Badanie proktologiczne (per rectum) – jak się przygotować, wskazania, czy boli?

Czym jest badanie proktologiczne?

Badanie proktologiczne, zwane także badaniem per rectum jest badaniem odbytu i odbytnicy za pomocą ręki. Pozwala to na ocenę struktur znajdujących się wewnątrz jelita grubego, jak i okolicy – gruczołu krokowego, pęcherzyków nasiennych, macicy, jajników. Badanie proktologiczne to nie tylko ocena za pomocą dotyku – analiza śladów na rękawiczce badającego pozwala wnioskować np. o krwawieniu czy nadmiernej ilości śluzu. W skład badania per rectum wchodzi także dokładne oglądanie okolicy odbytu.

Na czym polega badanie per rectum?

Odbytnica jest końcowym odcinkiem jelita grubego. Kończy się odbytem, na zewnątrz ludzkiego organizmu. Odbytnica dzieli się na dwa odcinki – część miedniczną, położoną wyżej, w miednicy i część odbytową, kończącą się odbytem, zwaną także kanałem odbytu. Część miedniczna tworzy zgięcie krzyżowe, bo swym łukiem przylega do kości krzyżowej, a część odbytowa zgięcie kroczowe, bo jej łuk jest wypukły ku przodowi. Kanał odbytu ma długość około 3 cm, i to on jest najczęściej dostępny w badaniu per rectum , część miedniczna jest dla badającego o wiele trudniej dostępna. Odbytnica składa się z trzech warstw:

• błony zewnętrznej,
• błony mięśniowej, w której przebiegają m.in. zwieracz wewnętrzny i zewnętrzny odbytu,
• błony śluzowej.

W części miednicznej błona śluzowa wytwarza fałdy poprzeczne. Najlepiej wyczuwalny podczas badania proktologicznego jest fałd środkowy (Kohlrauscha), 6–8 cm nad odbytem. W części odbytowej błona śluzowa fałduje się podłużnie, tworząc słupy odbytu.

Część miedniczna odbytnicy od tyłu przylega do kości krzyżowej i kości guzicznej, bocznie sąsiaduje z pętlami jelita cienkiego. Sąsiedztwo przedniej powierzchni odbytnicy różni się u obu płci. U mężczyzn pomiędzy odbytnicą a pustym pęcherzem moczowym znajdują się pętle jelita cienkiego. Jeśli zaś pęcherz jest wypełniony, odbytnica przylega bezpośrednio do niego. Poniżej pęcherza, odbytnica przylega do pęcherzyków nasiennych i gruczołu krokowego.

U kobiet przednia powierzchnia macicy przylega do tylnej powierzchni macicy i górnej części pochwy. Pomiędzy powyższymi narządami, w zależności od ich wypełnienia, a także wypełnienia pęcherza moczowego, także mogą znajdować się pętle jelita cienkiego. Kanał odbytu u mężczyzn przylega do opuszki prącia, u kobiet natomiast to dolnej części pochwy.

Zobacz też: Guzek w odbycie – co może oznaczać?

Badanie palcem przez odbyt – kiedy je wykonać?

Ból i krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego, jest jednym z najważniejszych wskazań do przeprowadzenia badania per rectum. Jedną z najczęstszych przyczyn krwawień są hemoroidy. Są to powiększone i wypadające poduszeczki odbytowe. Poduszeczki odbytowe występują w błonie podśluzowej kanału odbytu i zawierają naczynia krwionośne. Ich powiększenie często związane jest z przewlekłym zaparciem, ciąża i innymi sytuacjami, w których dochodzi do wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej. Hemoroidy krwawią niezależnie od wypróżniania, mogą także sprawiać dolegliwości bólowe. Badanie per rectum jest podstawą postawienia diagnozy.

Inną przyczyną bólu i krwawienia z odbytu może być szczelina odbytu. Jest to linijne owrzodzenie w kanale odbytu. Przyczyn powstawania większości szczelin nie daje się ustalić, inne to np. uraz okołoporodowy, choroba Leśniowskiego-Crohna. Ból i krwawienie występują podczas defekacji. W badaniu proktologicznym, oprócz owrzodzenia, można także stwierdzić obecność tzw. „guzka wartowniczego”. Jest to nadmiar skóry w najniżej położonej części szczeliny, w okolicy odbytu.

Czytaj również: Skręt jajnika – przyczyny, objawy, rozpoznanie, leczenie

Badanie per rectum a rak odbytu

Badanie proktologiczne przeprowadza się także w przypadku podejrzenia obecności nowotworu złośliwego w jelicie grubym. Największe znaczenie badanie per rectum ma w raku odbytnicy. Tylko wtedy palpacyjnie można wykryć masę nowotworową. Rak jelita grubego najczęściej rozwija się na podłożu polipów gruczolakowych. Sprzyjają mu także nieswoiste zapalenia jelit.

Objawami raka odbytnicy, oprócz wyczuwalnego palcem guza, jest jawne krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego, zmiana rytmu wypróżnień i główkowate stolce (guz modeluje stolec). Podstawową metodą leczenie raka odbytnicy jest jego wycięcie z okolicznymi węzłami chłonnymi, dodatkowo stosuje się napromienianie przed operacją. Charakterystycznym objawem nowotworów z wysiewem w otrzewnej jest tzw. próg Blummera – twardy, nieruchomy naciek zachyłka otrzewnej.

Wskazania do badania proktologicznego

Urazy miednicy – po urazie badanie per rectum wykonuje się w celu oceny napięcia zwieraczy odbytu (diagnostyka w kierunku uszkodzenia rdzenia kręgowego), spoistości i lokalizacji gruczołu krokowego, obecności krwi w odbytnicy, złamań miednicy i uszkodzeń okolicy krocza;

„Ostry brzuch” – to określenie oznacza nagły stan przebiegający z silnym bólem brzucha, mogą dołączyć się do niego wymioty, nudności, zatrzymanie gazów i stolca. Chory jest w złym stanie ogólnym i często wymaga doraźnej operacji. W badaniu per rectum można zdiagnozować różne choroby, mogące prowadzić do „ostrego brzucha”. W okolicy odbytu mogą być widoczne przetoki okołoodbytnicze (powstające m.in. w chorobie Leśniowskiego-Crohna, która może być przyczyną niedrożności), a także zasinienie przy krwiakach przestrzeni zaotrzewnowej, sugerujące np. pęknięcie tętniaka aorty brzusznej czy uraz. Stolec w odbytnicy wyklucza niedrożność jelita, ale przyczyną dolegliwości w takim przypadku może być skręt esicy. Krwisty śluz związany jest z zapaleniem jelita grubego. Ciało obce lub nowotwór mogą być przyczyną niedrożności;

Ropnie odbytu – p pppprzy badaniu per rectum, żywa bolesność, miejscowe nadmierne ocieplenie oraz nacieczenie ściany odbytnicy sugerują powstanie stanu zapalnego, a nawet zbiornika ropy w miednicy;

Przerost gruczołu krokowego – bbbbbadanie per rectum przez urologa jest jednym z podstawowych narzędzi diagnostycznych. Dostarcza wielu informacji o wielkości gruczołu krokowego, jego spoistości i strukturze.

Badanie ginekologiczne per rectum może zastąpić badanie przez pochwę, gdy to ostatnie jest niemożliwe, np. w przypadku dziewic.

Jak wygląda badanie proktologiczne?

Do badania proktologicznego nie trzeba się specjalnie przygotowywać, ale zadbanie o higienę krocza pozwoli na uniknięcie niepotrzebnego stresu.

Przed badaniem per rectum lepiej jest dokonać wypróżnienia. Pomieszczenie jest zamykane, jeśli nie ma takiej możliwości, badanie odbywa się za kotarą. Towarzyszy temu pielęgniarka lub asystent, w celu uniknięcia ewentualnych dwuznaczności.

Należy zdjąć bieliznę i przyjąć pozycję kolankowo – łokciową lub na boku, z maksymalnie podkurczonymi kolanami. Możliwa jest także pozycja na wznak, ze zgiętymi stawami biodrowymi i kolanowymi. Pierwszym etapem badania jest oglądanie przez badającego okolicy odbytu. W tym celu rozchyla on szparę pośladkową. Potem lekarz na palcu (z rękawiczką) rozprowadza żel znieczulająco-poślizgowy. Zawiera on lidokainę (środek miejscowo znieczulający nie wpływa na zdolności pcychomotoryczne).

Następnie wprowadza palec do odbytnicy, starając się czynić to bardzo delikatnie, by nie uszkodzić ściany jelita i nie spowodować niepotrzebnego bólu. Zasadniczo badanie to jest bezbolesne. Ostatnim elementem badania jest analiza śladów na rękawiczce badającego, pozostałych po badaniu proktologicznym. Zaraz po zakończeniu badania pacjent może powrócić do wszystkich normalnych aktywności życiowych.

Przeciwwskazania do badania per rectum

Nie ma żadnych przeciwwskazań do wykonania badania per rectum.