Migrena i ból głowy w skroni
Na to, że przyczyną bólu głowy jest migrena, wskazuje jego charakter. Jest to pulsujący ból głowy tylko po jednej stronie, najczęściej w skroni, który może (ale nie musi) być poprzedzony aurą. Objawy zapowiadające silny ból głowy to: niepokój, obecność takich wrażeń jak błyski przed oczami, ubytki w polu widzenia, zaniewidzenie, drętwienie kończyn.
Ostry migrenowy ból głowy po lewej lub prawej stronie to niejedyne nieprzyjemne odczucia. Pacjenci skarżą się na nadwrażliwość na światło i dźwięki.
Bóle głowy w migrenie pojawiają się napadowo i mogą trwać nawet do kilku dni. Na migrenę częściej cierpią kobiety. Napad migreny mogą wywołać: niedobór snu, stres, ale też niektóre pokarmy (np. czerwone wino, sery).
Ulgę w bólu przynoszą: zażycie leków przeciwbólowych (np. paracetamolu), leków z grupy tryptanów, a także odpoczynek, wyciszenie i odcięcie się od bodźców świetlnych i dźwiękowych. W razie wymiotów pomocne jest stosowanie leków przeciwwymiotnych.
Przeczytaj również:
Ucisk w głowie – co może być przyczyną ucisku z tyłu, z boku i z przodu głowy?
Klasterowe bóle głowy – tylko z jednej strony
Jednostronne bóle głowy za okiem (oczodołem) występujące w seriach, często bardzo silne, z towarzyszącym łzawieniem spojówek, wzmożoną potliwością twarzy, obrzękami powiek i katarem opisywane są jako klasterowe bóle głowy. Inna nazwa, która stosowana jest do opisu podobnych objawów, to samoistne bóle głowy.
Dominującym i zarazem najbardziej charakterystycznym objawem klasterowego bólu głowy są jednostronne bóle tylko z prawej lub lewej strony (bardzo rzadko po obu stronach). Pacjenci opisują dolegliwości jako: kłucie w głowie, ból oczu i ból na czubku głowy, który rzadko promieniuje.
Przeczytaj również:
Drętwienie lewej ręki i drętwienie palców lewej ręki – przyczyny, czy jest groźne?
Ból, który pojawia się po bokach głowy, przybiera formę ataków. Najczęściej obserwuje się około 3–4 incydentów bólu na dobę pojawiających się zazwyczaj podczas snu.
W doraźnym łagodzeniu dolegliwości podaje się leki na ból głowy – tryptany, glikokortykosteroidy, tlen do oddychania. W leczeniu przewlekłym, które ma zapobiegać występowaniu napadów stosowane są tabletki – kwas walproinowy, werapamil i węglan litu.
U osób z lekoopornymi klasterowymi bólami głowy, u których bóle głowy nawracają pomimo leczenia przewlekłego, pomocne może być leczenie zabiegowe – stymulacja tylnej części podwzgórza.
Przeczytaj również:
Tętnienie i pulsowanie w uchu – co to znaczy? Jak leczyć?
Jednostronny ból głowy – hemikrania
Z klasterowymi bólami głowy bywa mylona hemikrania, czyli zespół Sjaastada. Hemikrania to rzadkie schorzenie przebiegające pod postacią silnych, jednostronnych bólów głowy. Ból odczuwany jest przede wszystkim z przodu i w okolicy czołowo-skroniowej.
Charakterystyczny jest nie tylko ból połowy głowy – z lewej lub prawej strony – ale także jego charakter w postaci napadów, które mogą trwać do kilku tygodni.
Przeczytaj również:
Ból głowy na czubku – co oznacza ból czubka głowy?
Pacjenci zgłaszają ból głowy i oczu (w okolicy oczodołu). Ból głowy najczęściej jest bardzo silny. Towarzyszą mu: obrzęk powiek, zaczerwienienie oka, zwężenie źrenicy, zapadnięcie gałki ocznej i zwężenie szpary powiek. Charakterystyczna dla hemikranii jest bardzo dobra odpowiedź na indometacynę – jeden z leków z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych.
Cierpiący na jednostronny ból głowy powinni unikać nagłych i skręcających ruchów głowy oraz pochylania się, gdyż pozycje te mogą wywołać napad hemikranii.
Przeczytaj również:
Zespół Turnera – dziedziczenie, przyczyny, objawy, leczenie, rokowanie
Nerwobóle głowy
Nerwobóle (neuralgie) to ostre bóle w obrębie obszarów skóry lub mięśni unerwianych przez dany nerw. Spośród nerwobólów odpowiedzialnych za jednostronne bóle głowy wyróżniamy m.in. neuralgię nerwu podpotylicznego Arnolda. Objawia się ona gwałtownym, ostrym, przeszywającym bólem z tyłu głowy głowy po jednej stronie (w potylicy).
Przeczytaj również:
Ból twarzy – przyczyny, objawy i leczenie bólu twarzy
Bólowi mogą towarzyszyć: nudności i wymioty, zaburzenia widzenia, światłowstręt, szumy w uszach.
W leczeniu nerwobólów stosowane są leki przeciwbólowe z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz leki przeciwpadaczkowe. W wyjątkowych sytuacjach stosowane bywa leczenie zabiegowe.
Przeczytaj również:
Klasterowy ból głowy – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, domowe sposoby
Inne przyczyny bólu głowy po jednej stronie
Bóle odczuwane jako bóle głowy zlokalizowane po jednej stronie mogą mieć swoje źródło w uchu czy w zębie. Ból głowy od ucha lub od zęba jest częsty u dzieci, które nie potrafią opisać swoich dolegliwości, dlatego konieczne jest dokładne badanie przedmiotowe, które wyjaśni, czy przyczyną objawów nie są: ostre zapalenie ucha środkowego, próchnica zębów czy też zgorzel zębowa.
Jednostronne bóle głowy, które pojawiają się często i systematycznie, wymagają konsultacji lekarskiej. Bardzo niepokojące są przewlekłe, stopniowo nasilające się bóle głowy, którym towarzyszą poranne wymioty, ponieważ mogą one świadczyć o podwyższonym ciśnieniu śródczaszkowym związanym m.in. z guzami mózgu.
Pilnej konsultacji wymagają także jednorazowe bóle głowy o bardzo dużym nasileniu (najsilniejszy ból głowy w życiu).
Osoby z przewlekłymi bólami głowy powinny prowadzić dzienniczek bólu głowy, w którym notują każdy epizod wraz z czasem trwania i objawami towarzyszącymi. To pomoże w ustaleniu przyczyny dolegliwości oraz w wyborze metody leczenia.
Przeczytaj również:
Pulsowanie w głowie – jakie są przyczyny uczucia pulsowania w głowie?
Nowe spojrzenie na jednostronny ból głowy: dane i koncepcje z badań europejskich i międzynarodowych
W ostatnich latach obserwujemy postęp w rozumieniu jednostronnych bólów głowy (migrena jednostronna, klasterowy ból głowy, neuralgie), zwłaszcza dzięki badaniom prowadzonym w Europie i na świecie. Oto najważniejsze uzupełnienia i nowe kierunki:
Epidemiologia i rosnący ciężar chorób głowy w Europie
Analiza danych Global Burden of Disease wskazuje, że w Europie w latach 1990–2021 tempo spadku obciążenia bólami głowy było umiarkowane, a różnice regionalne – znaczące.
Ponadto w projekcie Eurolight stwierdzono, że w UE dane dotyczące migren są relatywnie lepiej udokumentowane niż dla napięciowych bólów głowy (TTH) czy bólu głowy spowodowanego nadużywaniem leków (MOH) – stąd potrzeba intensyfikacji badań w krajach, gdzie monitoring tych typów bólu jest słabszy.
W krajach Europy Środkowej i Wschodniej obserwuje się większy przyrost lat życia z niepełnosprawnością w związku z bólami głowy niż w krajach zachodnich.
Migrena po jednej stronie głowy – co mówią najnowsze badania?
Najnowsze badania naukowe pokazują, że skłonność do bólu głowy po jednej stronie – lewej lub prawej – nie ma jednej prostej przyczyny. Przegląd publikacji Left- vs right-sided migraine wykazał, że jednostronność migreny nie zależy od jednego, konkretnego mechanizmu w mózgu.
Wiele wskazuje na to, że to raczej splot różnych indywidualnych czynników decyduje o tym, po której stronie pojawia się ból.
Duże znaczenie może mieć budowa naczyń krwionośnych w mózgu, która różni się u każdego człowieka, a także sposób, w jaki nasz układ nerwowy reaguje na bodźce bólowe. Ważną rolę odgrywają tu również tzw. receptory peptydów związanych z przewodzeniem bólu (CGRP, RAMP1 i RAMP2) – ich liczba i aktywność mogą być inne u poszczególnych osób.
Co ciekawe, w badaniach nad naczyniami oponowymi zaobserwowano, że ekspresja tych receptorów zmienia się wraz z wiekiem, a także różni się między kobietami i mężczyznami. Może to tłumaczyć, dlaczego niektórzy pacjenci częściej odczuwają migreny po jednej stronie głowy, a inni – po przeciwnej, lub z naprzemiennym umiejscowieniem bólu.
Przeczytaj również:
Migrena z aurą (migrena oczna) – na czym polega, jak przebiega, ile trwa, co nia nią pomaga
Klasterowy ból głowy i krótkotrwałe jednostronne bóle głowy – nowe dane
Klasterowy ból głowy (ang. cluster headache) pozostaje jednym z najsilniejszych jednostronnych bólów. Charakteryzuje się typowymi objawami autonomicznymi po stronie bólowej (łzawienie, zatkanie nosa itp.).
Co warto odnotować: w losowo kontrolowanym badaniu klinicznym w Europie i Japonii lek przeciwdziałający CGRP – eptinezumab – nie wykazał istotnej przewagi nad placebo w zmniejszeniu liczby ataków klasterowego bólu głowy w pierwszych tygodniach terapii.
Ponadto coraz więcej uwagi poświęca się tzw. krótkotrwałym jednostronnym neuralgiformicznym bólom (SUNCT, SUNA) – literatura przeglądowa pokazuje, że leczenie trudnych przypadków może wymagać terapii inwazyjnych lub chirurgicznych.
W polskim piśmiennictwie odnotowuje się przypadki badania fMRI w okresach bólowych i bezbólowych dla lepszego zrozumienia aktywności mózgowej w takich stanach.
Najnowsza literatura podkreśla, że często rozpoznanie choroby następuje z opóźnieniem – średnio po 5 latach od pierwszych objawów – co zwiększa ryzyko nieprawidłowego leczenia.
Nowe lub rzadziej uwzględniane przyczyny jednostronnego bólu głowy
-
Dyssekcja tętnicy kręgowej (vertebral artery dissection, VAD). W części przypadków ból głowy po jednej stronie, szczególnie w tylnej części głowy czy karku, może być wstępnym objawem dyssekcji tętnicy kręgowej. W 50-75% przypadków VAD występuje ból głowy, który może poprzedzać objawy niedokrwienia mózgu.
-
Neuralgia potyliczna (occipital neuralgia). Ból promieniujący od tylnej części czaszki (nerwy potyliczne) bywa opisywany jako przeszywający lub kłujący, często jednostronny, zwykle napadowy.
-
Nowy codzienny utrwalony ból głowy (New Daily Persistent Headache, NDPH). Choć zwykle objawia się obustronnie, w nielicznych przypadkach może mieć jednostronny przebieg. Jest to ból utrzymujący się codziennie przez co najmniej 3 miesiące od nagłego początku.
Przeczytaj również:
Migrena miesiączkowa – przyczyny, rozpoznanie, leczenie, domowe sposoby, zapobieganie
W kierunku nowych koncepcji patofizjologicznych i perspektyw terapeutycznych
Pojawiają się coraz liczniejsze teorie ujmujące migrenę jednostronną jako skutek zaburzeń autonomicznego układu nerwowego – np. hipoteza nadwrażliwości układu sympatycznego (SNS) zakłada, że migrena powstaje, gdy zbyt wysoki poziom pobudzenia sympatycznego ulega deregulacji, prowadząc do aktywacji receptorów bólowych (m.in. TRPV1, CGRP).
Inne podejście opiera się na modelach fal depolaryzacji kory (cortical spreading depression, CSD) – przyczyniających się do aktywacji układów bólowych także w migrenie bez aury jako wpływających na rozkład jednostronności i dynamikę bólu.
W terapii obserwujemy dynamiczny rozwój neuromodulacji (przez stymulację elektryczną/magnetyczną) jako uzupełnienie leków – szczególnie w postaciach opornych lub przewlekłych.
Przeczytaj również:
Leki na migrenę na receptę i bez recepty – rodzaje, działanie. Jakie wybrać?
Wskazówki praktyczne – dla pacjenta i lekarza
-
W diagnostyce jednostronnego bólu głowy warto rozważyć również rzadkie przyczyny naczyniowe (jak dyssekcja) i neuralgie tylnej okolicy głowy.
-
Przy podejrzeniu klasterowego lub neuralgiformicznego bólu należy śledzić protokoły ICHD-3 oraz korzystać z wczesnej neuroobrazowej diagnostyki (MRI, angiografia).
-
W planowaniu leczenia trzeba uwzględniać, że nowe leki przeciwdziałające CGRP (np. eptinezumab) nie wykazały w badaniu ALLEVIATE przewagi nad placebo w prewencji klasterowych ataków bólowych – co pokazuje potrzebę dalszych badań nad specyficznymi punktami uchwytu dla terapii jednostronnych bólów.
-
Metody neuromodulacyjne (np. stymulacja nerwu potylicznego, przezczaszkowa stymulacja) stają się obiecujące u pacjentów z przewlekłym lub opornym przebiegiem.
-
W edukacji lekarzy ogólnych i neurologów należy zwiększyć świadomość opóźnionej diagnostyki chorób takich jak klasterowy ból głowy, co może znacznie wydłużać cierpienie pacjentów.
