Dlaczego stopy puchną?
Spuchnięte stopy lub szerzej – obrzęk stóp, kostek i podudzi powstaje na drodze różnych mechanizmów, przy czym często kilka z nich występuje jednocześnie. Wszystkie one prowadzą do gromadzenia się płynu w przestrzeni międzykomórkowej, poza naczyniami krwionośnymi.
Pomijając opuchliznę stóp związaną z urazem i następującym po nim miejscowym zapaleniem, obrzęk stóp wynika w większości przypadków z zaburzonej proporcji między ciśnieniem krwi w żyłach kończyn dolnych, całkowitą objętością płynów w organizmie, objętością płynu przechodzącą z naczyń do tkanek i sprawnością mechanizmów usuwających płyn z powrotem do krążenia.
Do najważniejszych czynników prowadzących do puchnięcia nóg należą:
- zwiększone ciśnienie hydrostatyczne w układzie żylnym, które w obliczu i tak już wysokiego ciśnienia na poziomie stóp, kostek i podudzi znacznie utrudnia przepływ krwi, prowadzi do jej zastoju i ostatecznie „wypychania” płynu z naczyń krwionośnych do okolicznych tkanek;
- utrudniony powrót płynu z tkanek do układu krążenia drogą naczyń chłonnych;
- zmniejszenie tzw. ciśnienia onkotycznego osocza, spowodowane przez zmniejszenie stężenia białek osocza, co ułatwia ucieczkę płynu z naczyń krwionośnych do tkanek.
Obecne osobno lub (częściej) w kombinacji czynniki te prowadzą do przesączania się płynu poza naczynia krwionośne i jego zalegania w przestrzeni międzykomórkowej, w wyniku czego powstaje obrzęk.
Przeczytaj również:
Ból pod stopą – przyczyny bólu podeszwy stopy
Spuchnięte stopy – przyczyny obrzęku stóp
Najczęstszą przyczyną puchnięcia stóp (zwłaszcza u osób po 40. i 50. roku życia) jest przewlekła niewydolność żylna. U młodych kobiet (przed wejściem w okres menopauzy) bywają obserwowane obrzęki związane z cyklem miesiączkowym, typowo pojawiające się przed miesiączką i ustępujące po jej wystąpieniu. Ich przyczyna nie jest dokładnie poznana.
Do rzadszych stanów przebiegających z opuchlizną stóp i podudzi należą:
- niewydolność serca i nadciśnienie płucne – w obu chorobach przepływ krwi przez serce i krążenie płucne jest utrudniony, co prowadzi do zastoju krwi w układzie żylnym, w tym w żyłach nóg;
- działania niepożądane leków, zwłaszcza preparatów stosowanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, steroidów, niektórych leków hormonalnych;
- zakrzepica żył głębokich kończyn dolnych – powoduje zwykle szybko rozwijający się obrzęk nóg i ból;
Przeczytaj również:
Ból śródstopia podczas chodzenia – co oznacza ból pod stopą przy chodzeniu?
- obrzęk limfatyczny – opuchlizna stóp rozwija się w wyniku utrudnienia odpływu płynu z tkanek do układu krążenia drogą naczyń chłonnych; w przeważającej części przypadków rozwija się w wyniku ucisku lub zniszczenia dróg chłonnych, np. przez nowotwór rozwijający się w miednicy, po zabiegach operacyjnych powikłanych uszkodzeniem dróg chłonnych czy po naświetlaniu miednicy promieniowaniem jonizującym; opuchnięta jest zwykle cała kończyna;
- ciąża – ucisk żyły głównej dolnej przez płód może prowadzić do utrudnienia odpływu krwi z nóg i ich opuchlizny; puchnięcie nóg w ciąży zdarza się dość często;
- przewlekłe choroby nerek i wątroby, prowadzące do „przewodnienia” i zmniejszenia ciśnienia onkotycznego osocza przez spadek wytwarzania albumin; obrzęki widoczne są na całym ciele – oprócz puchnięcia stóp i nóg, zwykle obustronnego, łatwo można zauważyć także obrzęki na twarzy;
- choroby tarczycy.
Przeczytaj również:
Modzele na stopach – jak usuwać i leczyć modzele na stopach?
Co jeszcze może oznaczać puchnięcie stóp?
Celem diagnostyki opuchniętych stóp, a także opuchniętych kostek i podudzi jest identyfikacja przyczyny leżącej u podstaw objawów, wykluczenie szczególnie niebezpiecznych, wymagających szybkiej interwencji chorób i umożliwienie dobrania skutecznego leczenia.
W początkowym etapie konieczne jest dokładne zebranie wywiadu i badanie lekarskie, pozwalające ustalić cechy opuchlizny nóg i jej rodzaj. Sposób postępowania zależy w pierwszej kolejności od tego, czy obrzęk obecny jest w obu kończynach, czy tylko w jednej oraz od tego, jak szybko powstał (zwykle rozróżnia się okres poniżej i powyżej 72 godzin).
- Szybko rozwijająca się opuchlizna jednej stopy lub większej części jednej kończyny dolnej, zwłaszcza w przypadku towarzyszącego bólu, wymaga pilnego wykluczenia zakrzepicy żył głębokich kończyn dolnych. Różnicowanie obejmuje też urazy kości, mięśni, więzadeł, ścięgien i stawów oraz nowotwory narządów miednicy.
- Przewlekły obrzęk jednej kończyny (trwający powyżej 72 godzin) może wiązać się z rozwojem tzw. odruchowej dystrofii współczulnej, przewlekłej niewydolności żylnej (najczęstsza przyczyna) lub – dość rzadko – uciskiem żył lub naczyń chłonnych przez nowotwór narządów miednicy (odbytnicy, jajników i innych); rzadziej przyczyną jednostronnego obrzęku są choroby ogólnoustrojowe.
- W większości przypadków opuchlizna nóg bez wyraźnej przyczyny spowodowana jest przewlekłą niewydolnością żylną, stąd jeśli lekarz nie stwierdza niepokojących cech, a obecne są jej objawy (poza opuchlizną są to np. uczucie ciężkich nóg, kurcze, żylaki, pajączki naczyniowe, przebarwienia skóry), zwykle może postawić rozpoznanie i rozpocząć leczenie. W przypadku braku wyraźnych cech przewlekłej niewydolności żylnej wskazane jest poszukiwanie chorób ogólnoustrojowych (jak nadciśnienie płucne, niewydolność serca, niewydolność wątroby czy nerek).
Przeczytaj również:
Zimne stopy – jakie są przyczyny i sposoby na marznące stopy?
Jakie badania wykonać na opuchnięte stopy?
Zależnie od okoliczności w diagnostyce puchnących stóp mogą być zlecone badania laboratoryjne i obrazowe. Dla przykładu, w przypadku zakrzepicy żył głębokich wykonuje się badanie stężenia D-dimerów oraz przeprowadza się badanie USG żył (lub inne badania obrazowe).
W przypadku podejrzenia choroby serca lub nadciśnienia płucnego szczególnie pomocne jest badanie EKG, echokardiograficzne i RTG klatki piersiowej. Z kolei w razie podejrzenia nowotworu narządów miednicy wykonywane jest badanie ginekologiczne, badanie per rectum i tomografia komputerowa miednicy.
Podejrzenie choroby ogólnoustrojowej jest wskazaniem do wykonania szeregu testów laboratoryjnych, ułatwiających rozpoznanie choroby. Do podstawowych badań należy morfologia krwi, badanie ogólne moczu z badaniem osadu moczu, oznaczenie stężenia elektrolitów, poziom kreatyniny, poziom glukozy we krwi, stężenie TSH, poziom albumin. Odchylenia tych parametrów mogą odpowiadać zwłaszcza chorobom wątroby i nerek.
Jeśli przyczyna opuchlizny stopy jest oczywista (np. złamanie kości śródstopia), diagnostyka jest znacznie prostsza i zwykle nie wymaga wykonywania licznych badań.
Dobrze przeprowadzona diagnostyka pozwala ustalić przyczynę obrzęku nóg i jest warunkiem doboru prawidłowego leczenia.
Przeczytaj również:
Skręcenie kostki – przyczyny, objawy, leczenie skręconej kostki
Spuchnięte stopy – leczenie
Leczenie opuchniętych (spuchniętych) stóp zależy od przyczyny obrzęku
Poniżej publikujemy kompleksowe, aktualne (2024–2025) opracowanie, podzielone na sekcje, zgodne z wytycznymi europejskimi (m.in. NHS, European Society of Cardiology, European Venous Forum) oraz amerykańskimi (Mayo Clinic, Cleveland Clinic).
Leczenie domowe i niefarmakologiczne
Odpoczynek i pozycja nóg
-
Unoszenie nóg powyżej poziomu serca 2–3 razy dziennie po 20–30 minut poprawia odpływ żylny i limfatyczny.
-
W pracy warto robić krótkie przerwy na rozruszanie łydek – tzw. „pompa mięśniowa” pomaga w przepływie krwi.
Ucisk (kompresjoterapia)
-
Stosowanie podkolanówek, rajstop lub pończoch uciskowych o klasie ucisku dobranej przez lekarza (zwykle 1–2 stopnia).
-
Pomaga szczególnie przy niewydolności żylnej lub limfatycznej.
-
Uwaga: przy chorobie tętnic nie wolno stosować kompresji bez badania ABI (wskaźnik kostka–ramię).
Ograniczenie soli i alkoholu
-
Zmniejszenie spożycia sodu (sól, wędliny, fast foody) redukuje zatrzymywanie wody.
-
Alkohol powoduje rozszerzenie naczyń i może nasilać obrzęk.
Aktywność fizyczna
-
Regularne spacery, pływanie, joga i ćwiczenia łydek stymulują krążenie.
-
Unikanie długiego siedzenia i stania.
Przeczytaj również:
Śmierdzące stopy – przyczyny, preparaty, domowe sposoby na śmierdzące skarpety
Leczenie farmakologiczne (po diagnozie lekarza)
Leki są stosowane tylko po określeniu przyczyny obrzęku:
| Przyczyna | Leczenie farmakologiczne | Uwagi |
|---|---|---|
| Niewydolność serca | leki moczopędne (np. furosemid, torasemid), inhibitory ACE, beta-blokery | kontrola elektrolitów i ciśnienia |
| Choroby nerek | diuretyki pod ścisłą kontrolą nefrologa | unikać odwodnienia |
| Niewydolność żylna | flebotoniki (diosmina, hesperydyna, ruscus, wyciąg z kasztanowca) | poprawiają napięcie żylne |
| Obrzęk limfatyczny | manualny drenaż limfatyczny, kompresja, preparaty wspomagające (np. z flawonoidami) | unikać leków retencyjnych |
| Leki powodujące obrzęk (np. amlodypina, ibuprofen) | odstawienie lub zmiana leku (po konsultacji) | często przynosi szybką poprawę |
Nowoczesne i perspektywiczne metody leczenia / wspomagania
| Metoda | Zastosowanie / mechanizm | Uwagi / ograniczenia |
|---|---|---|
| Terapia kompresyjna z opatrunkami | Wspiera odpływ żylny i limfatyczny | Nie stosować przy znacznej chorobie tętnic – wymaga oceny perfuzji |
| Terapie odciążające (off-loading) | Redukcja nacisku w przypadku ran lub uszkodzeń skóry stóp | Musi być skoordynowana z oceną naczyń krwionośnych |
| Ziołolecznictwo wspomagające (flawonoidy, rusycyna, witamina C) | W krajach UE stosuje się preparaty zawierające m.in. Ruscus aculeatus + hydrochlorochalkon dla poprawy objawów żylnych | Nie zastępuje leczenia podstawowego; stosować po konsultacji lekarskiej |
| Technologie „smart” w rehabilitacji | Inteligentne wkładki, systemy monitorujące nacisk, urządzenia do monitorowania chodu i do rehabilitacji wspomaganej | W fazie badań, ale mają duży potencjał w indywidualizacji terapii |
| Zaawansowane techniki chirurgiczne w traumatologii stopy i okolicy kostki | Minimalnie inwazyjne implanty, techniki artroskopowe, nacięcia mikrochirurgiczne w obrębie kostki i stawów | Zarezerwowane dla ostrych urazów – nie dla prostych obrzęków bez patologii strukturalnych |
Spuchnięte stopy – najczęściej zadawane pytania
1. Kiedy obrzęk stopy wymaga pilnej konsultacji lekarskiej?
Gdy występuje:
-
gwałtowny, jednostronny obrzęk, szczególnie jeśli towarzyszy mu zaczerwienienie, ból lub uczucie gorąca (może sugerować zakrzepicę żylną);
-
obrzęk z dusznością, uczuciem ucisku w klatce piersiowej – może być objawem niewydolności serca lub zatorowości płucnej;
obrzęk nie ustępuje przez kilka dni mimo odpoczynku i domowych metod – warto zbadać przyczyny przewlekłe.
Przeczytaj również:
Ból kostki – przyczyny bólu w kostce, sposoby leczenia i rehabilitacji
2. Czy podnoszenie nóg i unikanie soli to wystarczające metody leczenia?
To często pierwsze kroki i są wskazane – podnoszenie nóg powyżej linii serca wspomaga odpływ płynów, ograniczenie soli (sodu) może zmniejszyć zatrzymywanie wody. Jednak jeśli obrzęk ma podłoże chorobowe (np. niewydolność serca, choroby nerek, choroby żył), wymagane jest leczenie przyczynowe.
3. Czy leki moczopędne są zawsze stosowane?
Nie zawsze. diuretyki (leki moczopędne) stosuje się, gdy obrzęk wynika z przeciążenia objętościowego (np. przy niewydolności serca, chorobach nerek). Ale ich stosowanie powinno być kontrolowane przez lekarza – stosowanie bez przyczyny może prowadzić do zaburzeń gospodarki elektrolitowej.
Ponadto w literaturze europejskiej zwraca się uwagę na oporność na diuretyki z powodu niedoboru chloru (hipochloremii) – to ciekawy, stosunkowo nowy mechanizm, który może wpływać na skuteczność leczenia obrzęku.
4. Jakie są perspektywy leczenia obrzęku u osób z cukrzycą?
U pacjentów z obrzękiem i współistniejącymi owrzodzeniami stóp stosuje się terapie kompresyjne, techniki „off-loading” (odciążanie) oraz leczenie ran.
Metody odciążające (np. specjalne unieruchomienia) muszą być stosowane ostrożnie, szczególnie przy współistniejącej chorobie tętnic obwodowych.
5. Czy jest możliwe zapobieganie obrzękom?
Tak, profilaktyka może obejmować:
-
regularną aktywność fizyczną, zwłaszcza „pompujące ćwiczenia łydek” (unoszenie i opuszczanie stóp),
-
noszenie odpowiedniego obuwia i rajstop kompresyjnych,
-
unikanie długiego stania lub siedzenia, robienie przerw na ruch,
-
kontrolę ciśnienia, poziomu glukozy we krwi, masy ciała.
współpraca: redakcja Wylecz.to
