Prostaglandyny – działanie, nadmiar, wpływ na poród, leki

Prostaglandyny – co to za związki?

Prostaglandyny (PG) to nadtlenki kwasu arachidonowego, które powstają lokalnie w tkankach. Są to hormony parakrynne, czyli działające miejscowo. Dzięki wysokiej aktywności biologicznej, prostaglandyny mają zdolność regulowania przebiegu wielu procesów fizjologicznych. W organizmie człowieka występuje aż 16 rodzajów prostaglandyn.

Prostaglandyny to hormony tkankowe, których synteza inicjowana jest zadziałaniem na komórki odpowiedniego bodźca. Może to być bodziec fizjologiczny, np. hormon czy neuroprzekaźnik, a także bodziec patologiczny – mikroorganizm czy toksyna. Wówczas dochodzi do aktywacji kaskady kwasu arachidonowego, prowadzącej do syntezy prostaglandyn. Kwas arachidonowy to związek uwalniany z uszkodzonych błon komórkowych, który poddawany jest działaniu kompleksu enzymów określanych mianem syntetazy prostaglandynowej. Wchodząca w jej skład cyklooksygenaza syntetyzuje prostaglandyny. Poszczególne związki syntetyzowane przez różne izoformy cyklooksygenazy (COX-1, COX-2 lub COX-3) różnią się funkcjami w organizmie:

• prostaglandyny COX-1 wpływają na funkcjonowanie przewodu pokarmowego – zmniejszają wydzielanie soku żołądkowego, dbają o ukrwienie błony śluzowej żołądka oraz chronią śluzówkę;
• prostaglandyny COX-2 odpowiadają za indukowanie stanu zapalnego;
• prostaglandyny COX-3 są syntetyzowane w komórkach układu nerwowego, których rola w organizmie wciąż nie została poznana.

Przeczytaj: Tężyczka utajona – jakie są jej objawy?

Prostaglandyny jako mediatory stanu zapalnego

Stan zapalny stanowi wyraz odpowiedzi organizmu na zadziałanie niepożądanego czynnika zewnętrznego, zaburzającego homeostazę organizmu. W przebiegu stanu zapalnego syntetyzowanych jest wiele mediatorów stanu zapalnego, w tym prostaglandyny. Najistotniejszą prostaglandyną syntetyzowaną przez komórki tuczne jest prostaglandyna PGD2. Inne, syntetyzowane w znacznych ilościach prostaglandyny to: prostaglandyna E2 (PGE2), prostaglandyna I2 (PGI2, prostacyklina), prostaglandyna G2 (PGG2) oraz prostaglandyna F2α (PGF2α). Związki te odpowiadają za powstanie charakterystycznych dla stanu zapalnego zmian miejscowych:

• poszerzenia naczyń krwionośnych,
• zwiększenia przepuszczalności ścian naczyń krwionośnych,
• pobudzenia receptorów bólowych,
• pojawienia się zaczerwienienia i obrzęku,
• pojawienia się gorączki.

Wszystkie te zmiany mają wspomóc organizm w eliminowaniu drobnoustrojów czy innych czynników uszkadzających tkanki. Jednak nadmiar prostaglandyn w organizmie jest zjawiskiem niepożądanym. Przykładowo, bardzo bolesne miesiączki mogą być spowodowane zwiększoną syntezą prostaglandyn, wynikającą ze wzrostu stężenia estriolu w drugiej fazie cyklu. W organizmie syntetyzowane są także prostaglandyny przeciwzapalne, takie jak prostaglandyna D2. Także prostaglandyna E2 może wykazywać aktywność przeciwzapalną.

Prostaglandyny i ich wpływ na mięśniówkę gładką

Działanie prostaglandyn nie sprowadza się jedynie do generowania stanu zapalnego. Związki te wpływają także na mięśniówkę gładką. Prostaglandyny mogą pobudzać bądź hamować skurcze mięśniówki gładkiej. W układzie oddechowym odpowiadają za rozszerzenie mięśniówki gładkiej oskrzeli, zaś w przewodzie pokarmowym – pobudzają skurcze i perystaltykę jelit, prowadząc do wystąpienia biegunki.

Prostaglandyny w spermie

Prostaglandyny nasilają skurcze macicy, mogą zatem stanowić czynnik indukujący akcję porodową. Prostaglandyny znajdują się też w nasieniu – i dlatego współżycie seksualne po 38. tygodniu ciąży zalecane jest w celu wywoływania porodu. Ponadto prostaglandyny w nasieniu partnera ułatwiają zapłodnienie oraz implantację jaja płodowego w macicy.

Do indukcji porodu mogą być wykorzystywane preparaty zawierające prostaglandyny. Poród przyspieszany jest dzięki zastosowaniu prostaglandyn dopochwowo. Jak działają prostaglandyny? Sprzyjają szybszemu rozwarciu szyjki macicy. Wykorzystywane są w tym celu prostaglandyny E1 oraz E2 (mizoprostol lub dinoproston). Wskazaniem do takiego zastosowania prostaglandyn jest konieczność wywołania porodu przy współistniejącej niedojrzałej szyjce macicy. Przeciwwskazaniem do zastosowania prostaglandyn w celu wywołania porodu jest odejście wód płodowych, jaskra, nadczynność tarczycy, astma oskrzelowa, ostre infekcje oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Pozostałe funkcje prostaglandyn

Prostaglandyny w organizmie pełnią bardzo zróżnicowane funkcje. Poza wymienionymi powyżej, prostaglandyny wpływają regulująco na krzepliwość krwi. Te syntetyzowane w śródbłonku naczyń krwionośnych związki hamują agregację płytek krwi i zapobiegają powstawaniu zakrzepów. Ponadto prostaglandyny obniżają ciśnienie krwi.

W przewodzie pokarmowym prostaglandyny hamują wydzielanie soku żołądkowego oraz soku trzustkowego, ponadto pobudzają wydzielanie śluzu. Natomiast wpływ prostaglandyn na nerki sprowadza się do pobudzania diurezy.

Inhibitory cyklooksygenazy – leki hamujące stan zapalny

Inhibitory cyklooksygenazy COX to bardzo często stosowane leki przeciwzapalne i przeciwbólowe. Określane są one mianem niesteroidowych leków przeciwzapalnych NLPZ. Większość tego typu leków blokuje wszystkie izoenzymy cyklooksygenazy, zatem ich działanie sprowadza się jednocześnie do:

• wpływu na hamowanie agregacji płytek krwi,
• poprawy ukrwienia błony śluzowej żołądka,
• działania przeciwbólowego i przeciwzapalnego,

W taki nieselektywny sposób działają m.in. takie leki jak: ibuprofen, ketoprofen, naproksen, indometacyna, paracetamol, kwas acetylosalicylowy czy diklofenak.

Poznaj najbardziej szkodliwe leki dla żołądka.

Selektywne inhibitory COX-2 to m.in. nimesulid, celekoksyb czy meloksykam. Stosowanie tych leków obciążone jest mniejszą ilością działań niepożądanych niż w przypadku inhibitorów nieselektywnych. Możliwe działania niepożądane po zastosowaniu inhibitorów cyklooksygenazy to m.in.: niestrawność, nudności, bóle brzucha, podrażnienia błony śluzowej żołądka mogące prowadzić do rozwoju wrzodów.

Analogi prostaglandyn stosowane są w postaci kropli do oczu – jako lek stosowany w jaskrze.