SSRI leki – selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny

Serotonina – co to jest?

Serotonina (5-hydroksytryptamina) jest hormonem parakrynnym, ale także neuroprzekaźnikiem chemicznym impulsów nerwowych w mózgu. Odgrywa ważną rolę w ośrodkowym układzie nerwowym (oun), ma duże znaczenie patofizjologiczne m.in. w zaburzeniach lękowych i depresyjnych. Serotonina stymuluje komórki nerwowe, wpływa na samopoczucie i nastrój, a jej niedostateczna ilość w szczelinach synaptycznych uważana jest za prawdopodobną przyczynę występowania depresji.

Oprócz tego wywołuje jeszcze wiele innych działań w organizmie, ponieważ istnieje aż 7 typów odmiennych receptorów serotoninowych (od 5-HT₁ do 5-HT₇), które zlokalizowane są w różnych narządach. Niski poziom serotoniny może być uwarunkowany genetycznie, ale częściej przyczyną tego stanu jest zła dieta (niedobór tryptofanu), brak ruchu albo przyjmowanie niektórych leków (np. sterydów).

To też może Cię zainteresować: Depresja w ciąży – objawy, leczenie

Leki SSRI – kiedy się stosuje?

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, w skrócie SSRIs (z języka angielskiego – Selective Serotonin Reuptake Inhibitorsalbo Serotonin-Specific Reuptake Inhibitor), wykorzystywane są w leczeniu różnego rodzaju zaburzeń nerwicowych. Są to najczęściej przepisywane leki antydepresyjne, które wykazują dodatkowo działanie przeciwlękowe. Znajdują zastosowanie głównie w:

• farmakoterapii umiarkowanych i ciężkich zaburzeń depresyjnych (depresja kliniczna),
• leczeniu fobii społecznych,
• leczeniu lęku napadowego i uogólnionego,
• leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (leki drugiego rzutu w nerwicy natręctw),
• leczeniu zespołu Aspergera,
• terapii zespołu stresu pourazowego,
• zaburzeń odżywiania (jadłowstręt psychiczny, bulimia), a nawet męskich problemów z przedwczesnym wytryskiem.

Przeczytaj też: Rodzaje leków na nerwicę

Mechanizm terapeutycznego działania tej grupy leków w depresjach nie został w pełni wyjaśniony. Wiadomo jednak, że citalopram, fluoksetyna, fluwoksamina, sertralina i paroksetyna wpływają na układ serotoninergiczny w mózgu i hamują w sposób wybiórczy wychwyt zwrotny serotoniny. Dzięki temu powodują zwiększenie stężenia tego neuroprzekaźnika w przestrzeni zewnątrzkomórkowej (międzysynaptycznej) i umożliwiają stymulację postsynaptycznych receptorów serotoninowych na powierzchni komórek mózgowych, które odbierają impulsy nerwowe. W efekcie obserwuje się poprawę nastroju u pacjenta.

Przeczytaj również: Choroba afektywna dwubiegunowa a borderline – podobieństwa i różnice

SSRI mają korzystne właściwości terapeutyczne, zwłaszcza w leczeniu zaburzeń depresyjnych. Leki tej grupy są dobrze tolerowane, bowiem niemal nigdy nie powodują obniżenia aktywności ośrodkowego układu nerwowego(oun), a wręcz przeciwnie – działają raczej aktywizująco (zwłaszcza w pierwszych dniach stosowania). Nie upośledzają funkcji poznawczych (intelektualnych) i sprawności psychofizycznej, ani nie są kardiotoksyczne. Ponadto, nie wchodzą w niebezpieczne interakcje z etanolem (podczas leczenia nie zaleca się jednak spożywania alkoholu), a także nie wywołują uzależnienia psychicznego. SSRI uważane są za jedne z najbezpieczniejszych leków.

To też Cię może zainteresować: Escitalopram – wskazania do stosowania

Wszystkie selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny mają podobny profil oraz zakres działania terapeutycznego. Bardzo szybko i dobrze się wchłaniają. Ulegają silnej biotransformacji, w tym także do czynnych metabolitów. SSRI nie działają natychmiastowo, musi upłynąć kilka tygodni zanim pojawi się efekt terapeutyczny. Niekiedy też zdarza się, iż po pewnym czasie dany lek przestaje działać. W takiej sytuacji, aby utrzymać efekt terapeutyczny, wymagana jest jego zamiana na inny lek z rodziny SSRI.

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny różnią się właściwościami farmakokinetycznymi i farmakodynamicznymi, a więc głównie pod względem siły działania, szybkości metabolizmu oraz wpływu na aktywność enzymów wątrobowych cytochromu P-450. Wydalane są w różnym stopniu przez nerki i z kałem.

Zobacz: Zespół Otella – przyczyny, objawy, leczenie

Jak działa Citalopram (Citalopramum)?

Citalopram to silny wybiórczy inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny. Cechuje go najdłuższy okres półtrwania w organizmie (33-37 godzin) spośród wszystkich leków tej grupy. Ulega demetylacji w wątrobie do farmakologicznie aktywnych metabolitów, które działają jednak krócej, słabiej oraz mniej swoiście niż związek macierzysty. Citalopram ma najsłabsze działanie blokujące izoenzym cytochromu P-450. Może być podawany doustnie raz dziennie, o dowolnej porze dnia i niezależnie od posiłków, w maksymalnej dawce 40 mg na dobę.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki powlekane (0,01, 0,02 i 0,04 g).

Zastosowanie: leczenie depresji oraz zaburzeń lękowych z napadami lęku z agorafobią lub bez niej, profilaktyka nawrotów zaburzeń depresyjnych.

Zobacz też: Czym są napady lęku?

Jak działa Escitalopram (Escitalopramum)?

Escitalopram jest enancjomerem citalopramu. Oba leki równie słabo hamującytochrom P-450. Escitalopram jest nieco szybciej usuwany z organizmu. Pokarm nie wpływa na jego wchłanianie po podaniu doustnym. U osób wolno metabolizujących leki, jego stężenie w osoczu może być nawet dwukrotnie wyższe. Prawdopodobnie przenika do mleka matek karmiących piersią, dlatego nie jest on u nich wskazany. Przyjmowany jest raz dziennie, zwykle w dawce 10 mg. Dawka maksymalna dla tego leku jest dwukrotnie wyższa.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki powlekane (0,0005, 0,01, 0,015 i 0,02 g), tabletki ulęgające rozpadowi w jamie ustnej (0,0005, 0,01, 0,015 i 0,02 g).

Zastosowanie:leczenie dużych epizodów depresyjnych, lęku panicznego z agorafobią lub bez niej, uogólnionego zaburzenia lękowego, fobii społecznej oraz zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych.

Sprawdź też: Zespół dysfunkcji seksualnych po SSRI

Jak działa Fluoksetyna (Fluoxetinum)?

Fluoksetyna jest najczęściej stosowanym lekiem przeciwdepresyjnym. Dobrze się wchłania po podaniu doustnym, a jej wykrywalne stężenia w osoczu stwierdza się nawet kilka tygodni po zaprzestania stosowania leku. Aktywnym psychotropowo metabolitem fluoksetyny jest norfluoksetyna, która ma dłuższy biologiczny okres półtrwania niż związek macierzysty. Fluoksetyna wykazuje silniejszy wpływ prolękowy w początkowej fazie terapii niż inne z grupy SSRI. Przenika również do pokarmu kobiecego, a poza tym silnie blokuje aktywność enzymu metabolicznego wątroby CYP2D6. Zwykle przyjmowana jest rano w dawce dobowej wynoszącej 20 mg. Maksymalnie można zwiększyć dawkę fluoksetyny do 60 mg na dobę.

Postać farmaceutyczna: Rp – kapsułki twarde (0,01 i 0,02 g), tabletki/tabletki powlekane (0,01 i 0,02 g).

Zastosowanie: leczenie zaburzeń depresyjnych, nerwicy natręctw oraz bulimii (jako uzupełnienie psychoterapii).

Przeczytaj również: Lęk przed szczepieniem na COVID-19

Jak działa Fluwoksamina (Fluvoxaminum)?

Działanie przeciwdepresyjne maleinianu fluwoksaminy (Fluvoxamini maleas) można zaobserwować już po upływie tygodnia od jego zastosowania. Wchłania się szybko i całkowicie po przyjęciu drogą doustną, również przenika do mleka kobiecego. Jest metabolizowany w wątrobie aż do 9 metabolitów, ale tylko dwa z nich wykazują nieznaczną aktywność farmakologiczną. Zaleca się jego przyjmowanie raz na dobę, zwykle wieczorem, chociaż dawki dobowe większe niż 150 mg powinny być dzielone. Nie należy przekraczać dawki 300 mg tego leku w ciągu jednego dnia.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki powlekane (0,05 i 0,1 g).

Zastosowanie: najczęściej leczenie zaburzeń depresyjnych endogennych i psychogennych oraz zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (także u dzieci i młodzieży po ukończeniu 8. roku życia).

Zobacz też: Depresja egzogenna – czyli jaka?

Jak działa Sertralina (Sertralinum)?

Sertralina wskazana jest w leczeniu depresji u osób starszych, a także u pacjentów z chorobami serca, ponieważ wykazuje tonizujący wpływ na układ współczulny. Jednak jej główny metabolit – N-demetylosertralina – nie wykazuje działania przeciwdepresyjnego. Sertralina powinna być przyjmowana o stałej porze dnia w dobowej dawce jednorazowej wynoszącej zwykle 50 mg. Maksymalnie dopuszcza się stosowanie dawki 200 mg dziennie u dorosłych. Stosowana w większych dawkach (150–200 mg) dodatkowo zmniejsza wychwyt zwrotny dopaminy.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki powlekane (0,05 i 0,1 g).

Zastosowanie: leczenie depresji z towarzyszącymi objawami lękowymi, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych u dorosłych i dzieci powyżej 6. roku życia, zespołu lęku napadowego z agorafobią lub bez niej, zespołu stresu pourazowego, zespołu Aspergera oraz lęku społecznego, a także w zapobieganiu nawrotom epizodów depresji.

Przeczytaj też: Zoloft – wskazania do stosowania

Jak działa Paroksetyna (Paroxetinum)?

Paroksetyna łatwo się wchłania z przewodu pokarmowego, a jej metabolity są nieaktywne. Podobnie jak fluoksetyna, w znacznym stopniu blokuje aktywność izoenzymu CYP2D6. U pojedynczych pacjentów może powodować ciężkie zaburzenia funkcji wątroby. Powinna być przyjmowana podczas porannego posiłku, zwykle w dawce 20 mg, jednak nigdy nie przekraczającej 60 mg na dobę.

Postać farmaceutyczna: Rp – tabletki (0,02 g), tabletki powlekane (0,02, 0,03 i 0,04 g), krople doustne (0,01 g/ml).

Zastosowanie: leczenie ciężkich epizodów depresji, nerwicy natręctw,
zaburzeń lękowych z napadami lęku z agorafobią lub bez niej, fobii społecznej, zaburzeń lękowych uogólnionych oraz zaburzenia stresowego pourazowego.

To też może Cię zainteresować: Lęk separacyjny u dorosłych – przyczyny, objawy, leczenie

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny – działania niepożądane

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny wywierają swe działanie na układ serotonergiczny, zarówno w mózgu, jak i w narządach obwodowych. Związanych z tym jest wiele możliwych działań niepożądanych, które jednak zwykle mającharakter przejściowy i nie zagrażają życiu pacjenta. Pojawiają się na ogół w pierwszych tygodniach leczenia, a ich występowanie i nasilenie może się różnić w zależności od przyjętego leku.

Obserwuje się następujące objawy niepożądane SSRI:

• zaburzenia ze strony oun – zaburzenia snu (senność lub bezsenność, nietypowe sny), zawroty i bóle głowy, niepokój, akatyzja, dyskinezy, drżenia mięśniowe, nadmierne pobudzenie, także tzw. zespół serotoninowy (objaw przedawkowania), a sporadycznie – sedację, apatię, anhedonię lub myśli samobójcze (gł. u dzieci i młodzieży);
• zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego – często nudności i wymioty, niekiedy obniżenie apetytu, bóle brzucha, biegunki;
• zaburzenia funkcji seksualnych – PSSD (zbiór jatrogennych dysfunkcji seksualnych) powodujący m.in. spadek lub brak libido, impotencję, zaburzenia erekcji i inne;
• zaburzenia układu sercowo-naczyniowego – bardzo rzadko obserwowane podwyższenie ryzyka epizodów niedokrwiennych, częstoskurczu zatokowego czy zawału serca, przypuszczalne zwiększenie niebezpieczeństwa krwawień;
• inne, np.: nadmierna potliwość, suchość w ustach, zaburzenia hormonalne, możliwa zmiana masy ciała.

Nagłe lub zbyt szybkie zaprzestanie stosowania SSRI, które dotąd przyjmowano przewlekle dłużej niż przez pół roku, może skutkować rozwojem objawów zespołu abstynencyjnego. Na ogół nie są one jednak aż tak znaczące jak w przypadku innych leków psychotropowych. Do objawów odstawiennych zalicza się:

• bóle i zawroty głowy,
• zaburzenia snu,
• pogorszenie samopoczucia i oszołomienie,
• zaburzenia koordynacji ruchów,
• dysforię,
• nudności.

W celu zmniejszenia niebezpieczeństwa wystąpienia zespołu abstynencyjnego zaleca się stopniowe zmniejszanie dawek oraz powolne odstawianie tych leków (przez okres minimum 1‑2 tygodni).

Poza tym zespół odstawienia obserwowany jest również u noworodków (występuje drażliwość, ciągły płacz, trudności ze ssaniem i snem, drżenie, hipotonia), dlatego raczej nie zaleca się stosowania SSRI u kobiet będących w ciąży. Wiąże się to bowiem z podwyższonym ryzykiem poronień i występowania wad wrodzonych płodu (zwłaszcza po paroksetynie), a także z niebezpieczeństwem rozwoju zaburzeń zachowania noworodka czy też z ewentualnymi długoterminowymi problemami behawioralnymi u dzieci.

Zobacz też: Escitil – wskazania do stosowania

Interakcje SSRI

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny podwyższają stężenie w osoczu i ryzyko działań toksycznych ze strony stosowanych równocześnie:

• trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych,
• diazepamu (lek uspokajający),
• leków przeciwpadaczkowych (fenytoina lub karbamazepina),
• leków przeciwpsychotycznych (haloperidol albo sole litu),
• leków antyarytmicznych (propafenon, flekainid),
• β‑blokerów (metoprolol, propranolol),
• warfaryny, digoksyny lub teofiliny.

Niektóre substancje np.: leki działające depresyjnie na OUN, błękit metylenowy (barwnik), diuretyki, leki sympatykomimetyczne (np. pseudoefedryna), sibutramina, MDMA (ecstasy), zolpidem, dekstrometorfan, tramadol, petydyna czy też wyciąg z ziela dziurawca zwyczajnego mogą zwiększać toksyczność leków z grupy SSRI. Przykładowo, podawanie w tym samym czasie selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny oraz inhibitorów monoaminooksydazy (IMAO) stwarza niebezpieczeństwo toksycznego wzrostu stężenia serotoniny we krwi i rozwoju tzw. zespołu serotoninowego (objawy obejmują głównie niepokój, dezorientację, pobudzenie, pocenie się, drżenie, brak koordynacji i szybkie bicie serca). Z koleiśrodki przeciwbólowe z rodziny niesteroidowych leków przeciwzapalnych (aspiryna, ibuprofen, naproksen) mogą zakłócać i zmniejszać skuteczności SSRI.

Czytaj również: Nerwica depresyjna – przyczyny, objawy, leczenie nerwicy depresyjnej