Choroby nerek

Funkcje nerek

Nerki, będące parzystym narządem jamy brzusznej, pełnią w organizmie ludzkim dwie zasadnicze funkcje. Pierwsza z nich to funkcja wydalnicza. Polega ona na produkcji i wydalaniu moczu, a wraz z nim ubocznych produktów przemiany materii oraz substancji toksycznych pochodzenia egzogennego np. niektórych leków. Funkcja wydalnicza nerki bezpośrednio łączy się z utrzymaniem prawidłowej równowagi kwasowo-zasadowej oraz wodno-elektrolitowej ustroju.

Drugą, równie ważną, funkcją nerek jest funkcja wewnątrzwydzielnicza. Określenie to oznacza, iż nerka produkuje szereg różnych substancji, w tym te o właściwościach hormonalnych, które są niezbędne do zachowania homeostazy organizmu. Wśród nich należy wymienić przede wszystkim reninę – enzym proteolityczny odpowiedzialny za aktywację kaskady reakcji, w efekcie których wytwarzana jest substancja o nazwie angiotensyna II. Jej głównym zadaniem jest podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi oraz stymulacja do wydzielania z nadnerczy aldosteronu – hormonu regulującego wchłanianie sodu w nerce. Kolejną ważną substancją produkowaną przez nerki jest erytropoetyna – hormon odpowiedzialny za pobudzanie produkcji erytrocytów, czyli czerwonych krwinek. Nerki są także miejscem produkcji czynnej hormonalnie postaci witaminy D3, która wraz z innymi hormonami w organizmie reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową.

W wyniku toczącego się w obrębie nerek procesu chorobowego, dochodzić może do zaburzenia obu tych funkcji. Najczęściej w ostrych stanach chorobowych w pierwszej kolejności dochodzi do upośledzenia funkcji wydalniczej nerki. Procesy mające charakter przewlekły, oprócz upośledzenia funkcji wydalniczej, doprowadzają również do zakłócenia wewnątrzwydzielniczej roli nerek.

Wrodzone choroby nerek

Ogólnie choroby nerek podzielić można na choroby wrodzone oraz nabyte. Ze względu na przebieg danej choroby, a co za tym idzie, konsekwencje jakie za sobą niesie, istotny jest także podział na procesy chorobowe o charakterze ostrym oraz przewlekłym.

Pierwszą spośród wrodzonych chorób nerek, prowadzącą do zaburzenia ich czynności jest zwyrodnienie wielotorbielowate nerek. Choroba ta polega na genetycznie uwarunkowanym defekcie budowy nerki, która objawia się występowaniem licznych torbieli w obrębie kory i rdzenia nerki. Torbiele te powodują ucisk prawidłowych struktur miąższu nerki, doprowadzając w konsekwencji do przewlekłej niewydolności nerek. Występują dwie odmiany zwyrodnienia wielotorbielowatego nerek w zależności od sposobu dziedziczenia. Postać dziedziczona autosomalnie dominująco ujawnia się zwykle w wieku dorosłym, natomiast postać dziedziczona autosomalnie recesywnie objawy kliniczne daje już w okresie niemowlęcym.

Drugą grupą chorób nerek o etiologii wrodzonej są tubulopatie, czyli wady cewek nerkowych. Struktury te odpowiadają za wydzielanie do moczu, jak również reabsorbcję, czyli wchłanianie zwrotne do krwi, wielu różnych substancji. Defekty budowy poszczególnych transporterów doprowadzają do takich chorób nerek, jak:

• kwasica cewkowa proksymalna,
• kwasica cewkowa dystalna,
• moczówka prosta pochodzenia nerkowego,
• nerkowa utrata potasu.

Nabyte choroby nerek

Nabyte choroby nerek cechują się powstawaniem w czasie trwania życia człowieka. Przyczyn oraz rodzajów nabytych chorób nerek jest bardzo wiele. Najczęściej wśród przyczyn wymienić można zaburzenia ukrwienia miąższu nerki, przewlekłe zakażenia, działanie substancji toksycznych, procesy immunologiczne o charakterze zlokalizowanym lub ogólnoustrojowym, schorzenia metaboliczne, a wśród nich najczęściej występująca cukrzyca, a także nadciśnienie tętnicze.

Najczęściej występującymi jednostkami chorobowymi w obrębie nerek są:

• ostra niewydolność nerek,
• przewlekła choroba nerek ( przewlekła niewydolność nerek),
• kłębuszkowe zapalenia nerek,
• kamica nerkowa,
• śródmiąższowe zapalenia nerek,
• rak nerki.

Ostra niewydolność nerek

Jest to ostry stan chorobowy polegający na nagłym zmniejszeniu lub całkowitym zahamowaniu wydalania moczu przez nerki. Przyczynami takiego stanu może być ostre niedokrwienie nerki w przebiegu:

• odwodnienia,
• masywnego krwawienia w przebiegu urazu,
• rozległego oparzenia,
• zakrzepu w obrębie naczyń nerkowych.

Drugą grupą przyczyn są patologie uszkadzające gwałtownie miąższ nerki, jak np. toksyczne dawki leków. Ponadto do ostrej niewydolności nerek doprowadzić może całkowite zablokowanie odpływu moczu z nerek w przebiegu np. obustronnej kamicy układu moczowego. Objawy ostrej niewydolności nerek uzależnione są od przyczyny jej wystąpienia. Wspólnym elementem jest natomiast gwałtowne zmniejszenie ilości oddawanego moczu. Leczenie ostrej niewydolności nerek polega na wyeliminowaniu przyczyny doprowadzającej do tego stanu. W przypadku szybkiej interwencji, najczęściej proces ten jest całkowicie odwracalny (wyjątek stanowić może toksyczne uszkodzenie nerek).

Przewlekła choroba nerek

Przewlekła choroba nerek jest procesem o skrytym początku, zwykle objawiająca się dopiero w stadium znacznego zaawansowania. Jej przyczyny są bardzo różne. Wśród nich najczęściej wymienia się źle kontrolowaną cukrzycę, nadciśnienie tętnicze oraz choroby autoimmunologiczne, np. toczeń układowy, czy amyloidoza. Również choroby nowotworowe, jak np. szpiczak mnogi mogą w bardzo krótkim czasie doprowadzić do schyłkowej niewydolności nerek.

Objawy przewlekłej choroby nerek związane są zarówno z zaburzeniem funkcji wydalniczej, jak i wydzielniczej nerki. Początkowo dochodzi do zwiększonego wydalania moczu, głównie w godzinach nocnych. Następnie wraz z postępem choroby stopniowo ilość oddawanego moczu zmniejsza się. Ze względu na upośledzenie wydzielania produkowanych przez nerkę substancji czynnych, obserwuje się niedokrwistość, nadciśnienie tętnicze, osteoporozę. Dochodzi także do spadku masy ciała, łatwiej męczliwości. Skóra osób cierpiących na przewlekłą chorobę nerek przyjmuje kolor ziemisto-szary. Nierzadko obserwować można wybroczyny na skórze, zapalenie błony śluzowej żołądka, zaburzenia neurologiczne czy psychiatryczne. Leczenie przewlekłej choroby nerek jest wielokierunkowe. Po pierwsze, konieczne jest wyeliminowanie czynnika, który jest przyczyną uszkodzenia nerek. Ponadto, stosuje się leczenie żywieniowe, terapię niedokrwistości oraz osteoporozy, zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej i wodno-elektrolitowej. W końcowej fazie choroby, tzw.schyłkowej niewydolności nerek konieczne jest zastosowanie dializoterapii lub przeszczepu nerki.

Kłębuszkowe zapalenia nerek

Kłębuszkowe zapalenie nerek jest schorzeniem najczęściej o podłożu immunologicznym. Dochodzi w nim do uszkodzenia kłębuszka nerkowego, w wyniku czego zaburzony jest proces filtracji. Dochodzi do wydalania wraz z moczem substancji (najczęściej różnych frakcji białek), które w normalnych warunkach nie są obecne w moczu. Objawy kłębuszkowego zapalenia nerek występują pod postacią tzw. zespołu nerczycowego lub nefrytycznego.

Pierwszym objawem zespołu nerczycowego jest masywne pienienie się moczu. Wynika to z obecności znacznych ilości białka. Dodatkowo na zespół ten składają się: zaburzenia gospodarki lipidowej, nadkrzepliwość krwi oraz zmniejszenie odporności organizmu i podatność na infekcje.

W zespole nefrytycznym natomiast najważniejszym objawem jest wysokie ciśnienie tętnicze oraz krwiomocz. Ilość białka w moczu jest zdecydowanie mniejsza niż w zespole nerczycowym, natomiast dodatkowo w badaniu ogólnym moczu stwierdzić można krwinkomocz oraz liczne wałeczki patologiczne. Leczenie kłębuszkowych zapaleń nerek polega głównie na podawaniu leków immunosupresyjnych.

Kamica nerkowa

Kamica nerkowa jest to schorzenie metaboliczne, polegające na wytwarzaniu złogów (kamieni) w układzie moczowym. Objawy pod postacią kolki nerkowej występują okresowo. Kamienie nerkowe predysponują do nawracających zakażeń układu moczowego. W przypadku długotrwałego utrudnienia w odpływie moczu z nerki spowodowanego kamicą, może dojść do uszkodzenia miąższu nerki, co w konsekwencji prowadzi do niewydolności nerek.

Śródmiąższowe zapalenie nerek

Choroba nerek dotykająca śródmiąższu może mieć tło zakaźne lub niezakaźne. W przypadku etiologii zakaźnej mówimy o odmiedniczkowym zapaleniu nerek o przebiegu ostrym lub przewlekłym. Objawy odmiedniczkowego zapalenia nerek są gwałtowne, przebiegają z wysoką gorączką, tachykardią, znaczną bolesnością okolicy lędźwiowej oraz objawami dyzurycznymi (utrudnione i bolesne oddawanie moczu). W leczeniu stosuje się antybiotykoterapię szeroko spektralną. Przyczynami niebakteryjnego śródmiąższowego zapalenia nerek najczęściej są toksyny, takie jak niektóre leki, metale ciężkie, jady. Objawy to przede wszystkim gorączka, zmiany skórne o charakterze alergicznym oraz zaburzenia oddawania moczu. W leczeniu najważniejsze jest jak najszybsze zidentyfikowanie czynnika prowadzącego do choroby nerki.

Rak nerki

Rak nerki jest nowotworem dotykającym najczęściej osób powyżej 60 roku życia. Najczęściej występującymi objawami są: krwiomocz, często połączony z wydalaniem skrzepów krwi, ból okolicy lędźwiowej, gorączka lub stany podgorączkowe połączone z potami nocnymi, utrata masy ciała. W momencie, gdy proces jest zaawansowany przez powłoki brzuszne wyczuć można guz. Ze względu na uciskanie przez masę nowotworową naczyń krwionośnych i limfatycznych dołączają się obrzęki w obrębie kończyn dolnych, a także okolicy narządów płciowych. Często rakowi nerki towarzyszy nadciśnienie tętnicze oraz poliglobulia (zwiększona ilość krwinek czerwonych). Leczenie raka nerki polega na chirurgicznym usunięciu nerki objętej procesem nowotworowym.