Katecholaminy

Co to są katecholaminy?

Katecholaminy jest to grupa hormonów wytwarzanych głównie w nadnerczu a także w niewielkiej ilości w ciałkach przyzwojowych współczulnych w przestrzeni zaotrzewnowej, na brzuszno-bocznej powierzchni aorty, na wysokości odejścia tętnicy krezkowej dolnej (inaczej narząd Zuckerlanda). Aminokwasem niezbędnym do ich syntezy jest tyrozyna, dostarczana głównie z pożywieniem oraz w niewielkiej ilości produkowana w organizmie z fenyloalaniny. Przy udziale niezbędnych enzymów dochodzi do szeregu reakcji chemicznych, w wyniku których tyrozyna ulega konwersji do dopaminy, noradrenaliny a następnie do adrenaliny. Katecholaminy są następnie transportowane do wnętrza pęcherzyków ziarnistych, które znajdują się w dystalnych (końcowych) częściach neuronów autonomicznych. Do ich wydzielania dochodzi w drodze egzocytozy z zakończeń nerwowych oraz komórek rdzenia. Ich metabolity wydzielane są z moczem.

Działanie katecholamin w organizmie człowieka?

Katecholaminy są uwalniane do krwiobiegu w odpowiedzi na stres lub lęk. Zdarza się, że ich poziom rośnie również na skutek hałasu lub intensywnego oświetlenia. Działając poprzez aktywację układu współczulnego wywołują liczne zmiany, przygotowując organizm do wysiłku fizycznego, związanego z walką i ucieczką. Adrenalina, głównie katecholamina, powoduje:

• wzrost ciśnienia tętniczego,
• przyspieszenie akcji serca,
• podniesienie poziomu glukozy,
• rozkurcz naczyń w mięśniach,
• rozkurcz dróg oddechowych.

Dopamina natomiast, w zależności od miejsca produkcji, odpowiada za: regulację wydalania sodu z moczem w nerkach, w przewodzie pokarmowym za stymulację wydzielania dwuwęglanów, transport jonów sodu, regulację przepływu krwi przez błonę śluzową żołądka i jelit.
Poza fizjologią do zwiększenia ich stężenia we krwi dochodzi w przypadku samoistnego nadciśnienia tętniczego oraz w guzach nowotworowych, najczęściej w guzie chromochłonnym.

W jakim celu i jak oznacza się poziom katecholamin?

Poziom katecholamin oznacza się u pacjentów, u których podejrzewamy guza chromochłonnego nadnerczy, którego głównym objawem jest wysokie nadciśnienie tętnicze. Przydaje się także w monitorowaniu oraz ocenie skuteczności leczenia u chorych po usunięciu wyżej wspomnianego nowotworu.
Można oznaczać stężenie samych katecholamin lub ich metabolitów (metoksykatecholamin), takich jak:

• metanefryna,
• normetanefryna,
• 3-metoksytyramina.

Próbką do badania jest krew, ale dużą wartością diagnostyczną odznacza się również oznaczanie tych substancji w dobowej zbiórce moczu. Ma to szczególne znaczenie, dlatego że poziom katecholamin wykazuje zmienność dobową i jednorazowo oznaczając ich stężenie można pominąć wartości podwyższone. Biorąc pod uwagę krótki okres półtrwania katecholamin we krwi (co oznacza, że są szybko wydalane z organizmu z moczem), oznaczenia dokonuje się podczas epizodu nadciśnienia.

Jak interpretować wyniki oznaczenia katecholamin?

Zwiększone stężenie amin katecholowych oraz ich metabolitów w surowicy krwi a także w dobowej zbiórce moczu nasuwa podejrzenie obecności guza chromochłonnego nadnerczy. W takim przypadku należy rozszerzyć diagnostykę, wykonując badania obrazowe lub pobierając fragment tkanki guza (biopsja) do badania histopatologicznego. Warto zwrócić uwagę na fakt, że wartość poziomu katecholamin nie koreluje z wielkością guza, ponieważ ich wytwarzanie zależy od właściwości samego nowotworu.
Należy pamiętać, że wiele czynników ma wpływ na wartości stężenia katecholamin, stąd często w praktyce klinicznej spotyka się wyniki fałszywie dodatnie. Do czynników tych zaliczamy między innymi:

• leki (metyldopa, lewodopa, labetalol, sotalol, niektóre antybiotyki i leki przeciwdepresyjne, jodowe środki kontrastujące, leki przeciwhistaminowe),
• dieta,
• stres.

Z tego względu przed badaniem konieczne jest zebranie dokładnego wywiadu na temat przyjmowanych leków i pokarmów.