Czym są stymulanty?
Stymulanty stanowią grupę substancji psychoaktywnych, które wykazują właściwości aktywizujące. Działanie tych środków polega na pobudzeniu aktywności ośrodkowego lub współczulnego układu nerwowego, stawiając nas w stan czuwania. Substancje stymulujące najczęściej oddziałują na aktywność katecholamin (adrenalina, adrenalina, noradrenalina), zwiększając wyrzut do synaps lub hamując ich rozkład. Działanie popularnej kofeiny oparte jest o zahamowanie działania adenozyny, będącej neuroprzekaźnikiem hamującym.
Przyjmowane w rozsądnych dawkach stymulanty bądź suplementy diety ze stymulantami mają korzystny wpływ na funkcjonowanie ludzkiego organizmu. Po przyjęciu substancji stymulującej znika uczucie zmęczenia i senności, wyostrzają się zmysły. Ze względu na to specyficzne działanie, po stymulanty chętnie sięgają osoby narażone na wysiłek umysłowy: studenci, biznesmeni, osoby zajmujące wysokie stanowiska, ludzie pracujący w zawodach wymagających kreatywności, wytężonej pracy umysłowej. Niektóre substancje pobudzające są również popularne wśród sportowców jako składniki odżywek treningowych i środków redukujących tkankę tłuszczową.
Stymulanty z uwagi na swój potencjał uzależnienia są substancjami, których obrót podlega ścisłej kontroli państwa. W niektórych krajach metamfetamina i amfetamina są dostępne wyłącznie na receptę. W Polsce jedynymi stymulantami używanymi w medycynie są kofeina, efedryna, modafinil i metylofenidat.
Stymulanty – działanie
Poniżej prezentujemy najważniejsze właściwości substancji symulujących:
- poprawiają samopoczucie;
- polepszają zdolności wysiłkowe;
- wspomagają spalanie tkanki tłuszczowej podczas procesu odchudzania;
- niwelują uczucie zmęczenia;
- poprawiają zdolność koncentracji i sprawność psychiczną.
Czytaj również: Nutraceutyki – co to jest, jak działają, wskazania i przeciwwskazania
Stymulanty – rodzaje
- Kofeina – naturalnie występuje w kawie, kakao oraz herbacie. To legalna substancja, która pobudza ośrodkowy układ nerwowy, niweluje uczucie zmęczenia i senności oraz poprawia koncentrację;
- Guarana – wykazuje podobne działanie jak kofeina, jednak daje zastrzyk energii na dłuższy czas. Warto również dodać, że stosowanie guarany spowalnia procesy starzenia się organizmu;
- Żeń-szeń – posiada działanie termogenne i aktywizujące. Pobudza do zwiększonego wysiłku, jednocześnie uspokajając skołatane nerwy. Dzięki temu możliwe jest pełne skupienie uwagi na konkretnej czynności;
- Efedryna – substancja pochodzenia roślinnego, którą w medycynie stosuje się do leczenia astmy i nieżytu nosa. Podobnie jak amfetamina działa stymulująco na układ nerwowy, jednak ma znacznie słabsze działanie. Powoduje wzrost ciśnienia krwi, podwyższenie akcji serca i rozszerzenie oskrzeli, znacząco zwiększając przy tym wydajność fizyczną organizmu, dlatego jest uznawana za nielegalny środek dopingujący.
- Amfetamina – nielegalna substancja psychoaktywna, która uzależnia wyłącznie psychicznie. Działa poprzez stymulowanie przekazu impulsów między neuronami mózgu, zwiększając tym samym wytrzymałość i koncentrację. Ponadto podwyższa ciśnienie, powoduje silne pobudzenie psychomotoryczne oraz hamuje łaknienie.
- Metamfetamina – bardzo toksyczna, nielegalna substancja psychoaktywna, która jest pochodną amfetaminy. Daje efekt silnego pobudzenia psychoruchowego oraz seksualnego. Ponadto likwiduje uczucie zmęczenia oraz tłumi apetyt.
- Kokaina – silnie uzależniający, nielegalny narkotyk pozyskiwany z rośliny, która naturalnie występuje na terenie Boliwii, Kolumbii i Peru. Kokaina blokuje wychwyt zwrotny noradrenaliny, dopaminy i serotoniny, przedłużając w ten sposób działanie tych neuroprzekaźników na synapsę. Działa stymulująco na organizm, wywołuje uczucie euforii, pobudza wyobraźnię oraz zwiększa koncentrację.
Stymulanty – zastosowanie w medycynie
Poniżej prezentujemy przykłady zastosowania symulantów w medycynie:
- narkolepsja – niektóre stymulanty zapobiegają chorobowemu uczuciu senności;
- otyłość – substancje takie jak fentermina czy benzfetamina zmniejszają apetyt, co jest pomocne przy redukcji wagi;
- ADHD – stymulanty zwiększają zdolność skupienia i koncentracji.
Czytaj również: Adaptogeny – czym są i jak działają?
Uzależnienia od stymulantów – diagnoza
Za rozpoznanie uzależnienia od stymulantów odpowiedzialny jest lekarz lub terapeuta. W ramach diagnostyki konieczne potwierdzenie przyjmowania danej substancji np. przez dziecko, które się tego wypiera. W tym celu wykonuje się specjalne testy. Należy jednak dodać, że pozytywny wynik testu nie jest wyznacznikiem uzależnienia. Nałóg można zdiagnozować wyłącznie, gdy w ostatnich 12 miesiącach wystąpiły co najmniej 3 z następujących objawów:
- wzrost tolerancji na działanie substancji symulującej;
- niemożność przerwania przyjmowania substancji psychoaktywnej oraz utrata kontroli nad przyjmowanymi dawkami;
- używanie stymulantów pomimo świadomości, że działają szkodliwie;
- stosowanie danej substancji z powodu odczuwania silnego przymusu lub w przypadku pojawienia się objawów odstawiennych;
- występowanie zespołu abstynencyjnego;
- zaniedbanie z powodu uzależnienia dotychczasowych zainteresowań, stanowiących alternatywne źródło przyjemności.
Stosowanie stymulantów – powikłania
O ile kofeina, guarana czy żeń-szeń wykazują pewien potencjał uzależniający, to rzadko dochodzi do ich nadużywania. Inaczej jest w przypadku stymulantów typu efedryna, amfetamina, metamfetamina czy kokaina. To substancje, które łatwo prowadzą do uzależnienia oraz mają negatywny wpływ na zdrowie. Do najczęstszych skutków ubocznych ich zażywania należą:
- zaburzenia psychiczne (stany lękowe, depresja, zaburzenia afektywne, psychozy, zespoły abstynencyjne);
- problemy ze strony układu krążenia: niewydolność serca, tachykardia, palpitacja (kołatanie) serca, nadciśnienie tętnicze, itp.;
- napady drgawkowe;
- udar;
- uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, ryzyko utraty przytomności;
- śmierć (najczęściej na skutek przedawkowania, które skutkuje problemami z krążeniem).
Należy dodać, że stosowanie szkodliwych stymulantów wpływa destrukcyjnie również na inne aspekty życia osoby uzależnionej. Pojawiają się problemy w relacjach rodzinnych, kłopoty finansowe czy kłopoty w pracy.
Czytaj również: Superfoods – co to jest superżywność?
