Leki biologiczne a zapalenie jelit

Nieswoiste zapalenia jelit

Choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego to nieswoiste zapalenia jelit, których współczesna medycyna nie potrafi wyleczyć, a jedynie łagodzić objawy choroby i pomagać pacjentom w normalnym funkcjonowaniu. Dużym postępem i krokiem naprzód okazuje się być terapia biologiczna, stworzona za pomocą nowoczesnych technik inżynierii genetycznej.

W Polsce potwierdzonych przypadków osób chorych na nieswoiste zapalenia jelit jest 6000, lecz eksperci szacują, że może ich być nawet 50 000, z czego 10 000 to osoby z chorobą Leśniowskiego-Crohna. Tylko 600 osób korzysta z nowej generacji leków biologicznych.

Czym są leki biologiczne?

Leki biologiczne uzyskano stosując nowoczesne metody oparte na biologii molekularnej, inżynierii genetycznej i wiedzy dotyczącej działania ludzkiego układu odpornościowego. Wpływają one na różne etapy toczącego się procesu zapalnego:

• ograniczają działanie czynników prozapalnych,
• wspomagają cytokiny (cząsteczki) przeciwzapalne,
• hamują łączenie się ze sobą neutrofilów (komórek układu immunologicznego), dzięki czemu są tak skuteczne.

W Polsce do leczenia nieswoistych chorób zapalnych jelit zarejestrowane są dwa leki: Infliximab oraz Adalimumab. Inne preparaty pozostają dotychczas w fazie badań klinicznych.

Infliximab jest tzw. chimerycznym przeciwciałem monoklonalnym (mysio-ludzkim), czyli cząsteczką, która zbudowana jest z komórek różniących się materiałem genetycznym, w tym przypadku pochodzącym od myszy i człowieka. Przeciwdziała on czynnikowi martwicy nowotworów (TNF-α), głównej cząsteczce (cytokinie) odpowiedzialnej za rozwój procesu zapalnego. Lek jest podawany we wlewie dożylnym, który trwa około 2 godzin. Schemat leczenia indukcyjnego (rozpoczynającego leczenie zaostrzenia choroby) obejmuje 3 dawki leku podawane w 0, 2 i 6 tygodniu. Po uzyskaniu remisji leczenie podtrzymujące polega na podawaniu leku co 8 tygodni. Cena jednego opakowania to około 2000 zł.

Adalimumab jest ludzkim przeciwciałem monoklonalnym, które również hamuje działanie czynnika martwicy nowotworów. Podaje się go pierwszy raz we wstrzyknięciu podskórnym, a ponownie po 2 tygodniach w dawce o połowę mniejszej – leczenie indukcyjne. Leczenie podtrzymujące prowadzi się podając lek co 2 tygodnie. Cena jednego opakowania to około 5000 złotych.

Wskazania i przeciwwskazania do terapii biologicznej

Pomimo że leki biologiczne wykazują dużą skuteczność w leczeniu nieswoistych chorób zapalnych jelit, łagodzą znacznie objawy choroby, wydłużają okresy remisji i pozwalają na odstawienie kortykosteroidów (to ogromna zaleta, biorąc pod uwagę, że przy długotrwałym stosowaniu sterydy powodują szereg niebezpiecznych działań ubocznych – nadciśnienie tętnicze, otyłość, niewydolność kory nadnerczy, osteoporozę i zmieniają wygląd chorego: twarz „księżyc w pełni”, kark bawoli, trądzik, rozstępy na skórze), wskazania do ich zastosowania w Polsce są mocno ograniczone.

Jest to związane z dużymi kosztami terapii biologicznej, która w Polsce jest refundowana przez NFZ tylko w leczeniu indukcyjnym choroby Leśniowskiego-Crohna. Teoretycznie możliwe jest uzyskanie zgody NFZ na zastosowanie leków biologicznych w leczeniu podtrzymującym, ale wiąże się to z pisaniem wniosków i walką z biurokracją.

Wskazania medyczne:

1. leczenie indukcyjne w średniociężkim i ciężkim rzucie choroby, który nie odpowiada na tradycyjne leczenie aminosalicylanami, sterydami i/lub lekami immunosupresyjnymi;
2. leczenie indukcyjne chorych z przetokami, których nie udaje się leczyć za pomocą antybiotykoterapii, leczenia chirurgicznego i drenażu;
3. leczenie podtrzymujące tych osób, u których za pomocą leków biologicznych udało się uzyskać okres remisji.

Czas leczenia podtrzymującego powinien trwać około roku.

Leki biologiczne nie mogą być podane osobom, u których stwierdza się:

• nadwrażliwość na którykolwiek składnik leku,
• czynną postać gruźlicy,
• ciężkie zakażenia, takie jak posocznica,
• zakażenie oportunistyczne (u osób z niską odpornością, np. chorujących na AIDS, po przeszczepieniu narządów),
• przebytą lub trwającą chorobę nowotworową,
• ciężką niewydolność serca,
• choroby demielinizacyjne (np. stwardnienie rozsiane).

Działania uboczne terapii biologicznej

Jak wszystkie leki, również te biologiczne wywołują działania niepożądane. Są one związane z wpływem preparatów na cytokinę prozapalną – czynnik martwicy nowotworów TNF-α.

Należy jednak podkreślić, że odsetek osób, u których dochodzi do efektów ubocznych nie jest bardzo duży i wynosi dla Infliksimabu: 6–13%, a dla Adalimumabu jedynie 2,6%.

Najczęściej dochodzi do:

1. wczesnych i późnych odczynów poprzetoczeniowych – powikłania pojawiają się wcześnie lub późno po przetoczeniu składników krwi (w tym wypadku przeciwciał); powikłania te są o różnym stopniu ciężkości – od łagodnych, takich jak uczulenia czy pokrzywka do bardzo ciężkich zagrażających życiu;
2. odczynów późnych o typie choroby posurowiczej (objawy pojawiają się po przetoczeniu składników krwi; są to: gorączka, obrzęk, wysypka na skórze, bóle mięśni, które mogą minąć same, ale u osób chorujących na serce grożą nawet jego zatrzymaniem i śmiercią chorego);
3. uaktywnienia nieczynnej gruźlicy u osób, które kiedyś chorowały;
4. zakażeń wywołanych przez bakterie i grzyby;
5. niewydolności układu krążenia;
6. rozwoju nowotworów (np. chłoniaków) – bardzo rzadko.

Liczba zgonów do jakich dochodzi podczas stosowania terapii biologicznej jest zbliżona do częstości zgonów osób, które nigdy nie były leczone lekami biologicznymi.

Korzyści terapii biologicznej

Leki biologiczne stwarzają możliwość wygojenia zmian w błonie śluzowej jelita. Chorzy ze średniociężkim lub ciężkim rzutem choroby powinni jak najwcześniej podjąć terapię biologiczną wraz z lekami immunosupresyjnymi (wpływającymi na układ odpornościowy), aby móc uzyskać szybką remisję bez stosowania sterydów. Stopień zagojenia śluzówki jaki uda się uzyskać może wiązać się z podjęciem prawidłowej funkcji przez jelito i wpływać na zmniejszenie liczby powikłań, rzadsze hospitalizacje i mniejszą ilość koniecznych zabiegów operacyjnych.