Czym jest kwas nikotynowy?
Kwas nikotynowy oraz jego amid klasyfikuje się jako witaminę. W ludzkim ciele niacyna ulega przekształceniu w amid kwasu nikotynowego. Ten z kolei jest prekursorem dwóch związków:
Dinukleotydu nikotynoamidoadeninowego (NAD), który bierze udział m.in. w: metabolizmie węglowodanów, syntezie cholesterolu i metabolizmie związków azotowych.
Fosforanu dinukleotydu nikotynoamidoadeninowego (NADP), który dostarcza równoważników redukcyjnych niezbędnych do biosyntezy lipidów, kwasów nukleinowych, chroni komórki przed stresem oksydacyjnym.
Niacyna może być też syntezowana z tryptofanu. Czysty kwas nikotynowy charakteryzuje się lepszą dostępnością niż amid tego związku.
Przeczytaj również:
Kwas wanilinomigdałowy (VMA) w moczu – jak przebiega badanie? Interpretacja wyników
Znaczenie kwasu nikotynowego
Z biologicznego punktu widzenia kwas nikotynowy jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Wspiera funkcjonowanie mięśni, mózgu i wspiera odpowiednie funkcjonowanie układu nerwowego. Bierze udział w syntezie hormonów płciowych, a także hormonów: tarczycy (tyroksyny), nadnerczy (kortyzolu) i trzustki (insuliny). Reguluje metabolizm energetyczny i powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych, przyczyniając się tym samym do obniżenia ciśnienia krwi. Dodatkowo witamina B3 pozytywnie wpływa na stan psychiczny, zmniejszając ryzyko powstawania zaburzeń.
Zapotrzebowanie na kwas nikotynowy
Zapotrzebowanie na niacynę jest uzależnione od płci, wieku i stanu fizjologicznego. Zalecana dawka dzienna wynosi:
u dzieci od 6 do 16 mg równoważnika niacyny/dobę – w zależności od wieku,
u kobiet od 14 do 17 mg równoważnika niacyny/dobę,
u mężczyzn 16 mg równoważnika niacyny/dobę.
Zastosowanie kwasu nikotynowego w medycynie
Kwas nikotynowy jest najstarszym lekiem regulującym stężenie lipidów. Stosuje się go rutynowo w leczeniu zaburzeń lipidowych oraz przy objawowej miażdżycy tętnic wieńcowych.
Już ponad pół wieku temu stwierdzono, że w dawkach farmakologicznych kwas nikotynowy zmniejsza całkowite stężenie: cholesterolu, triglicerydów, lipoprotein o bardzo małej gęstości (VLDL), lipoprotein o małej gęstości (LDL) oraz lipoproteiny (a). Jednocześnie przyczynia się do wzrostu stężenia „dobrego cholesterolu”, czyli HDL.
Część badań potwierdziła, że leczenie kwasem nikotynowym w monoterapii lub w połączeniu z innymi lekami hipolipemizującymi może się przyczynić do zmniejszenia śmiertelności ogólnej i częstości występowania incydentów wieńcowych. Powoduje też spowolnienie rozwoju miażdżycy i do pewnego stopnia go cofa.
Warto także wspomnieć, że niacyna przyjmowana w odpowiednio wysokich dawkach wykazuje silne właściwości antyoksydacyjne poprzez hamowanie wytwarzania wolnych rodników. Zasadniczym problemem związanym z farmakologicznym stosowaniem kwasu nikotynowego jest jego działanie hepatotoksyczne oraz napadowe zaczerwienienie skóry (ang. flashing, flush effect). Nowe preparaty zawierające niacynę projektuje się już tak, aby ograniczyć działania uboczne tego związku.
Przeczytaj również:
Kwas foliowy – funkcja, działanie, niedobór kwasu foliowego
W jaki sposób kwas nikotynowy stosuje się w kosmetyce?
Witamina B3 znajduje także szerokie zastosowanie w kosmetyce, trafiając głównie do kremów i serum o działaniu nawilżającym. Wykazuje działanie barierowe, ograniczając transdermalną utratę wody (ang. Transepidermal Water Loss). W teorii stosowanie preparatów zawierających niacynę powinno sprawić, że skóra będzie jędrniejsza i bardziej elastyczna.
Niacyna odpowiada za syntezę ceramidów, czyli tzw. cementu międzykomórkowego, ograniczającego ubytek wody z organizmu, a także usprawnia różnicowanie się keratynocytów, co przyczynia się do lepszej regeneracji naskórka.
Warto wspomnieć, że niacyna została uznana przez organizację Cosmetic Ingredient Review za bezpieczną w obecnie stosowanych stężeniach i w postaci kwasu nikotynowego. Związek nie działa alergicznie i może być stosowany w utrzymaniu prawidłowego stanu skóry nawet przez dłuższy czas.
Jak dostarczyć kwas nikotynowy wraz z pożywieniem?
Witaminę B3 stosunkowo łatwo dostarczyć z pożywieniem, stosując zbilansowaną dietę. Podobnie jak inne witaminy z grupy B, znajduje się ona w produktach pochodzenia zwierzęcego, jak:
podroby,
mięso drobiowe,
przetwory mięsne,
ryby.
Osoby eliminujące składniki odzwierzęce z jadłospisu mogą dostarczyć witaminę PP, spożywając: produkty pełnoziarniste (np.: pieczywo razowe, ryż brązowy, kasza gryczana, otręby zbożowe), rośliny strączkowe i orzechy arachidowe.
Dodatkowo warto pamiętać, że niacyna może zostać wytworzona z tryptofanu, więc stosowanie diety bogatej w białko ułatwia utrzymanie jej prawidłowego poziomu. Co ciekawe, duże stężenie niacyny znajduje się też w ziarnach kawy i zwiększa się tym bardziej, im są one silniej palone.
W produktach roślinnych niacyna występuje w formie kwasu nikotynowego, zaś w zwierzęcych –przede wszystkim nikotynamid i jego pochodne (NAD i NADP).
Przyczyny i objawy niedoboru kwasu nikotynowego
Obecnie niedobór niacyny zdarza się rzadko i występuje głównie w obszarach świata narażonych na niedożywienie oraz u osób chorych na alkoholizm. Wśród przyczyn niedoboru niacyny wymienia się także:
długotrwałe stosowanie izoniazydów (wykorzystywanych w walce z gruźlicą),
chorobę Hartnupów, czyli genetycznie uwarunkowane zaburzenie transportu tryptofanu,
choroby upośledzające wchłanianie substancji odżywczych z jelita,
spożywanie dużej ilości cukrów prostych,
występowanie rakowiaka.
Skutkami znacznego niedoboru kwasu nikotynowego jest przede wszystkim pelagra, u kobiet zaś – dodatkowo – zapalenie przyzębia. Niewielkie deficyty skutkują spowolnieniem metabolizmu oraz zmniejszeniem tolerancji na zimno.
W przypadku niedoborów warto zadbać o odpowiednią dietę, ewentualnie uzupełnić ją o suplementy. Sama suplementacja nie powinna jednak stanowić substytutu zróżnicowanej diety.
Pelagra to ogólnoustrojowe schorzenie, które objawia się przede wszystkim: biegunką, otępieniem i stanami zapalnymi skóry. Dodatkowo u chorego może się pojawić: uczucie zmęczenia, nadmierna aktywność lub depresja. Nieleczona pelagra prowadzi do śmierci.
Przeczytaj również:
Kwas fulwowy – właściwości. Jak stosować?Przeciwwskazania
Skutki uboczne nadmiaru kwasu nikotynowego w organizmie
ludzkimZasadniczo nadmiar kwasu nikotynowego jest metabolizowany przez wątrobę i wydalany wraz z moczem. Niektóre badania sugerują, że wysoki poziom niacyny może prowadzić do zwiększonego ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 2.
Jeśli zaś będzie się on utrzymywał przez długi czas, możliwymi konsekwencjami są: arytmia serca, martwica wątroby i problemy skórne.
Dodatkowo wypada wspomnieć, że silne działanie kwasu nikotynowego zawartego w suplementach diety może wywoływać efekt przekrwienia skóry spowodowanego gwałtownym rozszerzeniem naczyń krwionośnych. Często towarzyszą mu uczucie mrowienia i swędzenia. Dlatego nigdy nie należy przekraczać zalecanej porcji produktu, ani stosować suplementacji w przypadku braku wyraźnych wskazań.
Kwas nikotynowy jest istotnym składnikiem diety i należy dbać o jego podaż. Podstawą dostarczenia witaminy PP powinien być jednak zdrowy tryb życia, czyli zbilansowana dieta. Przyjmowanie niacyny egzogennie warto skonsultować z lekarzem.
