Nutraceutyki – co to jest, jak działają, wskazania i przeciwwskazania

Nutraceutyk – czym jest?

Określenie nutraceutyki pochodzi od słów „nutrition” i „farmaceutical” i oznacza środek spożywczy, który łączy w sobie wartości żywieniowe oraz cechy środków farmaceutycznych. Stosuje się je w celu uzupełnienia diety o substancje pochodzenia naturalnego, które występują w żywności w niewielkich ilościach, a wykazują korzystny wpływ na zdrowie człowieka. Różnica pomiędzy nutraceutykami a lekami polega na niższych dawkach biozwiązków i wyższym bezpieczeństwie długotrwałego stosowania.

Cechą wspólną wszystkich nutraceutyków jest ich naturalne pochodzenie oraz udokumentowany korzystny wpływ na zdrowie człowieka. Często mają one charaktery nieodżywczy. Jak pokazują badania nie muszą one być aktywne „In vitro” jednak w organizmie człowieka wykazują zdolność do przemian biochemicznych. Nutraceutyki mogą występować pod postacią:

• żywności genetycznie modyfikowanej,
• odżywek,
• produktów ziołowych,
• przetworów spożywczych,
• dietetycznych dodatków do żywności,
• wyizolowanych składników (suplementy diety – kapsułki, tabletki, wyciągi).

Ich przyjmowanie może przynosić korzyści zdrowotne zarówno osobom niedożywionym, jak i zdrowym, których dieta okresowo jest uboga w związki bioaktywne. Odgrywa ważną rolę w profilaktyce i leczeniu schorzeń, takich jak miażdżyca czy cukrzyca. Należy wiedzieć, że choroby cywilizacyjne w tym właśnie choroby układu sercowo-naczyniowego oraz nowotwory stanowią poważny problem zdrowia publicznego. Użycie nutraceutyków w tym kontekście może prowadzić do poprawy stanu odżywienia i kondycji organizmu człowieka.

Nutraceutyki – rodzaje biozwiązków

Nutraceutyki to biosubstancje lub ich preparaty powstające z surowców pochodzenia roślinnego, zwierzęcego lub mikrobiologicznego wytwarzane z zastosowaniem innowacyjnych technologii. Do korzyści, jakie może przynieść ich stosowanie zaliczamy, np. zwolnienie procesów starzenia, aktywację układu immunologicznego, obniżenie poziomu cholesterolu, stymulację układu nerwowego czy obniżenie ryzyka choroby nowotworowej. Do nutraceutyków pochodzenia zwierzęcego zaliczamy związki, takie jak np.:

• kwasy tłuszczowe: sprzężony kwas linolowy CLA, dokozaheksaenowy DHA, eikozapantaenowy EPA (DHA i EPA to kasy tłuszczowe omega 3),
• cholina,
• lecytyna,
• koenzym Q10,
• sfingolipidy,
• kreatyna,
• astaksantyna.

Na liście fitozwiązków, czyli substancji pochodzenia roślinnego, które wykazują udowodniony, korzystny wpływ na zdrowie znajdują się m.in.;

• beta glukan,
• kwas askorbinowy,
• geraniol,
• kapsaicyna,
• sulforafan,
• likopen,
• alicyna.

Za nutraceutyki uznaje się również bakterie probiotyczne takie jak np. Bifidobacterium bifidum, B. infantis, B.longum czy Saccharomyces boulardii. Działanie związków z tej grupy jest wielokierunkowe ze względu na ich bioróżnorodność. Witaminy, związki mineralne czy polifenole będą często silnymi antyoksydantami. Ta rola jest szczególnie ważna z punktu widzenia zdrowia człowieka. Właściwości przeciwutleniające pozwalają neutralizować nadmiar wolnych rodników, które prowadzą do uszkodzeń komórek i tym samym zwiększają ryzyko rozwoju wielu poważnych chorób.

Nutraceutyki a żywność funkcjonalna

Warto wiedzieć, że żywność funkcjonalna to rodzaj żywności ekologicznej, która w swym składzie zawiera substancje naturalne pozytywnie wpływające na funkcjonowanie organizmu i obniżające ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych. Tak jak w przypadku nutaceutyków łączy ona w sobie wartości odżywcze oraz cechy środków farmaceutycznych. Korzystny wpływ na zdrowie człowieka żywność funkcjonalna wykazuje m.in. w zakresie działania przeciwzapalnego, obniżającego poziom lipidów czy ryzyko rozwoju nowotworów. Niekiedy używa się wobec niej określenia żywość specjalnego przeznaczenia żywieniowego.

Jak widać na podstawie definicji ma ona wiele cech wspólnych z nutraceutykami. Obie grupy zaliczamy do żywności. Mają one dodatkowo udokumentowany, korzystny wpływ na zdrowie i można opatrzyć je oświadczeniami zdrowotnymi. Healthy claims, bo tak brzmi w języku angielskim nazwa tychże oświadczeń to każdy komunikat, który sugeruje, że dany produkt lub substancja oddziałują pozytywnie na funkcjonowanie organizmu człowieka. Mimo wielu wspólnych elementów należy zaznaczyć, że nutraceutyki to pojęcie nieco szersze niż żywność funkcjonalna. Obejmuje również suplementy diety, składniki ziołowe oraz pojedyncze substancje.

Nutraceutyki – w których pokarmach można je znaleźć?

Ze względu na to, że nutraceutyki obejmują również żywność funkcjonalną warto wiedzieć, w jakich codziennych pokarmach możemy znaleźć te bioaktywne związki chemiczne. Do naturalnych produktów szczególnie bogatych w te substancje, które warto umieścić w diecie zaliczamy min.:

• cebulę i czosnek,
• warzywa krzyżowe, takie jak np. brokuły czy kalafior,
• tłuste ryby morskie,
• orzechy,
• otręby pszenne i inne produkty zbożowe,
• soja i inna nasiona roślin strączkowych,
• owoce leśne,
• winogrona czerwone,
• czerwone wino,
• wołowina i produkty mleczne,
• jaja,
• zielona herbata,
• zielone warzywa liściaste.

Komponowanie jadłospisu w oparciu o wymienione pokarmy pozwala podnieść jego potencjał antyoksydacyjny dostarczając równocześnie wszystkich składników odżywczych. Ułatwia to unikanie niedoborów, a tym samym poprawia stan zdrowia i samopoczucie.

Nutraceutyki – bezpieczeństwo stosowania

Nutraceutyki, czyli żywność i inne produkty (w tym suplementy diety), które gwarantują działanie prozdrowotne to środki stosunkowo bezpieczne. Zwykle uznaje się, że powinny one zawierać niższe dawki substancji czynnych aniżeli leki, a także odznaczać się wyższym bezpieczeństwem długotrwałego stosowania w porównaniu do innych preparatów farmaceutycznych.

Warto jednak zachować w ich stosowaniu pewna ostrożność. Nie należy przekraczać wskazanych dawek suplementacji oraz sugerowanych porcji produktów dodatkowo wzbogacanych o określony składnik. Grupy szczególnie wrażliwe, takie jak kobiety w ciąży, w trakcie laktacji czy dzieci oraz osoby starsze i przewlekle chore powinny przed ich zastosowaniem powinny skonsultować się z lekarzem.