Większość osób słyszała o adrenalinie, która słusznie kojarzy się z reakcją organizmu na nagły stres i ekstremalne przeżycia. Nie każdy jednak zdaje sobie sprawę z tego, jak ważną i złożoną rolę odgrywa ona w organizmie – zarówno jako hormon, produkowany przez nadnercza, neuroprzekaźnik katecholaminowy, jak i ratujący życie lek. W niniejszym artykule omówiono wszystkie powyższe oblicza adrenaliny, w tym jej działanie oraz zastosowania w medycynie.
Adrenalina – jak na nas działa?
Spis treści
Adrenalina a noradrenalina – porównanie substancji
Związek adrenaliny z noradrenaliną nie kończy się na podobnej nazwie. Obie substancje chemiczne należą do amin katecholowych, syntetyzowanych z aminokwasu tyrozyna do dopaminy, która następnie przekształca się w noradrenalinę. Adrenalina jest analogiem noradrenaliny i powstaje w wyniku jej dalszej przemiany, za sprawą enzymu katalizującego, zwanego N-metylotransferazą.
Każdy z omawianych związków chemicznych ma swoje funkcje do spełnienia w organizmie i choć przeważnie pobudzają one te same receptory, charakteryzują się innym powinowactwem receptorowym, a w konsekwencji wykazują podobną, lecz odmienną funkcjonalność fizjologiczną we współczulnym układzie nerwowym.
Noradrenalina odpowiada za reakcje stanu pobudzenia, zmiany nastroju oraz bierze udział w ośrodkowej regulacji ciśnienia. Pobudza jedynie receptory alfa-adrenergiczne. Adrenalina ma działanie układowe, którego działanie zostanie przedstawione w dalszej części artykułu. Pobudza ona wszystkie typy receptorów, zarówno alfa-adrenergicznych, jak i beta-adrenergicznych.
Do struktur produkujących, magazynujących i uwalniających aminy katecholowe do krwiobiegu należą rdzeń nadnerczy oraz neurony układu współczulnego, przy czym rdzeń nadnerczy odpowiada głównie, bo aż w 80%, za produkcję adrenaliny, a układ współczulny za wytwarzanie noradrenaliny.
Zarówno adrenalina jak i noradrenalina są odpowiedzialne za hamowanie wydzielania insuliny oraz pobudzanie uwalniania glukagonu, a także somatostatyny, która powoduje zmniejszenie poziomu glukozy we krwi.
Przeczytaj też: Na czym polega efekt placebo?
Adrenalina – hormon
Adrenalina (łac.), inaczej epinefryna (grec.) jest nazwą hormonu produkowanego przez rdzeń nadnerczy, która w wolnym tłumaczeniu, zarówno z łaciny, jak i greki oznacza „nad nerką”. Po raz pierwszy została ona wyizolowana w 1895 roku przez Polaka – Napoleona Cybulskiego. Zalicza się ona do amin biogennych. Adrenalina występuje także w roślinach. Potocznie jest nazywana hormonem stresu, walki lub ucieczki, ponieważ jej działanie uruchamia te mechanizmy obronne organizmu, które są charakterystyczne dla stanów zagrożenia życia.
Wydzielanie większej ilości adrenaliny jest aktywowane silnymi bodźcami stresowymi i powoduje, że organizm przez krótki czas, jest zdolny do ekstremalnego wysiłku. Adrenalina uwolniona do krwi działa szybko i szybko też zostaje dezaktywowana oraz rozłożona przez monoaminooksydazę (MAO) i katecholo-O-metylotransferazę (COMP).
To też może Cię zainteresować: Co oznacza przyspieszone bicie serca?
Wzrost stężenia adrenaliny we krwi powoduje m.in.:
- skokowe podwyższenie ciśnienia krwi, które sprawia, że mózg, serce oraz mięśnie otrzymują większe dawki odżywiającego je tlenu;
- zwiększenie wydzielania ACTH, czyli hormonu adrenokortykotropowego, rozpoczynającego szereg reakcji alarmowych w organizmie;
- tachykardię, zwaną częstoskurczem, objawiającą się przyspieszonym biciem serca;
- rozszerzenie mięśni gładkich oskrzeli, dzięki czemu choremu łatwiej się oddycha, oraz źrenic;
- zmniejszenie świądu, obrzęków naczynioruchowych i objawów pokrzywki, będących następstwami zetknięcia się alergika z substancją uczulającą;
- skurcze naczyń układu krążenia: żył, tętnic oraz naczyń włosowatych;
- zmniejszone wydzielanie śluzu i soków trawiennych w układzie pokarmowym i zahamowanie perystaltyki jelit oraz odczucia głodu;
- podwyższony poziom cukru we krwi, czyli hiperglikemię.
Czytaj również: Homeostaza – co to takiego? Dlaczego równowaga jest tak ważna dla organizmu?
Adrenalina – neuroprzekaźnik
Neuroprzekaźniki są substancjami o zróżnicowanej budowie chemicznej, które spełniają określone kryteria:
- są produkowane w ciałach komórek nerwowych oraz ich zakończeniach i przechowywane w pęcherzykach synaptycznych;
- reagują na bodźce elektryczne, przez które uwalniają się, a następnie łączą ze swoistymi receptorami, po czym indukują odpowiedź w neuronach postsynaptycznych;
- przy podaniu ich z zewnątrz do organizmu działają analogicznie jak te same substancje, które zostały naturalnie wytworzone przez organizm;
- po spełnieniu swojej funkcji w organizmie są usuwane z miejsca działania za pomocą specyficznego mechanizmu.
Adrenalina spełnia wszystkie powyższe kryteria, dlatego jest neuroprzekaźnikiem, który charakteryzuje uwalnianie synaptyczne i pozasynaptyczne. Należy ona także do obwodowych mediatorów bólu, które czasowo zwiększają tolerancję organizmu na ból.
Przeczytaj też: Czym jest dopamina i jak działa na organizm?
Adrenalina – lek
Adrenalina jest lekiem sprzedawanym wyłącznie na receptę, z konkretnymi obostrzeniami dotyczącymi jej stosowania u dzieci oraz dorosłych. Należy do pochodnych 2-fenyloetyloaminy. Jest substancją leczniczą o działaniu α- i β-adrenomimetycznym, czyli pobudzającym układ współczulny (sympatyczny). Adrenalina to lek ratujący życie w nagłych stanach wstrząsu anafilaktycznego, septycznego czy napadach astmy oskrzelowej.
Czytaj również: Insulina – działanie, rodzaj, insulina jako lek na cukrzycę
Wskazania do stosowania
Stosownie adrenaliny jest możliwe w wielu dziedzinach medycznych, w tym:
- alergologii, podczas wystąpienia ostrych reakcji alergicznych w przebiegu wstrząsu anafilaktycznego, spowodowanego reakcją organizmu na alergeny oraz anafilaktaoidalnego, który może wystąpić nagle, z powodu reakcji organizmu na czynniki, które nie powodowały wcześniej uczulenia;
- okulistyce, w leczeniu jaskry z otwartym kątem przesączania;
- kardiologii, przy leczeniu wstrząsu kardiogennego;
- laryngologii i dentystyce: wykorzystuje się działanie obkurczające śluzówkę po zabiegach powodujących krwawienie, takich jak usuwanie zębów czy migdałków;
- anestezjologii, ponieważ w połączeniu z lekami znieczulającymi miejscowo przedłuża działanie znoszące ból.
To też może Cię zainteresować: Drżenie ciała – jakie mogą być przyczyny drżenia mięśni ciała?
Przeciwwskazania do podania leku
Epinefryna jest lekiem, który ratuje życie i dlatego do jej stosowania nie ma bezwzględnych przeciwwskazań. W stanach zagrażających życiu, wywołanych wstrząsem anafilaktycznym lub innymi objawami wymienionymi we wskazaniach, należy natychmiastowo podać lek, a następnie zadzwonić po pomoc medyczną. W innych przypadkach, jeśli jest to możliwe, przed podaniem adrenaliny, powinno się wykluczyć względne czynniki ryzyka, do których należą m.in.:
- nadczynność tarczycy;
- nadciśnienie tętnicze;
- zator płucny;
- schorzenia sercowo-naczyniowe;
- niewydolność nerek;
- ciąża;
- choroba niedokrwienna serca.
Czytaj również: Prostaglandyny – działanie, nadmiar, wpływ na poród, leki
Dawkowanie i drogi podania leku
Epinefrynę można kupić w aptekach w postaci przezroczystego roztworu, umieszczonego w specjalnej ampułko-strzykawce. Taka forma pozwala na szybkie, intuicyjne i samodzielne, domięśniowe podanie leku zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Należy pamiętać, że lek z adrenaliną należy podawać wyłącznie w mięsień znajdujący się w przednio-bocznej części uda, a następnie delikatnie rozmasować miejsce iniekcji w celu szybszego rozejścia się leku po organizmie.
Ilość podania leku oblicza się na podstawie masy ciała pacjenta. Przyjmuje się, że zarówno dzieci, jak i dorośli o wadze większej niż 30 kg powinni przyjąć dawkę jednorazową 0,3 ml adrenaliny. Każda ampułko-strzykawka to produkt jednorazowego użytku, zawierający 1 ml leku. Pomimo iż ilość leku, zalecana do jednorazowego podania, czyli 0,3 ml jest mniejsza, nie można ponownie użyć ampułko-strzykawki. W przypadku braku poprawy lub zintensyfikowania objawów można podać drugą, tożsamą dawkę produktu (z kolejnej strzykawki). Dzieci o wadze mniejszej niż 30 kg także muszą przyjąć dawkę 0,3 ml adrenaliny, ponieważ konstrukcja strzykawki nie pozwala na aplikację innej ilości leku.
Zaletą ampułko-strzykawki jest to, że ma ona wbudowaną blokadę, uniemożliwiającą wstrzyknięcie większej dawki leku niż zalecana. To ogromny atut ze względu na to, że stan osoby, która musi sobie wstrzyknąć adrenalinę, często uniemożliwia jasne myślenie i precyzyjne ruchy. Lek należy zaaplikować natychmiast po pojawieniu się objawów wstrząsu, do których należą: zaczerwienienie skóry, obrzęk naczynioruchowy, zaburzenia oddychania, dolegliwości ze strony układu krążenia oraz pokrzywka. Po przyjęciu adrenaliny zawsze należy zadzwonić po karetkę pogotowia.
Inne drogi podania adrenaliny (w formie wziewnej lub podjęzykowej) oraz dawki leku mogą być stosowane wyłącznie przez wyspecjalizowany personel medyczny.
Kto powinien nosić przy sobie ampułko-strzykawkę z adrenaliną?
Dwie strzykawki z lekiem zawierającym adrenalinę powinny stanowić obowiązkowe wyposażenie podręczne każdej osoby (nawet jeśli zakończyła już immunoterapię, czyli potocznie mówiąc odczulanie), która:
- ma alergię pokarmową – nawet jeśli sama uważa na to, co je, w kupionej żywności lub podczas spożywania pokarmów serwowanych przez restaurację mogą omyłkowo znaleźć się minimalne ilości uczulających składników;
- jest uczulona na jad owadów – do ukąszenia może dojść wszędzie oraz o każdej porze;
- kiedykolwiek przeżyła objawy ciężkiej reakcji alergicznej, niezależnie od rodzaju alergii;
- kiedykolwiek miała anafilaksję wywołaną wysiłkiem.
Czytaj również: Dehydroepiandrosteron (DHEA) – wysoki i niski poziom – co to znaczy, jakie są objawy?
Skutki uboczne i przedawkowanie adrenaliny
Jak każdy inny lek, tak i adrenalina może wywołać skutki uboczne. Do najczęściej spotykanych należą:
- niepokój, stany lękowe oraz trudności w oddychaniu;
- osłabienie organizmu, bóle i zawroty głowy, a także drżenie ciała;
- bladość skóry;
- nudności i wymioty;
- tachykardia i wyraźne kołatanie serca;
- osłabienie krążenia w postaci zimnych kończyn;
- wzmożona praca gruczołów potowych.
Przedawkowanie adrenaliny jest trudne, ze względu na precyzyjnie odmierzone dawki leku w ampułko-strzykawkach oraz ich konstrukcję, uniemożliwiającą wstrzyknięcie sobie większej ilości adrenaliny, a także przez to, że jest ona przepisywana na receptę, najczęściej w ilości 2 strzykawek. Może jednak dojść do niebezpiecznego omyłkowego donaczyniowego podania leku, którego konsekwencją może być krwotok mózgowy. Przyjęcie zbyt dużej ilości epinefryny może być też przyczyną ostrego obrzęku płuc, który prowadzi do śmierci.
Skutki niedoboru i nadmiaru adrenaliny
Niedobór adrenaliny to rzadka przypadłość, która może być skutkiem wad genetycznych oraz niewydolności produkujących ją nadnerczy.
Podobnie podwyższony poziom epinefryny we krwi nie jest częsty, jednakże jeśli występuje, może to świadczyć o rozwijaniu się guzów chromochłonnych w nadnerczach oraz guzów neuroendokrynnych i prowadzić do nadciśnienia tętniczego. Konsekwencjami nieleczonego, długotrwałego podwyższenia stężenia adrenaliny może być uszkodzenie nerek oraz serca. Objawy wysokiego stężenia adrenaliny we krwi są tożsame z podwyższeniem jej ilości, wywołanej sytuacjami stresowymi.
Czytaj również: Izoprenalina – lek, jakie są wskazania i dostępne preparaty?
Badanie na stężenie adrenaliny
W przypadku wystąpienia objawów: długotrwałego przyspieszenia bicia serca, utrzymującej się nadmiernej potliwości, wzrostu ciśnienia krwi oraz silnych bólów głowy, należy wykonać badanie na stężenie metoksykatecholamin (do których należą adrenalina i noradrenalina) w moczu. Takie badanie jest bardziej adekwatne niż próbki pobierane z krwi, ponieważ sama czynność pobrania krwi może być stresująca dla pacjenta, a tym samym w jego krwi wzrośnie stężenie adrenaliny.
Przez około 3 dni przed oddaniem moczu do badania zaleca się rezygnację z kawy, herbaty, cytrusów, czekolady oraz wanilii. Należy także zminimalizować narażenie na stres i nie uprawiać intensywnych sportów. Do specjalnego, zakupionego w aptece pojemnika na mocz należy zbierać próbki przez 24 godziny. Pomiędzy dodawaniem kolejnych porcji moczu do pojemniczka, należy przechowywać go w szczelnie zamkniętej formie w lodówce, a następnie oddać go do laboratorium.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- M. Pawłowski (red), „Chemia leków”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2020, s. 73, 234-238, 479
- J. Zagrodzka, T. Górska, A. Grabowska (red), „Mózg a zachowanie”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 28-33, 300-303
- E. Ziółko, „Podstawy fizjologii człowieka”, Oficyna Wydawnicza PWSZ w Nysie, Nysa 2006, s. 69, 84-90
- J. Lange, A. Krauze, „Adrenalina i jej zastosowanie we wstrząsie anafilaktycznym”, Alergo profil 2007, Vol. 3 Nr 2, s. 2-5
- Charakterystyka produktu leczniczego: Adrenalina WZF 300, dostęp online: http://leki.urpl.gov.pl/files/34_Adrenalina_WZ_roztwor_do_wstrzykiwan_300mcg_0_3ml.pdf
- https://fizjoterapeuty.pl/schorzenia/wstrzas-anafilaktoidalny.html
- https://www.labtestsonline.pl/test/metoksykatecholaminy-w-moczu
Opublikowano: 13.08.2021;
Oceń:
5.0
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Anna Gilewska
Kosmetolog
Licencjonowany kosmetolog (temat pracy dyplomowej: „Pielęgnacja skóry dotkniętej trądzikiem pospolitym w gabinecie kosmetologa oparta o wybrane metody aparaturowe”) i magister administracji na specjalizacji zarządzania ochroną zdrowia (temat pracy magisterskiej: „Prawne i organizacyjne uwarunkowania wykonywania zabiegów kosmetycznych”). Propagatorka zdrowego trybu życia oraz kosmetyków naturalnych. Poszerza swoją wiedzę na kongresach i targach branżowych. Interesuje się psychologią i medycyną komplementarną.
157
Komentarze i opinie (0)