Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – objawy, diagnostyka, leczenie

Co to jest wrzodziejące zapalenie jelita grubego?

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego wraz z chorobą Leśniowskiego-Crohna należy do grupy przewlekłych nieswoistych zapaleń przewodu pokarmowego. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest procesem zapalnym zlokalizowanym w błonie śluzowej jelita grubego. Jelito grube składa się z kątnicy, okrężnicy i odbytnicy. Choroba zawsze obejmuje odbytnicę, u wielu osób również okrężnicę (u poszczególnych osób różnie długi odcinek okrężnicy). W części przypadków prowadzi do rozwoju owrzodzeń.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest chorobą autoimmunologiczną, co oznacza, że pod wpływem jakiegoś (w tym przypadku niewiadomego) czynnika organizm wytwarza autoprzeciwciała. Na co dzień ludzki organizm wytwarza przeciwciała przeciwko potencjalnie chorobotwórczym patogenom, np. bakteriom czy wirusom. Celem tej odpowiedzi jest zniszczenie tych drobnoustrojów.

W przebiegu chorób autoimmunologicznych powstają autoprzeciwciała. Są to przeciwciała odpowiedzialne za powstawanie stanu zapalnego w obrębie któregoś z narządów własnego organizmu. W przebiegu WZJG jest to jelito grube.

Największą zachorowalność na wrzodziejące zapalenie jelita grubego notuje się w krajach Europy Zachodniej i Ameryki Północnej, wśród osób rasy białej. W Europie każdego roku średnio 1 osoba na 10 000 zapada na to schorzenie. Choroba może rozpocząć się w każdym wieku, jednak szczyt zapadalności występuje pomiędzy 20. a 40. rokiem życia. Zdumiewającym faktem jest obserwacja, że palacze papierosów rzadziej chorują na to schorzenie.

Zobacz też: Na czym polega hemikolektomia?

Dokładna przyczyna wrzodziejących jelit jak dotąd nie została poznana. Zakłada się, że rozwija się ono u osób genetycznie podatnych na wystąpienie WZJG, po zadziałaniu pewnego czynnika zewnętrznego (infekcja bakteryjna, wirusowa, lekarstwa), który pobudzając układ immunologiczny w sposób nadmierny, nieprawidłowy, powoduje powstanie przeciwciał uszkadzających własne tkanki. Około 7 proc. chorych ma bliskiego krewnego chorującego na WZJG, co potwierdza ryzyko dziedziczenia wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Zapadalność na to schorzenie wśród osób, którym w przeszłości usunięto wyrostek robaczkowy, jest mniejsza.

Omawiana choroba jelita grubego predysponuje do występowania grzybicy układu pokarmowego. Należy pamiętać, że choroba Leśniowskiego-Crohna przybiera często bardzo podobny obraz kliniczny do WZJG, stąd konieczne jest przeprowadzenie wnikliwej diagnostyki w celu postawienia właściwego rozpoznania.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – objawy

Przebieg wrzodziejącego zapalenia jelita grubego jest przewlekły, wieloletni. Typowo charakteryzuje się występowaniem okresów zaostrzeń poprzedzielanych okresami remisji. Zaostrzenia WZJG trwają od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy. Ich nasilenie oraz częstość znacznie różnią się u poszczególnych pacjentów. Pierwszy atak jest często najcięższy.

Objawy wrzodziejącego zapalenie jelita grubego pojawiają się po raz pierwszy najczęściej między 15. a 25., a rzadziej między 55. a 65. rokiem życia. Dominującym objawem colitis ulcerosa jest biegunka, często krwista. Stolec może być oddawany często, ale o małej objętości, co jest wynikiem zmian zapalnych w odbytnicy. Często obserwuje się również:

• ból brzucha,
• gorączkę,
• osłabienie,
• zmniejszenie masy ciała.

W przypadku zapalenia odbytnicy może się pojawić tylko śluzowo-krwista biegunka z towarzyszącym niekiedy silnym parciem, bólem i nietrzymaniem stolca. U starszych pacjentów sporadycznie może występować zaparcie – jako wynik skurczu odbytu.

U większości chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego choroba przebiega łagodnie. Jedynymi objawami u tych pacjentów mogą być biegunka i krwawienie. Choroba jelit o średniej aktywności, która występuje u około ¹/₃ pacjentów, charakteryzuje się 5–6 krwistymi stolcami dziennie, bólami brzucha, tkliwością powłok brzucha, podwyższoną temperaturą i osłabieniem.

Ciężki przebieg dotyczy około 20 proc. chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Objawy pozajelitowe współwystępują z jelitowymi. Przebieg cechuje się:

• oddawaniem ponad 6 krwistych stolców dziennie,
• znacznym osłabieniem,
• zmniejszeniem masy ciała,
• wysoką temperaturą,
• zwiększeniem częstotliwości rytmu serca,
• obniżeniem ciśnienia tętniczego,
• znaczną tkliwością w obrębie jamy brzusznej,
• osłabieniem perystaltyki,
• niedokrwistością.

Czynnikami wywołującymi nawroty wrzodziejącego zapalenia jelita grubego są m.in. niesteroidowe leki przeciwzapalne, czyli popularne i często stosowane leki przeciwzapalne, leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, takie jak np. aspiryna, ibuprofen, naproksen, ketoprofen, diklofenak. Innymi przyczynami zaostrzeń objawów wrzodów na jelicie grubym mogą być: stres, mleko, infekcje przewodu pokarmowego, antybiotykoterapia.

Ponadto rzucenie palenia papierosów przez osoby uprzednio uzależnione od tego nałogu skutkuje częstszymi nawrotami i cięższym ich przebiegiem.

Osoby z rozpoznanym wcześniej zapaleniem i wrzodami jelit, u których wystąpiło zaostrzenie objawów choroby, powinny niezwłocznie zgłosić do lekarza, który zadecyduje o konieczności leczenia szpitalnego lub o kontynuacji terapii w warunkach ambulatoryjnych. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego o ciężkim przebiegu może prowadzić do wystąpienia zagrażających życiu powikłań. Nasilone krwawienia z przewodu pokarmowego mogą prowadzić do znacznej niedokrwistości i konieczności przetoczenia krwi.

Przeczytaj też: Perforacja jelita – objawy i przyczyny

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – diagnostyka

Pojawienie się pierwszych objawów wrzodów na jelicie grubym nie zawsze pozwala lekarzowi na postawienie diagnozy. Objawy wrzodziejącego zapalenia jelit występujące w zaostrzeniu choroby mogą przypominać ostrą infekcję przewodu pokarmowego. Zbadanie kału na obecność bakterii (posiew kału) pozwala na wykluczenie zakażenia bakteryjnego.

Badaniem, które pozwala na dokonanie ostatecznego rozpoznania i ustalenie rozległości zmian owrzodzeniowych na jelicie grubym jest endoskopowa ocena jelita grubego, czyli kolonoskopia. W przebiegu choroby zmiany zapalne rozpoczynają się w odbytnicy i w sposób nieprzerwany rozciągają się w kierunku pozostałych odcinków jelita grubego, ale mogą też występować odcinkowo poprzedzielane prawidłową błoną śluzową. Kolonoskopia jest badaniem, które umożliwia wgląd do środka jelita grubego. Dokonuje się tego poprzez wprowadzenie (przez odbyt) do jelita grubego giętkiej rurki zaopatrzonej w kamerkę.

W przebiegu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego błona śluzowa jest zmieniona, jednak jej obraz nie jest wystarczająco charakterystyczny, by postawić rozpoznanie. W trakcie badania ze zmian chorobowych pobiera się wycinki (wykonuje biopsję). Fragmenty tkanek oceniane są pod mikroskopem, a proces ten nazywamy badaniem histopatologicznym. Stwierdzenie w nim zmian typowych dla WZJG pozwala postawić diagnozę.

Łagodna postać choroby charakteryzuje się powierzchownymi nadżerkami, zatarciem rysunku naczyniowego błony śluzowej, jej granulowaniem, kruchością i wysiękiem zapalnym. W ciężkiej postaci owrzodzenia jelita grubego mogą dominować głębokie owrzodzenia i obszary obnażonej błony śluzowej, pozbawionej nabłonka. Przewlekłe zapalenie jelita grubego charakteryzuje się wygładzeniem fałdów błony śluzowej i rozwojem pseudopolipów zapalnych.

Badanie radiologiczne jamy brzusznej wykonuje się w trakcie ciężkiego rzutu w celu wykluczenia niebezpiecznego powikłania choroby – ostrego rozdęcia okrężnicy. Wlew cieniujący jelita grubego wykonuje się u osób z już rozpoznaną chorobą, w celu oceny jej zaawansowania. Płynny środek kontrastowy podaje się doodbytniczo, a następnie wykonuje się zdjęcia rentgenowskie. Wypełniając wnętrze jelita grubego, środek cieniujący pochłania promienie RTG, dzięki czemu powstaje obraz tego narządu. Gdy wykonanie wlewu cieniującego jest przeciwwskazane, zleca się USG, tomografię komputerową bądź rezonans magnetyczny jamy brzusznej.

W badaniach laboratoryjnych obecne są cechy stanu zapalnego (↑ liczba krwinek białych, ↑ OB, ↑ CRP), niedokrwistość oraz autoprzeciwciała pANCA (pozwalają one stwierdzić czy to wrzodziejące zapalenie jelita grubego, czy choroba Leśniowskiego-Crohna).

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – leczenie

Celem leczenia jest doprowadzenie do remisji objawów, poprawa jakości życia chorego i zapobieganie ewentualnym powikłaniom.

Proces leczenia wrzodziejącego zapalenie jelita grubego można podzielić na dwa typy:

• leczenie w trakcie ostrego rzutu choroby,
• leczenie podtrzymujące, stosowane w okresach remisji.

Nasilenie objawów oraz rozległość stanu zapalnego w jelicie grubym są decydującymi czynnikami przy wyborze leków. Opcje terapeutyczne obejmują:

• aminosalicylany (sulfasalazyna, mesalazyna) – grupa ta ma działanie przeciwzapalne; stosowane są w zaostrzeniu o lekkim lub umiarkowanym przebiegu, doustnie bądź w formie czopków;
• glikokortykosteroidy – podawane jako czopki, tabletki bądź dożylnie w zaostrzeniu umiarkowanym lub ciężkim; kilkutygodniowe leczenie sterydami jest zwykle bezpieczne; terapię zaczyna się od dużych dawek, które stopniowo się zmniejsza, a wraz z ustąpieniem objawów odstawia;
• leki immunosupresyjne (azatiopryna, cyklosporyna, merkaptopuryna, infliksymab, takrolimus) – preparaty te stosowane są w ciężkim zaostrzeniu, które nie reaguje na glikokortykosteroidy.

Umiarkowane lub ciężkie rzuty owrzodzenia jelit wymagają leczenia szpitalnego. Konieczna jest zwiększona podaż kalorii oraz białka, przetaczane są płyny, a niejednokrotnie również krew.

Celem leczenia podtrzymującego (w okresach remisji) jest przede wszystkim zapobieganie nawrotom choroby. Stosuje się farmakoterapię, zazwyczaj sulfasalazynę bądź mesalazynę – podawane doustnie w dawkach mniejszych niż w leczeniu zaostrzeń.

Jeśli wrzody na jelicie grubym obejmują tylko końcowy odcinek jelita grubego, można stosować czopki z mesalazyny. W cięższych przypadkach należy połączyć obie te formy leczenia. Jeśli terapia ta jest niewystarczająca (tzn. nawroty są częste), powinno się zastosować azatioprynę lub merkaptopurynę.

Na co dzień należy unikać czynników wywołujących zaostrzenia: stresu, leków przeciwbólowych (w razie konieczności zastosować paracetamol), doustnej antybiotykoterapii. U niektórych osób bardzo korzystne rezultaty można uzyskać odstawiając mleko.

Leczenie chirurgiczne

Wrzodziejące zapalenie jelita czasami wymaga leczenia chirurgicznego, zwłaszcza gdy występuje ciężki rzut choroby, który nie poddaje się leczeniu farmakologicznemu. Stosowane metody chirurgiczne to wycięcie części lub całego jelita grubego.

Kontrola choroby

Leczenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego ma charakter przewlekły i polega na zapobieganiu nawrotom oraz łagodzeniu przebiegu zaostrzeń. Całkowite wyleczenie WZJG jest prawdopodobnie niemożliwe, ale istnieją łagodne postacie choroby przebiegające bez zaostrzeń. Ważne, aby u chorych, u których wrzodziejące zapalenie jelita grubego trwa ponad 10 lat, wykonywać kolonoskopię co 2 lata celem monitorowania raka jelita grubego.

WZJG – kiedy operacja?

Operacyjne leczenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego może okazać się konieczne nawet u około 25 proc. pacjentów. Wskazaniami są:

• nieskuteczność leczenia farmakologicznego,
• niektóre powikłania miejscowe (np. rak jelita grubego, przetoka, niereagujące na leczenie megacolon toxicum), w tym stany zagrażające życiu, wymagające szybkiej interwencji (np. przedziurawienie jelita, masywny krwotok),
• niektóre powikłania pozajelitowe (np. skórne – piodermia zgorzelinowa),
• wystąpienie skutków ubocznych przy długotrwałym leczeniu kortykosteroidami,
• zahamowanie wzrostu i dojrzewania w przypadku leczenia wrzodziejącego zapalenie jelita grubego u dzieci.

Obecnie najczęściej przeprowadzanym zabiegiem jest usunięcie okrężnicy wraz z odbytnicą. Następnie z końcowego odcinka jelita cienkiego wytwarza się „zbiornik” zastępujący odbytnicę i zszywa z odbytem.

Wrzody jelita – rokowania

Rokowanie co do długości życia przy wrzodach jelita grubego jest dobre i jedynie nieznacznie gorsze niż w populacji ogólnej. Jednakże ostre napady choroby są wciąż stanami potencjalnie zagrażającymi życiu.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego często prowadzi do zaburzeń psychospołecznych i obniża jakość życia.

Leczenie podtrzymujące zapobiega nawrotom choroby. Odstawienie go skutkowałoby kolejnym zaostrzeniem w przeciągu najbliższego roku u około 50 proc. chorych. Przyjmowanie leków znacznie zmniejsza ten odsetek. Niestety, u niektórych osób, mimo regularnego przyjmowania leków, dochodzi do częstych nawrotów i około 25 proc. jest poddawanych operacji usunięcia jelita grubego.

Powikłania wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Rak jelita grubego

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju raka jelita grubego. Ryzyko to wzrasta znacznie w 10 lat po postawieniu diagnozy WZJG, dlatego po tym czasie przeprowadza się rutynową kolonoskopię u wszystkich pacjentów.

Częstość kolejnych kolonoskopii wynosi od 1 roku do 5 lat, w zależności od oceny ryzyka zachorowania na ten nowotwór. Wśród pacjentów z 10-letnim WZJG średnio 1 na 50 osób zapadnie na raka jelita grubego, w grupie pacjentów chorujących od 20 lat nawet co dziesiąta osoba. Obserwacje pokazują, że im częstsze zaostrzenia i im dłuższy odcinek jelita grubego objęty procesem zapalnym, tym większe zagrożenie rozwoju raka. Długoletnie leczenie podtrzymujące mesalazyną lub sulfasalazyną zmniejsza prawdopodobieństwo rozwoju raka.

Ostre rozdęcie okrężnicy

Ostre rozdęcie okrężnicy (łac. megacolon toxicum) jest rzadkim powikłaniem wrzodziejącego zapalenia jelita grubego – rozwija się u około 3 proc. chorych i jest stanem potencjalnie zagrażającym życiu, gdyż grozi przedziurawieniem okrężnicy i zapaleniem otrzewnej.

Okrężnica jest znacznie rozdęta (uwidacznia to zdjęcie RTG), a pacjenci są w bardzo ciężkim stanie. Leczeniem w postaci dożylnego wlewu płynów, antybiotyków, kortykosteroidów bądź cyklosporyny próbuje się opanować to zaostrzenie maksymalnie do 48 godzin. Jeśli po tym czasie nie nastąpi poprawa, niezbędna jest pilna operacja i usunięcie okrężnicy.

Inne powikłania

Inne jelitowe powikłania WZJG to:

• pęknięcie jelita,
• masywny krwotok,
• przetoki (wytworzenie patologicznego połączenia pomiędzy jelitem a pochwą, jelitem a pęcherzem moczowym lub pomiędzy dwoma odcinkami jelita),
• zwężenia jelita.

U około 10 proc. chorych z wrzodami na jelicie grubym obecne są objawy ze strony innych narządów:

• objawy oczne (zapalenie spojówek, zapalenie tęczówki),
• aftowe zapalenie błony śluzowej jamy ustnej,
• stawowo-kostne (choroby zapalne stawów, osteoporoza),
• objawy skórne (piodermia zgorzelinowa, rumień guzowaty),
• choroby wątroby i dróg żółciowych,
• zakrzepica żylna.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – dieta

Nie ma specjalnej diety dla chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Najważniejsze jest unikanie potraw, które wywołują dolegliwości lub je nasilają. Restrykcyjną dietę należy zastosować jedynie w przypadku ciężkich nawrotów. W stanach zaostrzenia powinno się unikać spożywania potraw bogatoresztkowych, takich jak razowy chleb, nasiona roślin strączkowych, warzywa (zwłaszcza kapusta), owoce i potrawy z dużą zawartością błonnika, które mogą nasilić biegunkę.

Dokładna przyczyna powstawania choroby nie jest znana i nie wiadomo, jak jej zapobiegać. Można jednak zapobiegać nawrotom – najważniejsze jest przestrzeganie zaleceń lekarskich.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – video