Niedobór witaminy D3 – objawy. Jak uzupełniać niski poziom witaminy D?

Czym jest witamina D?

Mianem witaminy D określamy trzy związki chemiczne z grupy steroidów: cholekalcyferol, ergokalcyferol i 25-hydroksycholekalcyferol. Dwa pierwsze oznaczamy również jako witaminę D₃ oraz witaminę D₂ . Wykazują one działanie podobne do hormonów. Witaminy D₂ i D₃ ulegają przekształceniu w organizmie do aktywnych metabolitów, które są transportowane za pomocą krwiobiegu do innych tkanek. To grupa związków rozpuszczalnych w tłuszczach, dlatego też do ich transportu we krwi niezbędne jest białko, które tworzy z witaminą D kompleks, umożliwiając jego rozprowadzanie po organizmie.

Witamina D jest samodzielnie syntetyzowana przez nasz organizm pod wpływem działania promieni UV. Przy właściwym nasłonecznieniu i odpowiednio długim czasie ekspozycji szacuje się, że ilość witaminy D₃, która powstaje, pokrywa nawet 90 proc. zapotrzebowania ustroju na ten związek. Cholekalcyferol zostaje dostarczany również z pożywieniem. Produkty spożywcze zawierają jednak stosunkowo małą ilość witaminy D. Ergokalcyferol powstaje z ergocholesterolu występującego w drożdżach i grzybach kapeluszowych.

Jaka jest rola witaminy D?

Powstała na skutek działania promieni UV czy też dostarczona z pożywieniem, witamina D wędruje z krwią do wątroby, gdzie rozpoczyna się proces przekształcania jej do aktywnych metabolitów. Kolejnym organem, który bierze udział w tych procesach, są nerki. Niedobory witaminy D są szczególnie niebezpieczne u dzieci w czasie ich intensywnego rozwoju oraz u kobiet w okresie menopauzy, kiedy rośnie ryzyko pojawienia się złamań osteoporotycznych.

Witamina D:

• odpowiada za rozwój i prawidłową mineralizację kości;
• jest niezbędna dla utrzymania prawidłowej gospodarki wapniowo-fosforanowej (co ma szczególnie znaczenie w okresie menopauzy, kiedy wzrasta ryzyko rozwoju osteoporozy);
• zwiększa wchłanianie w jelitach wapnia i fosforu, co pozwala utrzymać właściwe stężenie wapnia we krwi, a przez to wzmacnia kości;
• jest niezbędna dla prawidłowego procesu kostnienia m.in. poprzez ułatwianie przemiany fosforu organicznego do nieorganicznego (niezbędna po złamaniach);
• zwiększa masę mięśniową i siłę mięśni;
• zwiększa odporność na infekcje;
• wywiera korzystny wpływ na układ mięśniowy i nerwowy.

Specjaliści zwracają uwagę, że ze względu na ograniczoną ekspozycję na słońce w okresie od października do marca zasadne wydaje się stosowanie suplementacji witaminą D. Osobom dorosłym zaleca się podaż witaminy D z pożywieniem lub/i preparatami farmaceutycznymi w ilości 800–1000 IU/dobę. Niemowlętom karmionym piersią, zgodnie z zaleceniami Instytutu Żywności i Żywienia, należy zapewnić podaż 400 IU/dobę, ponieważ w tym czasie organizm jest narażony na niedobór witaminy D.

Witamina D₃ – działanie

Witamina D₃ (pełna jej nazwa to dihydroksycholekalcyferol) jest związkiem chemicznym zaliczanym do grupy witamin – substancji, których odpowiedni poziom w organizmie jest warunkiem jego prawidłowego funkcjonowania. Początkowe etapy jej syntezy wymagają współudziału promieniowania UV (głównym jego źródłem jest światło słoneczne) i zachodzą w skórze.

W pewnym stopniu witaminę tę pozyskujemy również z pokarmu (ryby, sery, żółtka jaj). Do narządów warunkujących i regulujących jej działanie oraz stężenie we krwi należą wątroba, nerki i przytarczyce.

Rolą witaminy D₃ jest regulacja poziomu wapnia we krwi przez wpływ na jego wchłanianie i wydalanie, zapewnienie prawidłowego rozwoju i utrzymania dobrego stanu kości przez umożliwienie ich prawidłowej mineralizacji, współudział w działaniu układu odpornościowego i wpływ na funkcjonowanie wielu innych procesów.

Najsilniej jej działanie zaznacza się w jelicie cienkim, gdzie zwiększa wchłanianie wapnia z pokarmu.

To też może Cię zainteresować: Na czym polega masaż tajski?

Witamina D₃ – norma we krwi

Podstawę rozpoznania w tym przypadku stanowi badanie poziomu witaminy D₃ we krwi. Próbkę do badania uzyskuje się, podobnie jak w przypadku zwykłych badań krwi, poprzez nakłucie żyły i zebranie krwi do probówki. Zakresy stężeń prawidłowych są zależne od wieku osoby badanej.

Przyjmuje się, że u osób dorosłych optymalny poziom witaminy D₃ wynosi 30–50 ng/ml lub 50–75 nmol/l. Z uwagi na powiązanie metabolizmu witaminy D₃ z chorobą przytarczyc, często bada się także poziom parathormonu.

Niedobór witaminy D₃ – przyczyny

Niedobór witaminy D₃ powstaje najczęściej wtedy, gdy zaburzone są mechanizmy jej dostarczania do organizmu. Jak wspomniano, w organizmie człowieka głównym jej źródłem są komórki skóry prowadzące syntezę witaminy przy udziale promieni UV oraz pokarm, z którego tzw. egzogenna witamina D jest wchłaniana w jelicie cienkim.

Do podstawowych przyczyn niedoboru witaminy D₃ u dorosłych należą:

• niewystarczająca ekspozycja skóry na promieniowanie słoneczne – w naszej szerokości geograficznej problem ten jest bardzo częsty – z uwagi na warunki klimatyczne większość osób osiąga wystarczającą ekspozycję głównie latem (niestety kremy do opalania z filtrem obniżają produkcję witaminy D); w pozostałych porach roku produkcja witaminy D w skórze nie pokrywa zapotrzebowania;

Przeczytaj też: Jakie funkcje w organizmie pełni fosfor?

• niedobór witaminy D w diecie – najbogatszym źródłem egzogennej witaminy D są niektóre ryby i tran; znaleźć ją można również w żółtku jaj, serach i produktach wzbogacanych w witaminy, jak mleko i płatki śniadaniowe; warto przy tym wspomnieć, że zawartość witaminy D w mleku kobiecym jest niewielka, stąd też zaleca się stosowanie witaminy D₃ u noworodków;
• zaburzenia wchłaniania witaminy D w przewodzie pokarmowym – mogą być związane z usunięciem jelita cienkiego, celiakią, zespołem krótkiego jelita i innymi stanami prowadzącymi do zaburzeń pracy jelit;
• zaburzenia aktywacji witaminy D – występują najczęściej u osób starszych i w przebiegu chorób nerek prowadzących do ich niewydolności (nerki są konieczne do syntezy aktywnej witaminy D₃);
• niedobór witaminy D spowodowany jej przyspieszonym niszczeniem w wątrobie – związany bywa również z przyjmowaniem niektórych leków; takie działania niepożądane mogą wystąpić między innymi podczas stosowania niektórych leków przeciwpadaczkowych.

Niedobór witaminy D₃ – objawy

Brak witaminy D₃ najwyraźniej odbija się na funkcjonowaniu kości – zależnie od wieku, w którym wystąpi, może prowadzić do zaburzeń ich rozwoju. Niedobór witaminy D₃ prowadzi do rozwoju krzywicy. U dorosłych prowadzi do osłabienia kości, wywołuje osteomalację i osteoporozę.

Do objawów niedoboru witaminy D₃ należą między innymi: obniżona odporność na infekcje, ból i osłabienie mięśni, jednak bardzo często nie obserwuje się żadnych z nich. Istnieją przesłanki wskazujące na powiązanie niedoboru witaminy D₃ z rozwojem chorób autoimmunologicznych, nowotworowych, sercowo-naczyniowych i innych.

Niedobór witaminy D₃ u dorosłych

Do stanów stanowiących wskazania do uzupełniania niedoboru witaminy D należą:

• zaburzenia metabolizmu kości – krzywica, osteomalacja i osteoporoza;
• bóle kości, obniżenie poziomu wapnia lub fosforanów we krwi i podwyższenia poziomu parathormonu (PTH) lub fosfatazy zasadowej – są to również objawy zaburzeń funkcjonowania tkanki kostnej;
• podeszły wiek (zwłaszcza wiek po menopauzie u kobiet) i zwiększone ryzyko upadków;
• stany ryzyka zwiększonego niedoboru, takie jak restrykcyjna dieta, otyłość, stany po zabiegach operacyjnych na przewodzie pokarmowym, zaburzenia wchłaniania tłuszczów, ciemna karnacja, mała ekspozycja skóry na światło słoneczne, karmienie piersią (bez stosowania suplementacji witaminą D₃ dla niemowląt) oraz choroby, w przebiegu których często taki niedobór się obserwuje (nadczynność przytarczyc, zespoły złego wchłaniania, choroby nerek lub wątroby, choroby nowotworowe, sercowo-naczyniowe).

Jakie są objawy i skutki niedoboru witaminy D u dzieci?

W procesie rozwoju układu kostnego dzieci witamina D to szczególnie ważny związek. Objawami krzywicy, która jest następstwem niedoboru witaminy D, są zahamowanie wzrostu oraz osłabienie mineralizacji zębów. Niedobór witaminy D u dzieci może prowadzić do zniekształcenia klatki piersiowej i kręgosłupa.

U dzieci w pierwszych 6 miesiącach życia, mogą pojawić się również konwulsje i tężyczka. Choroba ta wynika z zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej. W ich wyniku dochodzi do zmniejszenia uwapnienia kości z równoczesnym wzmożonym odkładaniem się tkanki nieuwapnionej.

Podstawową funkcją witaminy D w ustroju jest zachowanie odpowiedniej gospodarki wapniowo-fosforanowej oraz uczestnictwo w procesie mineralizacji kości. Ta rola sprawia, że staje się ona jednym z ważnych elementów systemu, który pozwala na wzrost, prawidłowy rozwój i funkcjonowanie układu kostnego. Obok witaminy D kluczową rolę w tych procesach odgrywają również wapń, fosfor, a także witamina K. Wapń i fosfor są to składniki mineralne stanowiące podstawowy budulec tkanki kostnej. O ile niedobory drugiego z wymienionych pierwiastków występują rzadko ze względu na jego powszechne występowanie w żywności, o tyle badania pokazują, że spożycie wapnia pozostaje na niskim poziomie w stosunku do zapotrzebowania.

Zobacz też: Witamina D pomocna w walce z pandemią

Niedobór witaminy D a osteoporoza

Po zakończeniu budowy kośćca brak lub zbyt niski poziom witaminy D prowadzi do powstawania zjawiska rozmiękczania kości, czyli osteomalacji, a także występowania osteoporozy. Osteoporoza to choroba, która charakteryzuje się stopniowym ubytkiem masy kostnej, co powoduje znacznie większą podatność na uszkodzenia i złamania. Niedobór witaminy D może objawiać się osłabieniem siły mięśni, zmniejszeniem wytwarzania włókien kolagenowych, zwolnieniem perystaltyki jelit, spadkiem aktywności komórek nerwowych.

Naukowcy zwracają również uwagę na związek pomiędzy niskimi poziomami tej witaminy, a większym ryzykiem występowania chorób o podłożu autoimmunologicznym i chorób nowotworowych. Niedobory witaminy D w okresie życia płodowego mogą prowadzić do zwiększenia ryzyka cukrzycy typu 1. czy autyzmu. Niektóre badania wskazują na możliwy związek pomiędzy odpowiednimi poziomami witaminy D w ustroju a prawidłowymi poziomami glikemii.

Jak uzupełnić niedobór witaminy D?

Szczegóły postępowania w przypadku niskiego poziomu witaminy D₃ zależą od stopnia niedoboru i jego przyczyny, jak również od wieku pacjenta. W większości przypadków zaleca się zwiększenie ekspozycji skóry na światło słoneczne (gdy jest to możliwe), z zachowaniem odpowiednich zasad bezpieczeństwa oraz zwiększenie udziału w diecie produktów zawierających witaminę D.

W stanach znacznego niedoboru oraz w przebiegu niektórych chorób stosuje się suplementację preparatami z witaminą D₃ lub jej pochodnymi w indywidualnie dobranej dawce. Jednocześnie może być zalecane przyjmowanie innych leków, zależnie od chorób współistniejących.

We wszystkich przypadkach, w których jest to możliwe, stosuje się leczenie przyczynowe (nastawione na eliminację przyczyny niedoboru). Skuteczność leczenia niedoboru witaminy D₃ sprawdza się, wykonując regularne oznaczenia poziomu witaminy D₃ we krwi (często jednocześnie bada się inne wskaźniki gospodarki wapniowo-fosforanowej – poziom parathormonu, wapnia i fosforanów).

W przypadku niedoborów witaminy D₃ u mniejszych pacjentów zaleca się stosowanie preparatów z witaminą D₃ dla dzieci.

Także kobiety spodziewające się dziecka powinny zapobiegać niskiemu poziomowi witaminy D₃ . W ciąży niedobór witamin z grupy D jest dość groźny – może prowadzić np. do cukrzycy ciążowej.