Immunosupresja – co to jest? Jakie leki wywołują immunosupresję?

Immunosupresja – czym jest?

Pod pojęciem immunosupresji rozumiemy hamowanie aktywności układu immunologicznego (odpornościowego). Układ odpornościowy naszego organizmu ulega wówczas wyciszeniu, co prowadzi często do pogorszenia odporności danego pacjenta – osoby stosujące leki immunosupresyjne mogą borykać się z pewnymi powikłaniami, a przede wszystkim z ryzykiem pojawienia się infekcji.

Choć większości z nas wydaje się, że immunosupresję można wywołać jedynie przez podawanie pewnych leków, to znane są również inne stany, prowadzące do zahamowania aktywności układu immunologicznego. Należą do nich:

• wrodzony brak lub usunięcie grasicy – grasica to narząd, w którym dochodzi do dojrzewania limfocytów T, odgrywających ważną rolę odpornościową;
• działanie promieniowania rentgenowskiego;
• niedobór witamin;
• stres – kortyzol, będący tak zwanym hormonem stresu, prowadzi do obniżenia odporności;
• substancje fizyczne takiej, jak metale ciężkie.

Zobacz też: Jakie funkcje pełnią makrofagi?

Rodzaje immunosupresantów

W medycynie mamy do dyspozycji kilka grup leków o działaniu immunosupresyjnym. Należą do nich:

• leki sterydowe – leki te znajdują powszechne zastosowanie w wielu chorobach autoimmunologicznych. Można je stosować zarówno w postaci miejscowej (w formie kremów i maści), jak i w postaci doustnej, dożylnej, a także domięśniowej. Do często stosowanych sterydów należą między innymi prednizon, prednizolon, czy deksametazon;
• leki cytostatyczne – leki te w mniejszych dawkach stosowane są u pacjentów z zaburzeniami autoimmunologicznymi, zaś w większych – u chorych na nowotwory. Substancje te mają zdolność do hamowania podziałów komórkowych limfocytów, przez co wyciszają układ immunologiczny. Do leków cytostatycznych należy m.in. cyklofosfamid, metotreksat, pochodne platyny, a także antracykliny;
• leki działające na immunofiliny – czyli na białka, wiążące się z immunosupresantami i biorące udział w przekazywaniu informacji między komórkami. Do substancji działających na immunofiliny należy cyklosporyna, sirolimus oraz takrolimus;
• przeciwciała – niektóre z przeciwciał stosowanych w celach immunosupresyjnych zdolne są do hamowania aktywności limfocytów, co wycisza komórkową odpowiedź odpornościową i zapobiega np. odrzucaniu przeszczepu. Inne przeciwciała (na przykład infliksimab, czy adalimumab) wiążą się z cytokinami, czyli białkami wpływającymi zarówno na wzrost, jak i aktywność komórek odpornościowych.

Czytaj również: Obniżona odporność – przyczyny niskiej odporności i sposoby na jej wzmocnienie

W jakich chorobach podaje się leki immunosupresyjne?

Najpowszechniejszym wskazaniem do stosowania leków immunosupresyjnych są zaburzenia autoimmunologiczne, których istotą jest reakcja układu odpornościowego skierowana przeciwko komórkom własnego organizmu.

Do schorzeń o podłożu autoimmunologicznym, w których stosuje się leczenie immunosupresyjne należą między innymi:

• choroby reumatyczne – przede wszystkim toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów, twardzina układowa, zespół Sjogrena;
• choroby układu pokarmowego – należy w tym miejscu wymienić chorobę Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego;
• autoimmunologiczne zapalenia naczyń;
• schorzenie dermatologiczne – bielactwo, pęcherzyce, łuszczyca, a także łysienie plackowate;
• sarkoidoza.

Zobacz też: Metypred – co to za lek i jak działa?

Skutki uboczne leków immunosupresyjnych

Najważniejsze skutki uboczne związane ze stosowanie immunosupresantów wynikają z obniżenia odporności. Ponadto, wiele z tych leków ma niekorzystny wpływ na:

• nerki – co nazywamy nefrotoksycznością;
• wątrobę – co nazywamy hepatotoksycznością;
• serce – co nazywamy w tym przypadku kardiotoksycznością.

Warto w tym miejscu wspomnieć jeszcze o skutkach ubocznych często stosowanych w medycynie sterydów. Przewlekła sterydoterapia może spowodować:

• nadmierną potliwość;
• zaćmę – czyli zmętnienie soczewki oka i pogorszenie wzroku;
• osteoporozę;
• chorobę wrzodową żołądka;
• nieprawidłową gospodarkę węglowodanową, a nawet cukrzycę;
• objawy psychotyczne;
• zespół objawów nazywany zespołem Cushinga – jego najczęstszą przyczyną jest właśnie zewnętrzna podaż sterydów. Objawia się między innymi otyłością, znacznym zaokrągleniem twarzy, tak zwanym bawolim karkiem oraz powstawaniem na skórze rozstępów.

Czytaj również: Przeciwciała ANCA – kiedy wykonywać to badanie?

Immunosupresja po przeszczepie

Oprócz schorzeń autoimmunologicznych, kolejną grupą wskazań do stosowania leków immunosupresyjnych jest przeszczep narządów. Dokładne wskazania do zastosowania leków hamujących układ immunologiczny to:

• immunosupresja po przeszczepie serca;
• immunosupresja po przeszczepie szpiku;
• immunosupresja po przeszczepie wątroby;
• immunosupresja po przeszczepie nerki.

Dlaczego stosujemy tego rodzaju leki po przeszczepach narządów? Ma to na celu zmniejszenie ryzyka odrzucenia przeszczepu. W wielu sytuacjach organizm biorcy rozpoznaje obce białka, znajdujące się w przeszczepianym narządzie, co prowadzi do uruchomienia odpowiedzi odpornościowej skierowanej przeciwko otrzymanemu narządowi.

Ryzyko to zmniejsza się poprzez odpowiednie dobranie dawców (pod względem zgodności antygenów tkankowych), a także przez stosowanie odpowiednich technik chirurgicznych i zastosowanie omawianej w tym artykule immunosupresji po przeszczepie. Leczenie immunosupresyjne pozwala na poprawę jakości życia pacjentów po przeszczepieniu narządu, a także na wydłużenie ich życia.

Immunosupresja w ciąży – jakich leków nie można stosować?

Okres ciąży to czas, który często wymaga modyfikacji leczenia immunosupresyjnego. Leki, których powinno się unikać w tym okresie to:

• metotreksat i leflunomid – należą do tak zwanej grupy X, czyli są to leki zdecydowanie przeciwwskazane w ciąży. Metotreksat jest używany w celach poronnych, a co więcej może przyczyniać się do pojawienia się wad płodu i do powstawania nieprawidłowości już na poziomie embrionalnym. Podobne zagrożenia niesie ze sobą stosowanie leflunomidu;
• mykofenolan mofetylu – lek ten niesie ze sobą ryzyko wad płodu takich, jak na przykład rozszczep podniebienia;
• cyklofosfamid – wiąże się z ryzykiem wad wrodzonych kończyn, twarzy oraz narządów wewnętrznych;
• D-penicylamina – niesie ze sobą ryzyko nieprawidłowości w obrębie tkanki łącznej płodu.

Warto wspomnieć, że okres ciąży jak i karmienia piersią nie jest przeciwwskazaniem do stosowania leków sterydowych (np. prednizolonu). Jednak leki te należy stosować z odpowiednią ostrożnością i tylko pod kontrolą lekarza.

Czytaj również: Protokół autoimmunologiczny – przepisy, efekty, opinie

Immunosupresja a COVID-19

Należy podkreślić, że stan immunosupresji jest czynnikiem ryzyka cięższego przebiegu choroby COVID-19, dlatego przyjmując leki immunosupresyjne należy szczególnie chronić się przed zachorowaniem. Niedobory odporności i zahamowanie układu immunologicznego przez immunosupresanty jest szczególnym wskazaniem do zaszczepienia się przeciwko chorobie COVID-19.

Immunosupresja a szczepienia przeciwko COVID-19

Wiele mówi się również na temat stosowania leków immunosupresyjnych i ich wpływie na odpowiedź poszczepienną. Warto wiedzieć, że przyjmowanie sterydów w formie wziewnej, czy miejscowej (kremy, maści) nie jest wskazaniem do odraczania szczepienia ani przeciwwskazaniem do jego wykonania. Jedynie stosowanie leków sterydowych w dużych dawkach może stanowić przyczynę odroczenia wykonania szczepienia, jednak ostateczna decyzja zależy od lekarza prowadzącego.

W przypadku stosowania metotreksatu czy cyklofosfamidu możliwe jest czasowe wstrzymanie przyjmowania preparatu po przyjęciu szczepienia ochronnego. Oczywiście taka decyzja musi być podjęta w porozumieniu z lekarzem, u którego leczymy dane schorzenie autoimmunologiczne, a co więcej – nasza choroba przewlekła musi być dobrze kontrolowana. W odniesieniu do innych leków, należy zasięgnąć opinii swojego lekarza, ale należy podkreślić, że żadna choroba przewlekła, która jest dobrze kontrolowana nie jest przeciwwskazaniem do szczepienia przeciwko chorobie COVID-19.

Czytaj również: Odporność hybrydowa po przechorowaniu COVID-19 – co to jest?