Czym jest antybiotykooporność?
Antybiotykooporność oznacza zdolność bakterii do odporności na działanie antybiotyków. Nie oznacza – co często jest mylone przez pacjentów – że „organizm pacjenta staje się odporny na antybiotyk”. Wręcz przeciwnie – to właśnie bakteria przestaje reagować na antybiotyk.
Antybiotyki to środki przeciwdrobnoustrojowe, które są wykorzystywane w infekcjach bakteryjnych. Charakteryzują się tym, że nie są skuteczne wobec: wirusów, grzybów i pasożytów. Antybiotyki mogą:
hamować wzrost bakterii – bakteriostatyczne działanie antybiotyków;
bezpośrednio zabijać bakterie – bakteriobójcze działanie antybiotyków.
W wyniku lekooporności antybiotyki stają się nieskuteczne, rozwijają się ciężkie infekcje trudne lub wręcz niemożliwe do wyleczenia. Antybiotykooporność jest bardzo niebezpiecznym zjawiskiem. Powoduje ona:
nieskuteczność podstawowych antybiotyków;
potrzebę wykorzystywania tzw. antybiotyków ostatniej szansy;
ryzyko wystąpienia infekcji, na którą nie ma skutecznego antybiotyku;
rozwój ciężkich infekcji;
wydłużenie leczenia zakażeń bakteryjnych i terapii;
ciężkie powikłania chorób;
konieczność hospitalizacji (nawet na oddziale intensywnej terapii);
zwiększenie liczby zgonów.
Przeczytaj również:
Grzybica zatok – przyczyny, objawy, leczenie grzybiczego zapalenia zatok
Dlaczego bakterie stają się oporne na antybiotyki?
Przyczyn antybiotykooporności jest wiele, a mikrobiolodzy od lat analizują je i wprowadzają regulacje pozwalające na tzw. ochronę antybiotyków. Do głównych przyczyn rozwoju oporności na antybiotyki zalicza się:
Nadmierne stosowanie antybiotyków lub niepotrzebne ich używanie, np.: przyjmowanie antybiotyków bez potrzeby (np. w ostrym zapaleniu gardła, które w 95% jest wirusowe), co powoduje, że: lek nie działa; bakterie obecne w organizmie mają kontakt z antybiotykiem i mogą nauczyć się przed nim bronić.
Niewłaściwy dobór antybiotyków.
Nieprzestrzeganie zaleceń lekarza, np.: przerwanie antybiotykoterapii zbyt wcześnie po ustąpieniu objawów choroby: część bakterii, których antybiotyk jeszcze nie pokonał nadal żyje i szybko się namnaża; te bakterie mogą mieć już geny oporności; kolejne pokolenia bakterii stają się bardziej odporne na dany antybiotyk; w efekcie jeśli pacjent ponownie zachoruje i dostanie ten sam antybiotyk, może się okazać, że lek już nie działa.
Niestosowanie zalecanego dawkowania: zbyt mała dawka antybiotyku sprawia, że stężenie leku w organizmie jest za małe, aby zniszczyć bakterie; „uczą się” one bronić przed antybiotykiem.
Nadużywanie antybiotyków w rolnictwie i hodowli zwierząt.
Nieprzestrzeganie zasad higieny: zwłaszcza w szpitalach.
Rodzaje antybiotykooporności
Antybiotykooporność jest uwarunkowana genetycznie. Może być ona:
pierwotna – konkretny rodzaj/gatunek/grupa drobnoustrojów jest z góry oporny na konkretny antybiotyk;
nabyta – może wynikać ze spontanicznych mutacji lub też nabycia genów oporności od innych drobnoustrojów.
Informacja o antybiotykooporności zawarta jest w specjalnych genach oporności. Bakterie oporne mogą się swobodnie namnażać w obecności antybiotyku, potrafią też przekazywać zdolność oporności między sobą. Istnieje wiele sposobów obrony przed antybiotykami, np:
niszczenie antybiotyku;
uniemożliwianie przedostanie się antybiotyku do wnętrza swojej komórki;
usuwanie antybiotyku z wnętrza komórki.
Przeczytaj również:
Penicylina (antybiotyk) – zastosowanie, wskazania, rodzaje
Jakie objawy mogą sugerować oporność na antybiotyki?
Niestety nie istnieje jeden charakterystyczny objaw lub grupa objawów, która wskazywałaby na infekcję bakterią antybiotykooporną. Istnieją jednak pewne przesłanki mogące sugerować, że choroba jest wywołana przez oporne szczepy i – w konsekwencji – skłonić do dalszej diagnostyki. Są to:
brak poprawy po leczeniu antybiotykiem;
pogorszenie stanu chorego mimo leczenia;
powtarzające się infekcje;
zakażenie nabyte w szpitalu;
przebieg zakażenia cięższy niż dotychczas, np.: wysoka, długo utrzymująca się gorączka; konieczność zmiany preparatów leczniczych;
w wywiadzie: nadużywanie antybiotyków przez pacjenta; leczenie szpitalne; obecność cewników i innych urządzeń.
Przeczytaj również:
Naturalne antybiotyki – co działa jak naturalny antybiotyk?
Diagnozowanie antybiotykooporności
W celu zdiagnozowania antybiotykooporności korzysta się z różnych metod mikrobiologicznych. Na samym początku określa się, jaka bakteria odpowiedzialna jest za zakażenie:
pobranie materiału do badania w zależności od miejsca zakażenia, np.: wymaz z gardła, mocz, krew, wymaz z rany;
pobrany materiał poddawany jest posiewowi mikrobiologicznemu;
po wzroście kolonii bakteryjnych identyfikuje się gatunek bakterii.
Kolejnym etapem jest oznaczanie wrażliwości bakterii na antybiotyki:
określa się, na które antybiotyki bakteria jest wrażliwa, a na które nie;
wykonywany jest tzw. test wrażliwości, w którym analizuje się jakie antybiotyki hamują wzrost bakterii;
pozwala to stworzyć tzw. antybiogram – opis skutecznych i nieskutecznych antybiotyków dla danej bakterii.
Na podstawie tych badań można dobrać odpowiednie leczenie, ale także można rozpoznać bakterie wielolekooporne. Mimo szerokiej oporności wielu bakterii, dzięki diagnostyce mikrobiologicznej udaje się znaleźć przynajmniej jeden antybiotyk, który będzie skuteczny.
Przeczytaj również:
Leki na pasożyty – bez recepty, na receptę, domowe sposoby
Leczenie zakażeń bakteriami opornymi
Do leczenia zakażeń bakteriami opornymi służą tzw. antybiotyki ciężkiego kalibru. Są to leki o najszerszym spektrum działania, których wykorzystywanie podlega ścisłej kontroli i są dostępne wyłącznie dla szpitali.
To bardzo cenne leki, gdyż jeśli powstaną szczepy oporne na nie, może nie być już żadnego skutecznego leku wobec bakterii. Zakażenie bakteriami wielolekoopornymi dotyczy zwykle ciężko chorych pacjentów.
Do najważniejszych szczepów należą:
MRSA – Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty) oporny na metycylinę – leczenie za pomocą wankomycyny.
ESBL – pałeczki z rodziny Enterobacteriacae oporne, m.in na penicyliny i cefalosporyny – skuteczne mogą być karbapenemy.
VRE – enterokoki oporne na wankomycynę; infekcje są leczone np. linezolidem.
Wielolekooporna Pseudomonas aeruginosa(pałeczka ropy błękitnej) – może być oporna na karbapenemy, penicyliny i cefalosporyny; infekcja może wymagać ceftazydymu-avibaktamu.
Przeczytaj również:
Ptasia grypa – zaraził się człowiek. Czy ptasia grypa globalnie zagraża ludziom?
Jak zapobiegać narastaniu antybiotykooporności?
W ostatnich latach wiedza społeczeństwa o antybiotykooporności wzrosła. To bardzo dobra wiadomość, ponieważ do walki z tym problemem konieczna jest świadomość i zaangażowanie ludzi na całym świecie. Dużą rolę w tym procesie odgrywają obchody Światowego Tygodnia Wiedzy o Antybiotykach odbywające się w okolicach 15 listopada. Ustanowiła go Światowa Organizacja Zdrowia. Celem kampanii jest nie tylko wytłumaczenie społeczeństwu, czym jest oporność na antybiotyki, ale także pokazanie, jak z nią walczyć. Do działań sprzyjających zahamowaniu antybiotykooporności zalicza się:
stosowanie antybiotyków tylko w przypadku infekcji bakteryjnych;
przyjmowanie antybiotyków zgodnie z zaleceniami lekarza;
odpowiednie dawkowanie;
nienadużywanie antybiotyków;
szczepienia, które poprzez zapobieganie rozwojowi infekcji pomagają ograniczać rozprzestrzenianie się bakterii;
zmniejszenie zużycia antybiotyków w produkcji żywności;
zwiększenie higieny rąk.
Przeczytaj również:
Angina u dziecka – przyczyny, objawy, diagnostyka, jak leczyć?
Podsumowanie – globalne wyzwanie i rola każdego z nas
Podsumowując:
antybiotykooporność oznacza odporność bakterii na antybiotyki;
problem antybiotykooporności to jedno z największych wyzwań zdrowia publicznego i stanowi światowe zagrożenie;
antybiotykooporność nie jest tylko problemem szpitali i ochrony zdrowia – dotyczy każdego z nas;
niewłaściwe stosowanie antybiotyków dziś może mieć skutki jutro;
rosnąca antybiotykooporność przyczynia się do możliwości wyczerpania się dostępnych obecnie antybiotyków;
istotna jest świadomość społeczeństwa, że zjawisko ma charakter globalny i wszyscy musimy się zaangażować w walkę z tym problemem.
