Kwas acetylosalicylowy – działanie, dawkowanie na ból, serce i w zapobieganiu zawału

Czym jest kwas acetylosalicylowy?

Kwas acetylosalicylowy (ASA) należy do niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) zaliczanych do leków pierwszej generacji. Środek ten zyskał ogromną popularność głównie ze względu na działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe oraz przeciwgorączkowe. Jest to zdaniem wielu pacjentów najlepszy lek na przeziębienie bez recepty. Innym zastosowaniem preparatu jest hamowanie procesu krzepnięcia na poziomie płytek krwi (jest to tzw. działanie przeciwpłytkowe lub inaczej przeciwagregacyjne).

Lek powszechnie określa się jako Aspirynę, choć jest to nazwa zastrzeżona dla niemieckiej firmy Bayer, stąd też wzięło się potoczne stwierdzenie „aspiryna bajerowska”. Warto wspomnieć, że obecnie jest też składnikiem wielu preparatów złożonych. Sprzedawana jest jako tabletki powlekane dojelitowe i musujące. Łączy się jej działanie z witaminą C, kodeiną, fenacetyną.

Czytaj również: Skrzep po wyrwaniu zęba

Aspiryna jako lek na ból i na przeziębienie

Acidum acetylsalicylicum hamuje działanie substancji decydującej o rozwoju stanu zapalnego – cyklooksygenazy (COX-2), która odpowiada za syntezę prostaglandyn prozapalnych w miejscu zapalenia.

Wskazaniem do stosowania kwasu acetylosalicylowego są wszelkie dolegliwości bólowe, zwłaszcza o podłożu zapalnymi występujące w chorobach układu ruchu. Lek sprawdzi się w chorobach reumatycznych, rwie kulszowej, na gościec stawowy i innych schorzeniach powodujących ból kręgosłupa, krzyża, stawów i miejscowy stan zapalny. ASA stosowana jest na ból: zęba, głowy, menstruacyjny.

W formie tabletek musujących preparat promowany jest jako skutecznie zwalczający objawy przeziębienia i grypy. Tabletki z witaminą C mają za zadanie skuteczniej stawiać czoła infekcji wirusowej, zaś te z pseudoefedryną pomogą udrażniać zatkany w czasie przeziębienia nos.

Zobacz też: Ból po wyrwaniu zęba – ile trwa, jak się go pozbyć?

Kwas acetylosalicylowy w leczeniu zakrzepicy i miażdżycy

Po raz kolejny posługując się terminologią stosowana przez pacjentów, można stwierdzić, że jest to lek rozrzedzający krew. Tak zwana gęsta krew jest przyczyną zakrzepów i zatorów, co w konsekwencji prowadzić może do zawału i udaru.

Działanie przeciwpłytkowe jest możliwe dzięki nieodwracalnemu hamowaniu enzymu COX-1 (cyklooksygenaza-1), który znajduję się w płytkach krwi. Zahamowanie tego enzymu uniemożliwia produkcję tzw. tromboksanów, które biorą udział w łączeniu płytek krwi między sobą, tworząc w ten sposób większe skupiska (jest to proces agregacji płytek krwi, który może być porównany do zlepiania ich między sobą).

To też może Cię zainteresować: Jakie powikłania mogą wystąpić po usunięciu zęba?

Zahamowanie COX-1 w płytkach krwi jest nieodwracalne, to trwa ono tak długo jak żyją płytki krwi, czyli około 7–10 dni. Skuteczne zahamowanie zlepiania płytek krwi uzyskuje się w momencie zniesienia działania 80 proc. płytek krwi. Skuteczne zahamowanie łączenia się tych elementów krwi jest już możliwe przy stosowaniu małych dawek (tzw. dawka kardiologiczna) wynoszących 75–150 mg pod warunkiem ich kilkudniowego systematycznego przyjmowania lub prawie natychmiast przy zastosowaniu większej dawki (160–325 mg), co jest wykorzystywane w przebiegu zawału mięśnia sercowego.

Stosowanie kwasu acetylosalicylowego jest zalecane także wszystkim pacjentom cierpiącym na miażdżycę tętnic kończyn dolnych. Stosuje się profilaktyczne dawki w celu zmniejszenia śmiertelności z powodu incydentów sercowo-naczyniowych.

Przeczytaj również: Gęsta krew – jakie są przyczyny nadmiernej lepkości krwi?

Kwas acetylosalicylowy na serce i zawał

W przebiegu choroby wieńcowej dochodzi do odkładania się blaszki miażdżycowej w ścianie tętnic odpowiedzialnych za transport krwi do mięśnia sercowego (są to tzw. tętnice wieńcowe). Powstawaniu takiej przeszkody sprzyjają zarówno czynniki genetyczne, ale także otyłość, palenie tytoniu, nieprawidłowa dieta czy brak aktywności fizycznej. Z biegiem czasu blaszka powiększa się i staje się coraz bardziej niestabilna, co w pewnym momencie może doprowadzić do jej pęknięcia i uwolnienia zawartości, która w połączeniu z procesami krzepnięcia krwi prowadzi do zamknięcia tętnicy wieńcowej i zatrzymania przepływu krwi.

Do zawału serca w przebiegu choroby wieńcowej może dojść w tych dwóch mechanizmach – przez pęknięcie blaszki miażdżycowej, albo przez powstanie skrzepliny, która po oderwaniu od ściany naczynia płynie dalej wraz z prądem krwi, co w końcu prowadzi do zamknięcia tętnicy wieńcowej. Kwas acetylosalicylowy jest lekiem przeciwpłytkowym, stosowanie go u osób chorujących na chorobę wieńcową jest jak najbardziej uzasadnione w celu profilaktyki zawału mięśnia sercowego. Pacjenci powinni przyjmować dawki kardiologiczne leku do końca swojego życia.

Warto wspomnieć, że opisywany lek ujmowany jest jako element schematu postępowania w pierwszej pomocy w przypadku podejrzenia zawału mięśnia sercowego. O ile nie wolno podawać pacjentowi oczekującemu na przybycie pogotowia leków przeciwbólowych, które mogłyby maskować objawy zawału, o tyle zalecane jest podanie kwasu salicylowego, który ma szansę rozrzedzić krew, zwiększyć jej przepływ i ograniczyć powierzchnię martwicy w mięśniu sercowym.

Jeżeli pacjent nie jest uczulony na kwas acetylosalicylowy, można mu go podać w postaci tabletki do rozgryzienia 160–325 mg (jedna tabletka). Leku nie podaje się do połknięcia, ani też nie należy nakłaniać chorego do popijania preparatu, gdyż w przypadku traty przytomności zwiększy się ryzyko aspiracji treści do układu oddechowego

Kwas acetylosalicylowy u dzieci i w ciąży

Stosowanie kwasu acetylosalicylowego u dzieci do 12. roku życia jest przeciwwskazane. Ryzyko działań niepożądanych wzrasta szczególnie wtedy, gdy podjęta zostanie próba leczenia choroby o podłożu wirusowym. Takie działanie może doprowadzić do wystąpienia zespołu Reye’a (w przebiegu tego zespołu pojawia się uszkodzenie wątroby i mózgu). Z tego powodu, w tej grupie wiekowej w celu zbicia podwyższonej temperatury w przebiegu różnych stanów infekcyjnych zaleca się stosowanie ibuprofenu lub paracetamolu.

Kwas acetylosalicylowy w ciąży także jest przeciwwskazany, zarówno w 1, 2, a szczególnie w 3 trymestrze, jak i w okresie karmienia piersią. Lek ten silnie rozrzedza krew, może więc nasilać krwawienie, dlatego należy go unikać w trakcie miesiączki i w leczenia bólów menstruacyjnych

Leki z kwasem salicylowym – dawkowanie

U dorosłych stosowana jest na ból i na gorączkę zwykle w dawce 2–3 gramów na dobę. W chorobach reumatycznych dawka maksymalna to 5 gramów. Wspomniane dawki powinny być podzielone.

W przypadku podejrzenia świeżego zawału mięśnia serca podaje się jednorazowo dawkę początkową 160–325 mg. Ten sam schemat stosuje się w udarze mózgu i niestabilnej chorobie wieńcowej.

Dawkowanie kwasu acetylosalicylowego w zapobieganiu zawału to także 160–325 mg, ale na dobę.

U dzieci po ukończeniu 12. roku życia zaleca się nie przekraczać dawki jednorazowej w postaci 500 mg. U młodzieży podawany jest głównie w leczeniu chorób stawowych, np. w młodzieńczym zapaleniu stawów. Wówczas dawkę określa się przeliczając ją na masę ciała.

Choć powszechnie na określenie opisywanej substancji czynnej używa się terminu Aspiryna, warto pamiętać, że ASA występuje pod kilkudziesięcioma różnymi nazwami handlowymi, najpopularniejszse to: Polopiryna, Acard, Cardiopirin, Anacard, Asprocol, Ascalin, Lecardi, Polocard, Proficar i wiele innych.

Kwas acetylosalicylowy a uczulenie i wrzody żołądka

Popularnej Aspiryny nie stosuje się u osób uczulonych na ten lek – istnieje ryzyko wystąpienia astmy aspirynowej w czasie od kilkunastu minut do kilku godzin od momentu przyjęcia leku. Lek jest przeciwwskazany u wszystkich pacjentów cierpiących z powodu choroby wrzodowej i w przypadku potwierdzonego krwawienia z przewodu pokarmowego. Lek ten jest jednym z czynników ryzyka powstawania nadżerek żołądka i dwunastnicy i wrzodów. Wyjątek stanowią tabletki dojelitowe powlekane glicyną.

Nasilenie działań niepożądanych po kwasie salicylowym i innych leków z grupy NLPZ jest związane z czasem trwania ich przyjmowania oraz od wielkości zastosowanej dawki. Najczęściej zaburzenia w przebiegu stosowania ASA dotyczą przewodu pokarmowego i należą do nich: niestrawność, zgaga, bóle brzucha, nudności i wymioty, uszkodzenie błony śluzowej żołądka, co może prowadzić do nasilenia choroby wrzodowej żołądka, może także wystąpić krwawienie z przewodu pokarmowego. Stosowanie dawek kardiologicznych ASA w połączeniu z lekami z grupy inhibitorów pompy protonowej (IPP, posiadają działanie osłonowe na błonę śluzową żołądka) pozwala na zmniejszenie występowania działań niepożądanych.

Kolejnymi przeciwwskazaniami są zaburzenia krzepnięcia i małopłytkowość. Szczególną ostrożność powinni zachować np. pacjenci ze skłonnością do krwawień z nosa, z trudno gojącymi się ranami. Chorzy stosujący inne leki przeciwkrzepliwe powinni każdorazowo konsultować z lekarzem prowadzącym chęć stosowania kwasu acetylosalicylowego. Nie zaleca się przyjmowania po drobnych zabiegach, np. po ekstrakcji zęba.

Leku nie powinno łączyć się z alkoholem, gdyż ten nasila działanie niepożądane ASA. Z kolei kwas acetylosalicylowy może zwiększać stężenie alkoholu we krwi.