Niedobór witaminy D

Czym jest witamina D?

Mianem witaminy D określamy trzy związki chemiczne z grupy steroidów: cholekalcyferol, ergokalcyferol i 25-hydroksycholekalcyferol. Dwa pierwsze oznaczamy również jako witaminę D₃ oraz witaminę D₂ . Wykazują one działanie podobne do hormonów. Witaminy D₂ i D₃ ulegają przekształceniu w organizmie do aktywnych metabolitów, które są transportowane za pomocą krwiobiegu do innych tkanek. To grupa związków rozpuszczalnych w tłuszczach, dlatego też do ich transportu we krwi niezbędne jest białko, które tworzy z witaminą D kompleks, umożliwiając jego rozprowadzanie po organizmie.

Witamina D jest samodzielnie syntetyzowany przez nasz organizm pod wpływem działania promieni UV. Przy właściwym nasłonecznieniu i odpowiednio długim czasie ekspozycji szacuje się, że ilość witaminy D₃, która powstaje pokrywa nawet 90 proc. zapotrzebowania ustroju na ten związek. Cholekalcyferol zostaje dostarczany również z pożywieniem. Produkty spożywcze zawierają jednak stosunkowo małą ilość witaminy D. Ergokalcyferol powstaje z ergocholesterolu występującego w drożdżach i grzybach kapeluszowych.

Jaka jest rola witaminy D?

Powstała na skutek działania promieni UV, czy też dostarczona z pożywieniem, witamina D wędruje z krwią do wątroby, gdzie rozpoczyna się proces przekształcania jej do aktywnych metabolitów. Kolejnym organem, który bierze udział w tych procesach, są nerki. Niedobory witaminy D są szczególnie niebezpieczne u dzieci w czasie ich intensywnego rozwoju i u kobiet w okresie menopauzy, kiedy rośnie ryzyko pojawienia się złamań osteoporotycznych.

Witamina D:

• odpowiada za rozwój i prawidłową mineralizację kości;
• jest niezbędna dla utrzymania prawidłowej gospodarki wapniowo-fosforanowej (co ma szczególnie znaczenie w okresie menopauzy, kiedy wzrasta ryzyko rozwoju osteoporozy);
• zwiększa wchłanianie w jelitach wapnia i fosforu, co pozwala utrzymać właściwe stężenie wapnia we krwi, a przez to wzmacnia kości;
• jest niezbędna dla prawidłowego procesu kostnienia m. in. poprzez ułatwianie przemiany fosforu organicznego do nieorganicznego (niezbędna po złamaniach);
• zwiększa masę mięśniową i siłę mięśni;
• zwiększa odporność na infekcje;
• wywiera korzystny wpływ na układ mięśniowy i nerwowy.

Specjaliści zwracają uwagę, że ze względu na ograniczoną ekspozycję na słońce w okresie od października do marca zasadne wydaje się stosowanie suplementacji witaminą D. Osobom dorosłym zaleca się podaż witaminy D z pożywieniem lub/i preparatami farmaceutycznymi w ilości 800–1000 IU/dobę. Niemowlętom karmionym piersią, zgodnie z zaleceniami Instytutu Żywności i Żywienia, należy zapewnić podaż 400 IU/dobę, ponieważ w tym czasie organizm jest narażony na niedobór witaminy D.

Niedobór witaminy D – przyczyny

Niedobór witaminy D w organizmie może wynikać z wielu przyczyn. Czynnikami, które mogą go powodować są:

• upośledzona synteza aktywnych metabolitów w wątrobie i nerkach na skutek zaburzeń funkcjonowania tych organów;
• niedostateczna ekspozycja na światło słoneczne;
• przyjmowanie niektórych leków;
• zaburzenia wchłaniania w przewodzie pokarmowym;
• nadmierne wydalanie witaminy wynikające z zaburzeń w krążeniu jelitowo-wątrobowym.

Zbyt niski poziom witaminy D w ustroju powoduje spadek poziomu wapnia i fosforu w osoczu krwi (zaburzeniu ulega proces wchłaniania tych pierwiastków z pożywienia) oraz wzrost aktywności fosfatazy alkalicznej. Jest to enzym, którego poziom bada się w diagnostyce, między innymi, chorób kości i wątroby. Konsekwencję niedoboru witaminy D stanowi stopniowa demineralizacja kości, co u dzieci prowadzi do krzywicy, a u dorosłych do osteomalacji, czyli rozmiękczania kości, a także osteoporozy.

Niedobór witaminy D a osteoporoza

Po zakończeniu budowy kośćca brak lub zbyt niski poziom witaminy D prowadzi do powstawania zjawiska rozmiękczania kości, czyli osteomalacji, a także występowania osteoporozy. Osteoporoza to choroba, która charakteryzuje się stopniowym ubytkiem masy kostnej, co powoduje znacznie większą podatność na uszkodzenia i złamania. Niedobór witaminy D może objawiać się osłabieniem siły mięśni, zmniejszeniem wytwarzania włókien kolagenowych, zwolnieniem perystaltyki jelit, spadkiem aktywności komórek nerwowych.

Naukowcy zwracają również uwagę na związek pomiędzy niskimi poziomami tej witaminy a większym ryzykiem występowania chorób o podłożu autoimmunologicznym i chorób nowotworowych. Niedobory witaminy D w okresie życia płodowego mogą prowadzić do zwiększenia ryzyka cukrzycy typu 1. czy autyzmu. Niektóre badania wskazują na możliwy związek pomiędzy odpowiednimi poziomami witaminy D w ustroju a prawidłowymi poziomami glikemii.

Jakie są objawy i skutki niedoboru witaminy D u dzieci?

W procesie rozwoju układu kostnego dzieci witamina D to szczególnie ważny związek. Objawami krzywicy, która jest następstwem niedoboru witaminy D, są zahamowanie wzrostu oraz osłabienie mineralizacji zębów. Niedobór witaminy D u dzieci może prowadzić do zniekształcenia klatki piersiowej i kręgosłupa.

U dzieci, w pierwszych 6 miesiącach życia, mogą pojawić się również konwulsje i tężyczka. Choroba ta wynika z zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej. W ich wyniku dochodzi do zmniejszenia uwapnienia kości z równoczesnym wzmożonym odkładaniem się tkanki nieuwapnionej.

Podstawową funkcją witaminy D w ustroju jest zachowanie odpowiedniej gospodarki wapniowo-fosforanowej oraz uczestnictwo w procesie mineralizacji kości. Ta rola sprawia, że staje się ona jednym z ważnych elementów systemu, który pozwala na wzrost, prawidłowy rozwój i funkcjonowanie układu kostnego. Obok witaminy D kluczową rolę w tych procesach odgrywają również wapń, fosfor, a także witamina K. Wapń i fosfor są to składniki mineralne stanowiące podstawowy budulec tkanki kostnej. O ile niedobory drugiego z wymienionych pierwiastków występują rzadko ze względu na jego powszechne występowanie w żywności, o tyle badania pokazują, że spożycie wapnia pozostaje na niskim poziomie w stosunku do zapotrzebowania.

Dieta bogata w witaminę D

Witamina D występuje w produktach spożywczych w niewielkich ilościach. Jej źródłem są:

• tłuste ryby morskie, np.: śledź, łosoś, makrela,
• tran,
• mleko 3,5 proc., śmietana,
• żółtka jaj,
• masło,
• wątróbka,
• grzyby, np. borowiki.