, spowodowanej na przykład urazem tkanki mięśniowej lub szerzącą się infekcją bakteryjną.

Ból zapalny mięśni o charakterze uogólnionym może być pierwszym objawem infekcji wirusowej. Najczęściej kojarzy się z początkowym etapem rozwijającej się grypy lub innej infekcji grypopodobnej. Ból mięśni występuje tutaj w spoczynku, jest rozlany na różne partie mięśni. Towarzyszy mu nagle pojawiająca się, wysoka gorączka i dreszcze, poty, pieczenie gardła, upośledzone łaknienie, katar, suchy kaszel. Najczęściej objawem ustępowania infekcji grypowej jest oprócz zmniejszania temperatury ciała, właśnie ustępowanie bólu mięśni. Często bóle te określane są jako bóle mięśniowo-stawowe, pojawiają się także przy kaszlu i kichaniu.

Przyczyną bólu mięśni są również infekcje bakteryjne. W takich przypadkach ból ten może być ograniczony do jednej grupy mięśniowej, jak na przykład podczas urazu brudnym przedmiotem, kiedy dochodzi do zakażenia skóry i tkanki podskórnej, które nieleczone w dalszym etapie doprowadza do zakażenia powięzi mięśnia i samej tkanki mięśniowej. Ból jest ograniczony, występuje w spoczynku, nasila się podczas dotyku zajętego procesem zapalnym mięśnia. Towarzyszy mu zwykle obrzęk, zaczerwienienie oraz zwiększone ucieplenie zajętej okolicy. Nierzadko dochodzi do wzrostu temperatury ciała. W takiej sytuacji jedynym skutecznym leczeniem jest zastosowanie antybiotykoterapii. Często konieczne jest także chirurgiczne opracowanie rany i podanie anatoksyny przeciwtężcowej.

Ból mięśni, a także bóle stawów mogą być objawem toczącej się ogólnoustrojowej reakcji zapalnej o charakterze bakteryjnym czy powikłaniem niedawno przebytej infekcji.

Szereg chorób pasożytniczych także objawia się bólami mięśni, jak na przykład włośnica, czy krętkowica.

Układowe choroby tkanki łącznej

Bóle mięśni o charakterze zapalnym mogą towarzyszyć także układowym chorobom tkanki łącznej. Jest to grupa chorób zapalnych, ogólnoustrojowych, w których nie mamy do czynienia z tłem infekcyjnym. Wśród wielu jednostek chorobowych z tej grupy, najczęściej dolegliwości mięśniowe dają zapalenie skórno-mięśniowe i wielomięśniowe. Są to schorzenia występujące częściej u kobiet około 50. roku życia.

Cechami charakterystycznymi jest:

• zajęcie mięśni obręczy barkowej i biodrowej, co objawia się bólami podczas podnoszenia rąk ku górze (wieszanie firanek, mycie okien), czy wstawania z pozycji kucznej;
• w zapaleniu skórno-mięśniowym dodatkowo występują charakterystyczne zmiany skórne, zlokalizowane wokół oczu, na dekolcie, bocznych powierzchniach ud, a także grzbietowej powierzchni rąk.

Jak wszystkie choroby z grupy uogólnionych schorzeń tkanki łącznej, oprócz zmian skórnych i bólu mięśni występują objawy ogólne pod postacią: stanów podgorączkowych, spadku masy ciała, zmniejszenia łaknienia. Nierzadko dolegliwości mogą nasilać się po ekspozycji na promienie słoneczne. Ponieważ choroby układowe należą do schorzeń przewlekłych, dlatego bóle mięśni w ich przebiegu, podobnie jak i inne objawy, mają charakter długofalowy, a ich ustępowanie związane jest z zastosowaniem skutecznego leczenia.

Do chorób układowych tkanki łącznej zalicza się także: toczeń układowy, twardzinę, guzkowe zapalenie tętnic i zespół Sjögrena. Innymi miopatiami zapalnymi są wirusowe zapalenie mięśni oraz choroby pasożytnicze – toksoplazmoza i włośnica, w której najczęstszym objawem jest właśnie ból mięśniowy i osłabienie mięśni.

Jakie choroby mogą być przyczyną bólu w mięśniach?

Ważną grupą schorzeń, których objawem mogą być bóle mięśni, są schorzenia o podłożu niezapalnym. Wśród nich wymienić należy:

• liczne schorzenia neurologiczne, jak na przykład miopatie metaboliczne, dystonie czy objawy miotoniczne,
• zaburzenia endokrynologiczne,
• wodno-elektrolitowe,
• uszkodzenia toksyczne mięśni,
• hipertermię złośliwą.

Wśród zaburzeń endokrynologicznych, mięśniobóle najczęściej towarzyszą: niedoczynność tarczycy i nadczynność tarczycy, a także niedoczynność przytarczyc. Związane jest to z zaburzeniami gospodarki wapniowo-fosforanowej, prowadzącymi do tężyczki, czyli bolesnych kurczów mięśni i ich przymusowym, niefizjologicznym ułożeniu.

Również zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, na przykład zmniejszona podaż wapnia, czy magnezu (jak również zwiększone wypłukiwanie tych pierwiastków, często występujące u osób nadużywających kawę), mogą prowadzić do tego, że wystąpią bolesne skurcze mięśni. Często ból mięśni występuje w nocy i rano, pojawia się w obrębie łydek, wybudzając ze snu. Podobne objawy związane są z niedoborem żelaza, w którym oprócz bólu mięśni łydek, występuje przymusowe poruszanie kończynami dolnymi, jak w zespole niespokojnych nóg.

Ból mięśni może być spowodowany toksycznym uszkodzeniem tkanki mięśniowej. Tak dzieje się na przykład przy zatruciu metalami ciężkimi (wśród nich najczęściej objawy mięśniowe powoduje ołów), po zażyciu substancji odurzających (zarówno alkoholu, jak i narkotyków – najczęściej kokaina), czy reakcji nadwrażliwości na niektóre leki ( niektóre antybiotyki, leki obniżające poziom cholesterolu, leki przeciwpsychotyczne). Również hipertermia złośliwa, czyli genetyczny defekt jednego z rodzajów receptorów wapniowych, może prowadzić do uszkodzenia tkanki mięśniowej, najczęściej po zastosowaniu leków.

Nagły, silny, ostry ból mięśni – co zrobić?

Aby szybko uwolnić się od silnych dolegliwości bólowych, można zastosować proste czynności w warunkach domowych, które zmniejszą obrzęk, ciepłotę ciała i przyspieszą gojenie.

W pierwszej kolejności warto zadbać o ochronę chorego miejsca, stawu bądź mięśnia. Należy unikać dodatkowego obciążenia, ograniczyć wykonywanie niepotrzebnych ruchów. Do czasu poznania przyczyny bólu i wygojenia stanu zapalnego, który jest często przyczyną dolegliwości, zaleca się ograniczenie wykonywania ruchów, które powodują lub nasilają ból. Robimy bezwzględną przerwę w aktywności fizycznej.

• Jednym ze sposobów leczenia bólu stawów i mięśni jest szybkie i częste chłodzenie bolesnego miejsca – można wykonać zwykły zimny okład z zastosowaniem lodu, który należy owinąć tkaniną lub użyć kompresu z chłodzącym żelem bądź sprayu chłodzącego dostępnego w aptekach. Chłodzenie można powtarzać co 2–3 godziny.
• Gdy występują bóle mięśni i stawów, pomóc może delikatny ucisk bolesnej okolicy, zwłaszcza jeśli mamy do czynienia z urazem – za pomocą odpowiednio naciągniętego bandaża elastycznego ograniczymy narastanie obrzęku i ochronimy okolicę urazu. W przypadku bólów mięśni opaska elastyczna zapobiega ich zwłóknieniu i utracie elastyczności.
• Pomaga uniesienie i ułożenie bolesnej kończyny na podwyższeniu, co ułatwi odpływ krwi i zmniejszenie obrzęku.

Bóle mięśni – kiedy iść i do jakiego lekarza?

Wizyta u specjalisty jest podstawowym krokiem, jaki należy zrobić, jeżeli ból powtarza się i nasila. Przyczynę bólów mięśniowo-stawowych pomogą zdiagnozować: lekarz ortopeda, reumatolog, neurolog lub specjalista rehabilitacji medycznej. Aby lekarz lub fizjoterapeuta mógł właściwie zdiagnozować problem, pacjent musi dokładnie opisać swoją przypadłość związaną z charakterem bólu oraz z możliwą jego przyczyną.

Najczęstsze pytania, jakich możemy się spodziewać w wywiadzie, dotyczą:

• początku dolegliwości (kiedy się pojawił, czy wiązał się z wykonaniem nagłego ruchu, czy miał miejsce uraz lub wypadek, czy mięsień lub staw były wcześniej uszkodzone);
• charakteru bólu (czy jest piekący, pulsujący, uciskający, rwący, jak często się pojawia, jak długo trwa, kiedy się nasila, jaka pozycja powoduje ustąpienie dolegliwości, czy wybudza);
• lokalizacji bólu (miejscowy, czy promieniuje w inne części ciała);
• objawów towarzyszących (m.in. ograniczenie ruchu, obrzęk, zmiana ocieplenia skóry, strzelanie w stawie, uczucie drętwienia, mrowienia, zaburzenia czucia, spadek masy ciała);
• przeszłości związanej z przebytymi urazami lub hospitalizacją;
• ogólnego stanu zdrowia (choroby ogólnoustrojowe, przyjmowane leki);
• wykonywanego zawodu (ból mięśni po pracy);
• uprawianej aktywności fizycznej.

Leczenie bólu mięśni obejmuje: farmakoterapię, fizykoterapię, ćwiczenia lecznicze, terapię manualną, masaże.

Leki na ból mięśni - tabletki, maść, żel, plastry

Farmakoterapia jest najpowszechniejszą metodą leczenia, ze względu na łatwą dostępność niektórych leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych bez recepty oraz szybkie i efektywne ich działanie. Przy dolegliwościach bólowych stawów lub mięśni o różnym pochodzeniu zaleca się leki przeciwbólowe i przeciwzapalne z grypy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (w skrócie NLPZ), które leczą stan zapalny będący przyczyną dolegliwości.

Leki na bóle mięśni mogą mieć postać tabletek, maści i żeli lub plastrów. Najczęściej doustnie stosuje się NLPZ-y (np. kwas acetylosalicylowy, meloksykam, diklofenak, ibuprofen, naproksen) przy schorzeniach przewlekłych i reumatycznych, takich jak: reumatoidalne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów. Leki te przyjmują także pacjenci przy zmianach zwyrodnieniowych stawów.

Natomiast przy urazach mięśni (stłuczenie, przeciążenie, naderwanie) czy stawów (skręcenie, zwichnięcie, przeciążenie) zaleca się NLPZ-y stosowane zewnętrznie na konkretnym miejscu. Wiąże się to z wysoką koncentracją leku w miejscu aplikacji i małym ryzykiem wystąpienia objawów ubocznych.

Co pomaga na bóle mięśniowe oprócz leków?

Fizykoterapia obejmuje następujące zabiegi:

• krioterapia – ochładzamy bolące miejsce oparami ciekłego azotu, co zmniejsza stan zapalny. Krioterapia ogólnoustrojowa (w kriokomorze) zmniejsza bolesność oraz stany zapalne, poprawia samopoczucie, wzmacnia odporność oraz rozluźnia bolesne mięśnie;
• magnetoterapia – działa przeciwbólowo, przeciwzapalnie oraz regeneracyjnie i naprawczo;
• laseroterapia – wykonywana bezpośrednio na bolące miejsce nie tylko zmniejszy dolegliwości, ale przede wszystkim przyspieszy gojenie tkanek miękkich oraz tkanki kostnej;
• ultradźwięki – głowica generująca fale ultradźwiękowe przyłożona bezpośrednio do chorego miejsca działa przeciwbólowo, przeciwzapalnie oraz przyspiesza gojenie;
• inne zabiegi o działaniu przeciwbólowym (różne rodzaje prądów, terapuls, diatermia krótkofalowa).

Leczenie powinno być kompleksowe i prócz farmakoterapii oraz fizykoterapii może uwzględniać:

• ćwiczenia lecznicze – poprawią ruchomość oraz siłę bolesnych mięśni;
• zaopatrzenie ortopedyczne – oferuje pomocnicze urządzenia w postaci kul, lasek, opasek i aparatów stabilizujących chore stawy;
• kinesiotaping – aplikowanie elastycznych taśm na bolący staw pomoże go odciążyć, zmniejszyć stan zapalny oraz ból;
• lecznictwo uzdrowiskowe w sanatoriach – realizowana jest tam rehabilitacja, która uwzględnia zabiegi z użyciem naturalnych zasobów środowiska, takich jak m.in. naturalne wody pitne, wody siarczkowe lub borowina (balneoterapia);
• zmianę stylu życia – przy zmianach reumatycznych lub zwyrodnieniowych zaawansowanych należy nauczyć się oszczędzać chore stawy i nie podejmować nadmiernych wysiłków fizycznych;
• odpowiednią i zdrową dietę (zwłaszcza kwasy tłuszczowe omega-3, warzywa i owoce);
• unikanie przebywania w wilgoci i zimnie.

Również ćwiczenia są ważne, ponieważ pozwalają zachować fizjologiczną ruchomość stawów oraz siłę mięśni. Aby czuć się dobrze, powinno się:

• systematycznie wykonywać rozciąganie oraz wzmacnianie mięśni;
• zapewnić regularny ruch całemu ciału. Zaleca się sporty ogólnousprawniające i poprawiające wydolność, takie jak jazda na rowerze, bieganie, nordic walking lub pływanie;
• codziennie rano wykonać prostą i szybką rozgrzewkę, która poprawi ruchomość wszystkich większych stawów we wszystkich kierunkach.