Noradrenalina – hormon i neuroprzekaźnik – działanie, nadmiar, niedobór, lek

Noradrenalina (hormon i neuroprzekaźnik) – co to jest?

Noradrenalina (łac. norepinephrinum, NA) to organiczny związek chemiczny należący do grupy amin katecholowych. Za jej powstanie odpowiedzialna jest tyrozyna – aminokwas, który biorąc udział w cyklu przemian, przekształca się w L-dopę, następnie dopaminę, a pod wpływem enzymu β-hydroksylazy właśnie w noradrenalinę, którą nazywa się również norepinefryną.

Noradrenalinę uważa się za hormon, który pełni dwie istotne funkcje: jest neuroprzekaźnikiem oraz lekiem, który podaje się zwykle w sytuacji zagrożenia życia (ale nie tylko). Choć budową i działaniem przypomina adrenalinę, to jest od niej słabsza i różni się mechanizmem działania.

Różnice pomiędzy noradrenaliną a adrenaliną są zauważalne w powinowactwie obu w stosunku do receptorów zlokalizowanych w ośrodkowym układzie nerwowym. Norepinefryna jest 9-krotnie silniejszym agonistą receptorów α niż adrenalina, której powinowactwo w stosunku do receptorów α-adrenergicznych i β -adrenergicznych jest jednakowe. Jeśli chodzi o różnice, kluczowym elementem jest także sposób uwalniania. Adrenalina uwalnia się pod wpływem silnego stresu, w dużych ilościach i krótkim odstępie czasu, noradrenalina zaś stopniowo, oddziałując w ten sposób na poszczególne komórki w organizmie człowieka.

Oba te hormony można zróżnicować także pod względem terapeutycznym. Jako leki są podawane w różnych przypadkach: noradrenalinę podaje się, gdy wymagany jest długotrwały efekt leczniczy, a adrenalinę, gdy konieczna jest szybka reakcja. Mimo oczywistych różnic, zarówno jeden, jak i drugi hormon jest produkowany przez rdzeń nadnerczy i pełni rolę podstawowego neuroprzekaźnika we współczulnym układzie nerwowym.

Przeczytaj też: Czym jest dopamina i jak działa na organizm?

Noradrenalina – działanie na układ nerwowy i inne narządy

Jako neuroprzekaźnik w układzie noradrenolitycznym NA ma ogromny wpływ nie tylko na czynności mózgu, ale i na poszczególne narządy. Warte uwagi jest jej działanie na układ krążenia, co zawdzięcza powinowactwu w stosunku do receptorów α- i β-adrenergicznych.

Dzięki receptorom β 1 nie tylko zwiększa częstość skurczów mięśnia sercowego, ale też pobudza go do działania. Skutkiem silnego powinowactwa norepinefryny do receptorów α1 jest z kolei wzrost ciśnienia krwi. Norepinefrynę stosuje się w sytuacjach nagłych, gdy konieczne jest zwiększenie naczyniowych oporów obwodowych, np. przy wstrząsie septycznym lub ciężkiej niewydolności krążenia.

NA jest skuteczna także wtedy, gdy poziom glikogenu w mięśniach i wątrobie jest praktycznie na wyczerpaniu. W wyniku jej powinowactwa do receptorów β 2, obecnych w oskrzelach, przewodzie pokarmowym i mięśniach gładkich dochodzi do aktywacji enzymu fosforylazy glikogenu, czego skutkiem jest jego rozkład do glukozy niezbędnej do dostarczenia w odpowiedzi na nagłe zapotrzebowanie na energię. Rozkurcz mięśni gładkich przewodu pokarmowego, układu oddechowego oraz zwiększenie uwalniania reniny przez nerki jest również zasługą pobudzenia tych receptorów. W dodatku, dzięki oddziaływaniu na receptory β 3 znajdujące się w komórkach tłuszczowych i pobudzeniu ich, doprowadza do rozkładu tkanki tłuszczowej. Dlatego też pobudzenie wydzielania noradrenaliny często jest wykorzystywane jako sposób na odchudzanie.

Przy powinowactwie z receptorami α 2 dochodzi do zahamowania dalszego wydzielania noradrenaliny i innych neuroprzekaźników z danego zakończenia presynaptycznego, co ma wpływ na czynności mózgowia. Ponieważ najwięcej noradrenaliny uwalnia się na skutek stresu, to u niektórych osób jej obecność może się manifestować znacznym rozszerzeniem źrenic.

Przeczytaj też: Jak działa sertralina?

Noradrenalina – lek – jakie są wskazania i kiedy się stosuje?

Noradrenalinę w postaci leku stosuje się w leczeniu nadciśnienia tętniczego i stanów depresyjnych. Podana doustnie jest nieskuteczna, dlatego stosuje się ją wyłącznie we wlewach dożylnych i tylko w sytuacjach zagrażających życiu. Dawkowanie jest uwarunkowane rzeczywistym stanem pacjenta. Zazwyczaj jest to 1–4 mg w dawkach podzielonych, po uprzednim rozcieńczeniu 5 proc. roztworem glukozy. Początkowe dawki oscylują między 0,4 a 0,8 mg na dobę. Chory musi być stale monitorowany, aby nie doszło do niedociśnienia. Jeśli ciśnienie pacjenta nadal jest nieprawidłowe, można podać dawki podtrzymujące.

Co ciekawe, powiązania z noradrenaliną mają inne leki stosowane w lecznictwie. Są to leki sympatykolityczne, które powodują uwalnianie amin katecholowych i tym samym wzrost ciśnienia lub rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli, oraz α-agoniści stosowani w leczeniu nadciśnienia. Mechanizm działania tych ostatnich opiera się na hamowaniu lub uwalnianiu norepinefryny i jest zależny od receptora, na który oddziałują te leki.

Działanie agonistyczne w stosunku do receptorów β2 zlokalizowanych w ścianach dróg oddechowych mają z kolei β-mimetyki wziewne, które są stosowane w leczeniu astmy oskrzelowej i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Receptory β blokowane są przez β-blokery stosowane na nadciśnienie tętnicze, często w leczeniu skojarzonym z α-blokerami, które mają podobne działanie.

Duże znaczenie ma zastosowanie noradrenaliny w psychiatrii. Co prawda nie jest ona w składzie leków przeciwdepresyjnych, ale dzięki inhibitorom wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (ang. serotonin-norepinephrine reuptake inhibitor, SNRI) udaje się ją przechwycić za pomocą białek transportowych. Skutkuje to zwiększeniem aktywności tego neuroprzekaźnika we wszystkich obszarach układu nerwowego, co odgrywa istotną rolę w poprawie czynności mózgowia, w tym w korze przedczołowej, zwojach podstawy mózgu, hipokampie, podwzgórzu, wzgórzu i ciele migdałowatym. Dzięki temu SNRI są skuteczne w leczeniu zaburzeń lękowych, depresji oraz ADHD.

Noradrenalina – niedobór i nadmiar – jak podnieść i obniżyć?

Badanie poziomu neuroprzekaźników nie jest zwyczajnym badaniem. Wykonuje się je tylko wtedy, gdy istnieją ku temu konkretne przesłanki. Lekarz może zalecić te badania, gdy istnieje podejrzenie, że chory może mieć guza nadnerczy, guza chromochłonnego lub nerwiaka zarodkowego. Zaleca się je także pacjentom z dodatnim wywiadem rodzinnym, u których w rodzinie wystąpiły te guzy.

Badanie można wykonać zarówno z krwi (pobranie próbki z żyły łokciowej), jak i z dobowej zbiórki moczu. W dniu badania krwi należy być na czczo. Nie powinno się pić alkoholu ani palić papierosów. Warto pamiętać, że wynik jest zależny od poziomu stresu lub przyjmowanych leków, dlatego zanim dojdzie do badania, warto poinformować o nich swojego lekarza prowadzącego. Wpływ na poziom noradrenaliny mają trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, leki rozrzedzające wydzielinę w oskrzelach, leki przeciwpsychotyczne i leki na nadciśnienie tętnicze.

Normy norepinefryny są zależne od laboratorium. Zazwyczaj oscylują w granicy:

• we krwi – pozycja leżąca: 70–750 pg/ml, pozycja stojąca: 200–1700 pg/ml;
• w moczu – 15–80 µg/na dobę (89–473 nmol/na dobę).

Jeśli u chorego w badaniu noradrenaliny nadmiar tego neuroprzekaźnika będzie mocno zauważalny, to można podejrzewać, że ma on guza chromochłonnego lub nadczynność tarczycy, która również wpływa na wynik. Taką osobę kieruje się na dodatkową diagnostykę. Niedobór z kolei może sugerować uszkodzenie nerwów wewnętrznych (neuropatia autonomiczna) lub jest efektem przyjmowanych leków i zjedzonych pokarmów.

Trudno odpowiedzieć jednoznacznie, jak obniżyć lub jak podnieść poziom tego neuroprzekaźnika. Wartości noradrenaliny są uzależnione od wielu czynników. Jej poziom można spróbować podwyższyć poprzez leki lub niektóre pokarmy, np. produkty bogate w tyrozynę, takie jak banany, orzechy, awokado i żółte sery, owoce cytrusowe lub napoje zawierające kofeinę. Rezygnacja z tych produktów w codziennym menu może pomóc w obniżeniu tego poziomu.